از آسیاب های آبی تا یوزپلنگ فارغان

صبح ساحل ، اجتماعی -  شهرستان حاجی‌آباد به مرکزیت شهرحاجی‌آباد درفاصله 160 کیلومتری شمال بندرعباس ودرمسیر راه‌اصلی بندرعباس-تهران قرار دارد مساحت آن براساس سرشماری نفوس ومسکن سال 1390- معاونت برنامه‌ریزی استانداری هرمزگان 9520 کیلومتر مربع ودارای 3 بخش، 3 شهر، 6 دهستان و 233 آبادی است که 56 آبادی خالی از سکنه بوده وبعد از جاسک وبندرعباس سومین شهرستان از نظر وسعت می‌باشد. جمعیت روستایی آن در سه بخش به شرح‌زیر است:

-1 بخش احمدی با 4388 زن، 4330 مرد در 2421 خانوار

-2 بخش فارغان با 5592 زن، 5540 مرد در 3202 خانوار

-3 بخش مرکزی با 8466 زن، 7991 مرد، در 4668 خانوار

براساس همان سرشماری جمعیت شهر حاجی‌آباد 23309 نفر ودرمجموع جمعیت شهرستان، 65889 نفر بوده است. شادروان سدید‌السلطنه درکتاب ارزشمند خود به نام بندرعباس وخلیج‌فارس به حاجی‌آباد اشاره کرده می‌گوید:«حاجی‌آباد قریه‌ای است معتبر دارای قلعه‌ای قدیمی و محکم ونخلستان زیاد، در مزارع فاریاب که از رودخانه سیرآب شوند با 150 خانوار». حاجی‌آباد کنونی تا سال 1372 یکی از بخش‌های تابع شهرستان بندرعباس بود واز تاریخ 25/11/1372 به عنوان مرکز شهرستان حاجی‌آباد شناخته شده است.

 کشاورزی: حاجی‌آباد از مراکز مهم کشاورزی استان هرمزگان است وچون از تنوع آب‌وهوایی برخوردار است دارای تنوع محصول نیز می‌باشد چنانکه با وجود درخت خرما ومرکبات که خاص مناطق گرم است درمنطقه‌ای مانند فارغان وبخوان درختان سردسیری مانند بادام، زردآلو، انار و ... نیز دیده می‌شود. از نظر دیگر، شهرستان حاجی‌آباد در کشت وبرداشت گندم، جو، سیب‌زمینی،پنبه‌‌وذرت هم از قابلیت بالایی برخوردار است. یک‌نوع خرمای حاجی‌آباد به نام پیارم Piarom درسال‌های اخیر شهرت جهانی یافته وهمه‌ساله بخش مهمی ازآن به خارج از کشور صادرمی‌شود. به همین دلیل کاشت این نخل بااقبال عمومی مواجه شده بطوری‌که پاجوش آن(فسیل) مشتریان بسیاری را به خود جلب می‌نماید علاوه‌برپیارم، خرمای خاصویی و خنیزی نیز در دهستان سیرمند وتل‌مرا ونقاط‌ دیگر بدست می‌آید که مرغوب ومطبوعند. زمانی در بعضی از مناطق حاجی‌آباد کشت برنج (شلتوک) نیز معمول بوده است.آب‌موردنیاز بخش کشاورزی در پاره‌ای از آبادی‌ها از چشمه وقنات ودرپاره‌ای دیگر بوسیله موتورپمپ‌های نیرومند از اعماق‌زمین تامین می‌گردد.

صنایع‌دستی: عمده‌ترین صنایع‌دستی حاجی‌آباد از شاخ‌وبرگ درخت خرما ساخته می‌شود. ازجمله: حصیربافی،سبدبافی،انواع ظرف‌های مخصوص نگاهداری خرما که این آخری سال‌هاست جای خود را به انواع جعبه‌های کوچک و بزرگ و حلبی داده است. علاوه‌براین صنعت‌گلیم‌بافی وقالیبافی نیز در پاره‌ای از روستاها کم‌وبیش رواج دارد.

