نمایشگران‌ بحران

همه‌گیری کرونا تاثیر منفی بر رسانه‌های چاپی داشته است. به‌دلیل توصیه‌های بهداشتی درباره در خانه ماندن و عدم لمس و تماس با اشیا، مطبوعات و مجله‌ها با کاهش فروش مواجه شده‌اند. در مقابل، رسانه‌های اینترنتی و تلویزیونی با افزایش شدید مخاطب روبه‌رو شدند. هم به دلیل در خانه ماندن، نیاز به سرگرمی بیشتر شد و هم به دلیل افزایش اوقات فراغت و زمان اضافه، مراجعه به این رسانه ها افزایش یافت. این موضوع به لحاظ اقتصادی باعث سودآوری این نوع از رسانه ها شده است. همزمان، دورکاری تحریریه‌ها و کاهش حضور خبرنگاران در برنامه‌ها باعث کاهش هزینه رسانه‌ها شده و تجربه جدید، کارآمد و سودمندی را برای آن‌ها رقم زده است. احتمالا بخشی از دورکاری بعد از کرونا هم ادامه می‌یابد. از سوی دیگر به‌دلیل بروز بحران، مردم دچار ترس و نگرانی شده‌اند و این موضوع نیاز آنان به اطلاعات جدید برای در امان ماندن از تهدیدات کرونا را افزایش داد. همین، فرصتی بزرگ برای رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های اینترنتی و تلویزیونی در جهت تامین نیازهای خبری مخاطبان فراهم کرده است. علاوه بر این، حکومت‌ها هم برای آموزش و انتقال توصیه‌های بهداشتی به مردم و کسب مشارکت و همکاری آن‌ها نیازمند رسانه‌ها شدند. در کنار همه این موارد، در زمانه بحران، انتشار خبرهای جعلی و نادرست از منابع نامعتبر افزایش می یابد. قوی‌ترین راه حل، استفاده از رسانه‌ها و خبرنگاران حرفه‌ای برای دریافت و تشخیص خبرهای صحیح و معتبر در مقابل شایعه‌هاست. در عصر کرونا و تحت تاثیر توصیه‌های بهداشتی، استفاده از تولیدات شهروند خبرنگاران نیز وارد مرحله جدیدی شد و به بخش جدایی ناپذیری از خبرنگاری و پوشش خبری تبدیل شده است. بخش رسانه هم به مانند دیگر بخش‌ها تحت تاثیرات مثبت و منفی همه‌گیری کرونا قرار گرفت و می‌گیرد؛ اما گذشت زمان بیش از پیش جزییات و ماهیت این تاثیرات را مشخص می‌کند.

          

فعالیت خبرنگاری با کار میدانی گره خورده است مثل فعالیت پزشکان و پرستاران یا آتش‌نشانان. فعالیت دورکاری برای خبرنگاران بی‌معنی و غیرممکن است. اساس کار خبرنگاری بر پایه مشاهده از نزدیک و حضور در محل حادثه و رویداد است. قطعا توصیه‌های بهداشتی برای در خانه ماندن و رعایت فاصله اجتماعی چالش بزرگی برای خبرنگاران است اما چاره‌ای نیست جز اینکه خبرنگاران با رعایت همه دستورالعمل‌های بهداشتی در محل حادثه و خبر حاضر شوند. این روندی بود که در سراسر جهان از سوی خبرنگاران و رسانه‌های حرفه‌ای دنبال شد. کمتر خبرنگاری به‌دلیل کار حرفه‌ای از حضور در محل حادثه خودداری کرد. شاید خبرنگاران در محل کار و رسانه حاضر نشدند اما به محل خبر رفتند. از انتخابات ایران و امریکا تا جنگ قره‌باغ و افغانستان، همه شاهدی بر حضور خبرنگاران در محل خبر هستند.

