بیماری خاموش

با توجه به اهمیت و نقش مقدم پیشگیری بر درمان در بیماری های مزمن از جمله بیماری پوکی استخوان هر ساله در 20 اکتبر مصادف با 28 مهرماه که به عنوان روز جهانی پوکی استخوان نامگذاری شده است.

به گزارش صبح ساحل، ممکن است دچار پوکی استخوان باشید، بدون آن که از بیماری خود اطلاع داشته باشید به همین سبب است که پوکی استخوان «بیماری خاموش»نامیده می‏شود. در مراحل اولیه‏‌ی بروز پوکی استخوان، علائم آن به ندرت ظاهر می‏شود، که این ظاهر نشدن علائم تشخیص بیماری را دشوار می‏ کند.

پیام وزیر بهداشت به مناسبت روز جهانی پوکی استخوان

وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در پیامی به مناسبت روز جهانی پوکی استخوان، ضمن تاکید بر نقش و اهمیت این بیماری بر کیفیت زندگی انسان، آن را بیماری خاموشی عنوان کرد که تا بروز شکستگی، به طور معمول هیچ علائم و نشانه ای از خود بروز نمی دهد.

متن کامل پیام وزیر بهداشت به شرح زیر است:

«بسمه تعالی

جهان امروز با تمامی مظاهر و دستاوردهای پیدا و پنهان خود فرصت و چالش‌های فراوانی را پیش روی زندگی بشر قرار داده است. از یک سو افزایش تسهیلات اجتماعی، تولید روز افزون علم و فناوری، بهبود الگوهای زندگی و دسترسی به روش‌های درمانی و داروهای جدید موجب افزایش شاخص امید به زندگی و حرکت جوامع به سمت سالمندی شده و در مقابل به دلیل تغییر در سبک زندگی، استفاده از تغذیه آماده و غیر ارگانیک، عادات غلط و مصرف فرآورده‌های آسیب رسان، دوری از طبیعت و آپارتمان نشینی، کاهش تحرک فیزیکی، مصرف رو به گسترش برخی فرآورده‌های دارویی نظیر استروییدها، تاثیر افزایش تولید و مواجهه با آلاینده‌های محیطی، همگی موجب تنزل کیفیت زندگی خصوصا برای سالمندان شده است. از جمله آثار شوم این تغییر گسترده در سبک زندگی بشر، افزایش موارد بیماری پوکی استخوان است. ۲۰ اکتبر به روز جهانی استئوپروز تسمیه و اختصاص یافته تا تاکیدی بر نقش واهمیت این بیماری بر کیفیت زندگی بشر باشد.

پوکی استخوان، یک «بیماری خاموش است»

پوکی استخوان، یک «بیماری خاموش است» و تا زمان بروز شکستگی، به طور معمول هیچ علائم و نشانه‌ای ندارد. شکستگی مهم‌ترین و جدی‌ترین عواقب پدیده پوکی استخوان است. شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌تواند باعث ناتوانی و معلولیت قابل توجه و از دست دادن کیفیت زندگی افراد شود. سالانه در جهان حدود ۵.۸ میلیون سال از دست رفته به دلیل شکستگی ناشی از استئوپروز رخ می‌دهد. از هر سه زن بالای ۵۰ سال یک نفر و از هر پنج مرد بالای ۵۰ سال، یک نفر شکستگی ناشی از پوکی استخوان را تجربه می‌کنند. سهم کشور ما از شکستگی ناشی از پوکی استخوان ۱۷۰ هزار مورد و ۴ هزار مرگ در سال است. از هر ۱۰ نفر که دچار شکستگی مفصل ران می‌‌شوند، ۲ نفر در طی ۶ ماه پس از شکستگی فوت می‌کند. نتایج حاصل از تحقیقات بیانگر این است که بیش از نیمی (۶۲ درصد) از زنان و حدود یک سوم مردان بالای ۶۰ سال دچار این بیماری هستند. خمیدگی ستون فقرات و کاهش ۴ سانتی متری قد از نشانه‌های تاثیر پوکی استخوان در سالمندان است.