 عشایر در حاجی‌آباد: حاجی‌آباد چنانکه اشاره شد به سبب تنوع آب‌وهوایی از روزگاران پیش، محل مناسبی برای ییلاق، قشلاق عشایر بوده است عشایری مانند ارشلوها، افشارها، بچاقچی‌ها، رائینی‌ها، قرائیهاوغیره.

 آثارتاریخی: مهمترین اثرتاریخی حاجی‌آباد قلعه قدیمی آن است که روزگاری مردم را دراطراف خود جای داده است تا از شرّ اشرار و راهزنان درامان باشند. آقای حسن‌عباسپور دراگاهی نویسنده کتاب «شهرسبز» نام اولیه قلعه حاجی‌آباد را «کلدان» معرفی کرده است. آثار این قلعه هنوز موجود است ودرسال 1381 ثبت آثار ملی شده است. حق است که درنگه‌داری این نوع آثارتاریخی که سندهویت فرهنگی وملی است هرچه ممکن است کوشش شود.آثار تاریخی دیگر عبارتند از :

-1 قلعه کافران درشمال روستای طارم که چون بدست بیگانگان(غیرمسلمان‌ها)ساخته شده وبه قلعه کافران مشهور گردیده.

-2 کاروانسرای عباسی در روستای گهکم درحاشیه راه اصلی بندرعباس- تهران-شیراز

-3 کاروانسرای تنگ «دوکان» دردشت گهکم، 25 کیلومتری شهر حاجی‌آباد

-4 قلعه کهنه درشمال غربی روستای طارم، 35 کیلومتری شهر حاجی‌آباد

-5 قلعه باکان یا قلعه حاجی‌خان، 55 کیلومتری شهر حاجی‌آباد

-6 امامزاده سیدمحمد درابتدای شهر که زیارتگاه اهالی منطقه ومسافران است.

-7 آرامگاه پیرغیب

-8 برکه‌های طاشکوئیه

-9 آسیاب‌های آبی که در دوران شکوفایی خود، غلات مردم را به آرد تبدیل و تحویل می‌دادند ومعلوم نیست اگر روزی روزگاری به هر دلیلی به وجود آن آسیاب‌ها نیاز باشد.،

آیا کسی پیدا می‌شود که سنگ‌های آن آسیاب‌ها را بتراشد ویا آبی خواهد بود آن آسیاب‌ها را به گردش درآورد؟

 راه‌آهن: راه‌آهن سراسری بندرعباس نیز از روستای تذرج در 40 کیلومتری شهر حاجی‌آباد می‌گذرد وایستگاه آن یکی از ایستگاه‌های مهم راه‌آهن است.  تذرج Tazarj دارای نخلستان وآبشار زیبایی است که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌نماید ومی‌تواند از جاذبه‌های گردشگری منطقه باشد. معدنوئیه و برآفتاب از روستاهای مجاور تذرج هستند که با نخلستان‌های زیبا برصفایی منطقه افزوده‌اند دراین منطقه سابقاً آهو و گراز دیده می‌شد. حاجی‌آباد تا 1309 خورشیدی درحوزه اداری بنادر و جزایر خلیج‌فارس به مرکزیت شیراز قرار داشت از سال 1309 در حوزه اداری ریاست کرمان وقلمرو حکومت اقطاع وافشار درآمد و سرانجام به استان هرمزگان پیوست. حاجی‌آباد قدیم تا سال 1310 خورشیدی با نام سعادت‌آباد، شناخته می‌شد. درآن روزگاران دشت سعادت‌آباد منبع تولید گندم منطقه بود، آب زمین‌های کشاورزی از ناحیه «پرعابدین» به سعادت‌آباد می‌رسید و آثار جدول آن تا این اواخر بود وشاید تا هم‌اکنون هم باقی مانده باشد. پرعابدین درانتهای تنگ‌زاغ‌قدیم قرار داشت ودارای پاسگاه ژاندارمری وقهوه‌خانه‌ای بود که محل استراحت رانندگان ومسافران خسته‌ از راه صعب‌العبور آن زمان بود.