رسانه مسوول انتقال سریع اطلاعات صحیح و دقیق است. این انتقال ممکن است منجر به وحشت یا ترس شود اما این موضوع، مسئله فرعی و اولویت دوم است. اولویت نخست، انتقال سریع اطلاعات صحیح و دقیق است. اگر پزشکی متوجه شود بیمارش دارای بیماری خطرناک و کشنده است باید به‌سرعت به او این موضوع را با تمام جزئیات اطلاع دهد. پزشک نمی‌تواند به بهانه وحشت یا ترس بیمار، از انتقال اطلاعات بیماری به او خودداری کند. درصورتی‌که پزشک از این اقدام خودداری کند یا دروغ بگوید نه تنها کار اشتباه انجام داده  بلکه فرصت طلایی واکنش را نیز از بیمار خود گرفته و ضربه بیماری را دو چندان کرده است. همین روند درباره رسانه هم صدق می کند. اگر رسانه‌ای مطلع شود به‌زودی قرار است سد شکسته شود و سیل بزرگی راه بیافتد باید این موضوع را به مردم اطلاع‌رسانی کند در غیراین‌صورت زمان طلایی واکنش از مردم گرفته می‌شود. وظیفه رسانه اطلاع‌رسانی بی‌طرفانه و مستقل بر مدار واقعیت است. به عنوان مثال اگر مقامات چین در همان روزهای نخست اطلاع از این بیماری، اطلاع‌رسانی واقعی و گسترده‌ای را انجام می‌دادند شاید شاهد این شیوع آسیب‌زای کووید-19 نبودیم. درباره وحشت‌آفرینی خبرهای بد هم باید گفت اگر مردم به رسانه‌ها اعتماد داشته باشند رسانه‌ها راهکارهای لازم برای مقابله با تهدیدات مختلف را به نقل از منابع معتبر ارائه می‌کنند. علاوه بر این باید به این نکته اشاره کرد که اگر رسانه‌ها به‌سرعت، اطلاعات صحیح را درباره تهدیدات مختلف منتشر نکنند (ولو به دلیل جلوگیری از وحشت‌آفرینی یا ترس) این رفتار خود منجر به وحشت‌آفرینی بزرگتری می‌شود. یعنی علاوه بر اینکه اعتبار و حیثیت حرفه‌ای رسانه ضربه می‌خورد و اعتماد مخاطب به رسانه به شدت کاهش می‌یابد یا معکوس می‌شود، فضا برای رواج و اعتبار شایعه و خبرهای جعلی هم فراهم می‌شود. وقتی مردم خبرهای صحیح را از رسانه‌های معتبر دریافت نکنند به سراغ شایعه و خبرهای جعلی از منابع نامعتبر می‌روند و در این شرایط، فضای ترس و وحشت با انتشار خبرهای نادرست و جعلی وحشت‌آفرین، چند برابر می‌شود. همچنین راهکارهای نادرست هم برای مقابله با این شرایط از طریق همان منابع نامعتبر پخش می‌شود و جامعه را دچار مشکلات بزرگتر و دامنه‌دارتری می‌کند.

     

در چند بخش می‌توان به این سوال پاسخ داد. 1-  برخلاف رسانه‌های کاغذی، در تماس با رسانه‌های آنلاین دغدغه انتقال ویروس و گسترش بیماری وجود ندارد. شیوع کرونا و توصیه در خانه ماندن و هشدار درباره خطر انتقال ویروس باعث شد فروش مطبوعات و رسانه‌های چاپی در جهان و ایران با ضربه شدیدی روبه‌رو شود. رسانه‌های آنلاین این ویژگی را دارند که از این مانع عبور کنند. 2- کرونا یک بحران ملی و جهانی را ایجاد کرد. در هنگامه بحران، انسان‌ها به صورت کاملا طبیعی برای در امان ماندن از تاثیرات منفی بحران، دچار عطش اطلاعاتی می‌شوند. یعنی به صورت ناگهانی نیاز به دریافت حجم زیادی از اطلاعات در آن‌ها ایجاد می‌شود و در نتیجه روند کمی و کیفی رسانه‌ها نیز در زمانه بحران برای تامین نیازهای اطلاعاتی مخاطبان افزایش می‌یابد. به لحاظ حجم اطلاعات تولیدی و دسترسی مخاطب، هیچ چیزی نمی‌تواند جای رسانه‌های اینترنتی به ویژه رسانه‌های آنلاین را بگیرد. 3- یکی از راه‌های مقابله با بحران کرونا، اطلاع‌رسانی گسترده و موثر در زمینه انجام دادن و ندادن برخی کارها به افراد عادی جامعه است تا شیوع کرونا، کُند شود. در این زمینه هم به نظر می‌رسد رسانه‌های آنلاین در صف نخست قرار دارند. به ویژه که در رسانه‌های آنلاین، زمینه مقایسه میان ایران و دیگر کشورهای جهان، همچنین دریافت توصیه‌های بهداشتی دولت‌های دیگر و سازمان‌های بین‌المللی نیز فراهم شد و این موضوع در برابر بی‌اعتمادی یا کم‌اعتمادی بخش مهمی از مردم به دولت‌ها و اقدامات آن‌ها تاثیرگذار بود. 4- بحران کرونا تنها در محدوده ایران یا یک منطقه نبود بلکه سراسر جهان را فراگرفت. در نتیجه رسانه‌ها به صورت عام و به‌ویژه رسانه‌های اینترنتی و آنلاین این زمینه را برای کسب اطلاع، آموزش و انتقال تجربیات در برخورد با کرونا و تاثیرات منفی آن  در حوزه‌های مختلف از جمله بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی فراهم کردند. تاثیر رسانه‌های آنلاین در مقابله با بحران کرونا، کاملا مثبت و غیرقابل انکار است.