قدرت استخوان‌های بدن ما را دو عامل اصلی تراکم استخوان و کیفیت استخوان تعیین می‌کند؛ چهار نکته طلایی برای بهبود سلامت استخوان و عضله و کاهش خطر پوکی استخوان شامل ترکیبی از داشتن فعالیت، داشتن یک رژیم غذایی غنی از کلسیم، پروتئین و مصرف مکمل ویتامین D است. کمبود ویتامین D شایع است و حتی با یک تغذیه سالم هم نمی‌توانیم کمبود آن را جبران کنیم. علیرغم نیاز به ویتامین D در دوران سالمندی متاسفانه میزان تولید این ویتامین در پوست با افزایش سن کاهش می‌یابد و افراد مسن در مقایسه با جوانان ۴ برابر کاهش ظرفیت تولید ویتامین D در پوست دارند. سیگار کشیدن، مصرف الکل و نوشیدن نوشابه‌های قندی از جمله عواملی هستند که بر سلامت استخوان‌ها تأثیر منفی می‌گذارند. مصرف دخانیات به تنهایی احتمال شکستگی مفصل ران را تا تقریبا دو برابر افزایش می‌‌دهد.

برون رفت و کاهش تاثیرات منفی این وضعیت در گرو عزم راسخ ما بر تامین هر چه بیشتر شرایط زندگی سالم و ارتقای کیفیت زندگی است. تشخیص به موقع پوکی استخوان از اهمیت بسزایی برخوردار است، لذا پس از پنجاه سالگی یکی از دلایل مراجعه و مشورت با پزشک را به این موضوع اختصاص دهیم.

برخی توصیه‌ها برای کاهش علائم پوکی استخوان

انجام معاینه بالینی و بررسی عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان در تمامی بانوان بالای ۵۰ سال و مردان بالای ۷۰ سال توصیه می‌شود. در طول چرخه زندگی، یک رابطه مثبت قوی بین فعالیت بدنی و سلامت استخوان وجود دارد که متاسفانه در خلال پاندمی کرونا به شدت کاهش یافته است. ۴ ساعت پیاده روی در هفته با سرعت زیاد، احتمال شکستگی‌ها در ناحیه ران را کاهش می‌دهد، در صورت امکان از نشستن طولانی مدت اجتناب کنیم. به جای استفاده از خودرو یا وسایل حمل و نقل عمومی، مسافت‌های کوتاه را پیاده طی کنیم. مصرف کافی کلسیم، پروتئین و ویتامین D و فعالیت فیزیکی منظم و تقویت قدرت عضلات هم بخشی از پروتکل درمان محسوب می‌شود. اگر کمتر از ۱۰ دقیقه در روز در معرض نور خورشید هستیم و مکمل ویتامین D مصرف نمی‌کنیم، در معرض خطر پوکی استخوان قرار داریم. مکمل ویتامین D برای افرادی که در معرض پوکی استخوان قرار دارند و به طور کلی برای تمام افراد ۶۰ساله و بالاتر، روزانه ۱۰۰۰ واحد توصیه می‌شود. باید دقت داشت دوز بالاتری از مقادیر توصیه شده را مصرف نکنیم. همچنین، رعایت اصول ارگونومی و ایمن‌سازی محیط، نوع مصالح و معماری، چیدمان لوازم و استفاده از وسایل کمک حرکتی، حفاظتی و ایمنی بخش به منظور پیشگیری از سرخوردن، سقوط و افزایش آسیب افراد در معرض خطر لازم به نظر می‌رسد.

با جمع‌بندی نکات پیشگفت و در جهت نیل به این اهداف، ضروری است تا از اصلاح سبک زندگی، الگوهای تغذیه سالم، شیوه‌های خود مراقبتی، توصیه‌های مشاورین تغذیه، ترک عادات مضر و غلط، ظرفیت بالقوه فناوری‌های نوین اطلاع‌رسانی درمسیر افزایش سواد سلامتی و… بهره‌مند گردیم.