 حاجی‌آباد وبلوک سبعه: به روایت فارسنامه ناصری از کتب ‌تاریخی عصرناصری بلوک سبعه(هفتگانه) ناحیه وسیعی از گرمسیرات فارس است که میانه جنوب ومغرب شیراز افتاده - در ازای آن از قریه‌ی بومی از ناحیه‌ی فُرگ تا «رضوان» ناحیه فین 32 فرسخ- بلوک سبعه دراصل هفت بلوک بود وهریک را ضابطی علیحده ونام آنها براین وجه است: بلوک ایسین وتازیان، بلوک بیونح،بلوک‌خشن‌آباد،بلوک‌طارم،بلوک‌فارغان،بلوک‌فین،بلوک‌گله‌گاه. دراواخر سلطنت نادرشاه واوایل دولت کریمخان‌زند طاب‌ثراه، نصیرخان لاری این هفت بلوک را تصاحب نمود وهمه را سبعه گفتند وضمیمه لارستان گردید پس بلوک ایسین و تازیان را از سبعه جدا کرده ضمیمه نواحی بندرعباس گردید ودرعوض بلوک فُرگ را که ضابط وکلانتری علیحده داشت ضمیمه شش بلوک باقیمانده گشته و همه را باز سبعه گفتند. به روایت فارسنامه ناصری در بلوک سبعه کاشت گندم و جو وشلتوک وذرت وپنبه وکنجد ونخودوماش ولوبیا ودرناحیه خشن‌آباد وفارغان مویز و غنچه‌گل سرخ به صورت دیم معمول ورایج بوده است بطوری‌که هر سال خروارها از مویز وغنچه‌گل‌سرخ به هندوستان حمل می‌شده است.(1)

 آموزش وپرورش: اولین دبستان به سبک نوین درحاجی‌آباد درسال تحصیلی 26 - 1325 درساختمان اهدایی خنجی از بازرگانان آن زمان تاسیس گردید و به نام دبستان خنجی شهرت یافت. یوسف خنجی کاروانسرایی نیز درحاجی‌آباد بنا نهاد ودرترویج بازرگانی ودادوستد نقش برجسته‌ای ایفا کرد تا سال 1338 در پاره‌ای از روستاهای حاجی‌آباد به تدریج دبستان تاسیس گردید که عبارتند از :

-1 دبستان فرزام احمدی درساختمان اهدایی اسدا... فرزام سال تحصیلی 24 - 1323

-2 دبستان کیوان سیرمند به نام کیوان اهدا‌کننده ساختمان سال تحصیلی  26 - 25

-3 دبستان ناصری فارغان به نام ناصرکیوان اهداکننده ساختمان سال تحصیلی  30-29

-4 دبستان پشت‌کوی طارم سال تحصیلی 30-29

-5 دبستان دختران حاجی‌آباد سال تحصیلی 30-29

-6 دبستان تذرج سال تحصیلی 34 - 33

-7 دبستان سیاهک سال تحصیلی  32- 31

-8 دبستان فریدون علی‌آباد به نام اهداکننده ساختمان فریدون خنیده سال تحصیلی  34 - 33

-9 دبستان بخوان سال تحصیلی 35 - 34

-10 دبستان سیروئیه سال تحصیلی 35 - 34

-11 دبستان دراگاه سال تحصیلی 35 - 34

-12 دبستان جائین سال تحصیلی 35 - 34

-13 دبیرستان خنجی حاجی‌آباد سال تحصیلی 38 - 37

-14 دبستان گیسل سال تحصیلی 38 - 37

-15 دبستان پوراحمدی سال تحصیلی 38 - 37

-16 دبستان شمیل سال تحصیلی 38 - 37

آقای غلامعباس کوهی‌زاده از پیشکسوتان آموزش‌وپرورش حاجی‌آبادهستند.

 بام‌حاجی‌آباد: درمیانه‌ی شهرنوساز، برفراز تپه‌ای مشرف‌برشهر، منظره‌ی شهر حاجی‌آباد، زیبا وچشم‌نواز بود درآنجا به خاطر آوردم که درسال 1327 خورشیدی زمانی که درکلاس اول دبیرستان جاوید بندرعباس درس می‌خواندم باتفاق مرحوم پدرم، عازم مشهد بودیم ویک‌شب ناگزیر در حاجی‌آباد ماندگار شدیم فاصله‌ی بندرعباس تا حاجی‌آباد را با کامیون که بهترین وسیله مسافرت درآن زمان بود 24 ساعت پیمودیم- راه همه جا خاکی وپرنشیب‌وفراز بود- کامیون‌ها کم‌توان بودند وحرکت لاک‌پشتی صورت می‌گرفت. مسیرحرکت از حاجی‌آباد به طرف «نی‌زار» و دهنه‌ی «ریش» بود- راهی تنگ وپرپیچ‌وخم که درنهایت سر از تَلِّ محمدخانی درمی‌آورد- برفراز تل محمدخانی پاسگاه ژاندارمری بود که آب آشامیدنی را با زحمت بسیار از «نی‌زار» تهیه می‌کردند. بعد از نی‌زار آبادی بعدی علی‌آباد بود که اکنون از راه اصلی دورافتاده وازآنجا «باغات» گدار چاه چغوک، دادستان، ملک‌آباد،ابراهیم‌آباد وابراهیم آباد و .... سیرجان .

 یوز پلنگ فارغان

سال‌ها پیش درجریان کندوکاو کشاورزی دریکی از روستاهای میانِ شهرِ فارغان ومیمند به نام «بُسته» مجسمه یوزپلنگی از جنس بُرنز به درازای 112 سانتی‌متر وبلندی 52 سانتیمتر با دهانی باز ودمی بلند پیدا شد که به جای نگه‌داری درموزه‌ی استان هرمزگان «بندرعباس یا حاجی‌آباد» گفتند که به کرمان وموزه میراث فرهنگی آنجا منتقل شده وبا آنکه سال‌ها از زمان پیدا شدن آن می‌گذرد ظاهراً همچنان مقیم کرمان است و جواز ورود به موطن‌اصلی، به آن داده نشده - این هم از عجایب روزگار است که چیزی دراستان هرمزگان پیدا شود اما جزء میراث فرهنگی جایی دیگر به حساب آید! خدایا زین معمّا پرده‌بردار. بر مقام‌های مسئول استان است که اگر یوزپلنگ ما همچنان درکرمان است ترتیب بازگشت آن را بدهند باور بفرمائید بنده‌ی حقیر دلم برای آن یوزپلنگ تنگ شده است. اما بعد، حاجی‌آباد دارای تاریخ‌کهن وناشناخته است وسزاوار است که متصدیان امر معرفی این منطقه‌ی پردامنه را وجهه‌ی همت ‌خویش قرار دهند وغبار فراموشی را از چهره‌ی آن بزدایند. خوشبختانه در سال‌های اخیر دو اثر مکتوب از تاریخ وجغرافیای حاجی‌آباد با همت دوتن از فرزندان آن منطقه چاپ ومنتشر شده که قابل‌تحسین است یکی کتاب شهر سبز اثر آقای حسن‌عباسپوردراگاهی ودیگری از تارم تا طارم اثر آقای یعقوب باوقار زعیمی است کتاب «شهرسبز»،شهرستان حاجی‌آباد را از زوایای مختلف موردتحقیق ومطالعه و نگارش قرار داده واز تارم تا طارم عمدتاً به منطقه تارم زمین پرداخته است که زادگاه وموطن مولّف محترم بوده است. نوشته بالا حاصل سفری کوتاه به حاجی‌آباد است که اخیراً باتفاق دو تن از پیشگامان آموزش‌وپرورش هرمزگان آقایان محمدعلی نجیبی و محمدفراقی و با لطف ومهمان‌نوازی دوتن دیگر از همکاران فرهنگی آقای محمدرضانیکویی دبیرفاضل زبان و سرکارخانم زربانو نجیبی صورت گرفت. با آرزوی سلامت و عافیت برای مردم خوب حاجی‌آباد وبه امید دیدار.  

 (1): فارسنامه ناصری تالیف میرزا حسن

حسینی فسایی - سال 1300 هـ .