ضرورت تشخیص به موقع پوکی استخوان

تشخیص زودرس این عارضه در پیشگیری از ضایعات، کمک شایانی می‌کند و بدین مناسبت، شعار هفته سلامت استخوان سال ۱۴۰۰ «مهار پوکی استخوان با تشخیص به موقع» اختصاص یافته است. امید است با تمسک به این آموزه‌های علمی، درتحقق جامعه و نسل‌های سالم و پر نشاط، موفق باشیم.

دکتر بهرام عین اللهی

وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»

عوامل مستعد کننده پوکی استخوان که غیر قابل کنترل هستند:

سن

با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می شود بعد از دهه سوم زندگی به تدریج توده استخوانی کاهش می یابد

جنس

 زنان بیشتر از مردان به پوکی استخوان مبتلا می شوند در زنان از هر 3نفر 1نفر ودر مردان از هر 8نفر یک نفر و به طور کلی خانم ها در هر سنی 4-5برابرآقایان دچار شکستگی استخوان می شوند که یکی به علت ظریف بودن استخوان های خانم ها ودیگری تراکم استخوان خانم ها کمتر است

یائسگی 

هر قدر یائسگی در سنین پایین تر شروع شود خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می شود.یائسگی معمولا حوالی سن 50سالگی رخ می دهد وبا بروز آن میزان هورمون استروژن مترشحه از تخمدان ها کاهش می یابد .این هورمون نقش مهمی در استحکام استخوان ها دارد وبا کمبود آن تخریب بافت استخوانی افزایش می یابد.      ورزش های سنگین که باعث قطع عادات ماهیانه بیش از 6ماه می شوند کاهش توده استخوانی رابه همراه خواهد داشت همچنین خانم هایی که یائسگی زودرس دارند (قبل از 45سالگی)ونیز بانوانی که تخمدان هایشان در سنین پایین با جراحی برداشته شده است بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند.

داروها

استفاده طولانی از کورتن ها و یا داروهای ادرارآور، می تواند باعث پوکی استخوان شود البته مصرف یک یا چند آمپول کورتن در سال چنین اختلالی را ایجاد نمی کند

 عوامل مستعد کننده پوکی استخوان که  قابل کنترل هستند:

 ورزش نکردن

استراحت و عدم تحرک باعث تحلیل بافت استخوانی می شود توجه داشته باشید که ورزش های تحمل وزن مثل پیاده روی نقش مهمی در رسوب کلسیم در استخوان ها و استحکام آنها دارند وبه افزایش توده استخوانی کمک می کند .

کمبود کلسیم در برنامه غذایی

کلسیم باعث قوی شدن استخوان ها می شود کمبود ذخیره کلسیم می تواند به علت کاهش دریافت کلسیم در زمان کودکی یا بزرگسالی باشد

کمبود ویتامین D

ویتامین Dبرای جذب کلسیم لازم بوده ومانند کلیدی است که در قفل شده روده هارا به طرف جریان خون باز می کند واجازه می دهد تا کلسیم مواد غذایی از روده ها وارد جریان خون شود واز آنجا به استخوان ها برسد یکی از منابع طبیعی ویتامین Dتماس مستقیم با نور خورشید می باشد (شیشه پنجره ها وکرم های ضد آفتاب مانع از جذب ویتامین Dتوسط پوست می شوند

سیگار کشیدن

افراد سیگاری بیشتر از آنهایی که سیگار نمی کشند دچار پوکی استخوان می شوند مصرف سیگار در دوره نوجوانی احتمال ادامه آن رادر بزرگسالی افزایش داده وباعث کاهش مواد معدنی استخوان ها وافزایش خطر شکستگی لگن می شود سیگار کشیدن سرعت تحلیل استخوان را افزایش می دهد . این مکانیسم شاید بعلت ایجاد کاهش استروژن در زنان و کاهش جذب کلسیم از روده ها صورت بگیرد .

 مصرف الکل

مصرف الکل با تاثیر بر سلول های سازنده استخوان وبرهم زدن تعادل تغذیه ای فرد سبب پوکی استخوان می شود

 محدود کردن مصرف کافئین

دو تا سه فنجان قهوه در روز صدمه ای به ما نمی زند بشرطی که از کلسیم لازم استفاده کنیم .

منابع: ایلنا، دانشگاه علوم پزشکی کاشان، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه