ناگفته های حاتمی کیا

 صبح ساحل ، هنری -  نویسنده و کارگردان فیلم سینمایی «چ» از دغدغه‌ها و انگیزه های خود برای ساخت این فیلم سینمایی و سینمای انقلاب سخن گفت.به گزارش مهر، ابراهیم حاتمی کیا با اشاره به استقبالی که مردم از این فیلم سینمایی نشان داده اند خاطر نشان کرد: به اعتقاد من نه تنها درباره فیلم «چ» بلکه برای دیگر فیلم‌هایم نیز می توان این سوال را مطرح کرد که آیا ابراهیم حاتمی کیا پیش بینی استقبال گسترده از فیلمش را می کرده یا خیر؟  البته که ماجرای استقبال تماشاگران از فیلم آرزوی ماست ولی به نظر من چگونگی عملیاتی شدنش را نمی توان در طول ساخت فیلم به عنوان یک دغدغه مطرح کرد.

 ساخت فیلم را مانند انداختن سبدی در رود نیل می دانم

 این کارگردان سینمای انقلاب ادامه داد: من همیشه ساخت فیلم را مانند سبدی می بینم که آن را به رودخانه نیل می اندازم بنابراین تصور می کنم که باید ساخت فیلم انجام شود اما باید برای نحوه استقبال مردم از آن به خدا توکل کرد. من همیشه بر این باور بودم هر فیلمی که ساخته می شود باید جذابیت، قصه گویی و حرف زمانه خود را هم در نظر بگیرد. البته در این میان مساله مهم دیگری نیز وجوددارد. اینکه منظورمان از ساخت فیلم چیست ، به دنبال چه می گردیم و اصولا مرز مهم بودن محتوا، فرم و یاابلاغ پیام ما چیست؟ کما اینکه برخی آثار سینمایی در لحظه جواب می دهند و یا باعث سرگرمی مخاطب می شود اما برخی دیگر در طول زمان جای خود را بین مخاطب باز می کنند و می توان از به سردمدار یک حرکت نام برد.وی افزود: ساخت فیلم « چ» برای من یک ریسک بود چون تا زمان ساخت فیلم چنین حرکتی را تجربه نکرده بودم و از جنگ با افرادی که شناخت متفاوتی از شهید چمران داشتند می ترسیدم زیرا باید به آنها حرف مستقل خود را بیان می کردم که این موضوع به خودی خود مسائل مختلفی را می طلبید. البته تحقیقاتی که درباره ساخت این فیلم انجام گرفت از ابتدای تولد تا شهادت مصطفی چمران بود اما انتخاب زمانی که برای ساخت فیلم در نظر گرفته شده بود به عهده خودم بود. این در حالی است که مقطع زندگی این شهید در آمریکا، مصر، تونس، لبنان و در اوایل انقلاب، قبل از جنگ و دوران جنگ هم می تواند روایت شود اما من اخلاقی دارم و آن دنبال کردن مسائلی است که کمتر در باره آن صحبت شده است.

 نام «چ» برای فیلم به خاطر محافظه کار بودنم است

 کارگردان فیلم سینمایی « چ» در ادامه صحبتهای خود با بیان اینکه  ساخت مقطع زمانی شهید چمران در دوران جنگ با وجود جای کار بسیار انگیزه اش نبوده است خاطر نشان کرد: برای من حتی مقطع زمانی زندگی چمران در آمریکا هم زیبا نبود، مقطع زمانی مصر هم با وجود زیبایی فراوان و لبنان هم دغدغه اصلی‌ام نبود بنابراین احساس کردم دوران اوایل انقلاب که به دلیل جنگ خیلی کمتر درباره آن صحبت شده به نظرم مقطع مناسبی برای ساخت فیلم بود.

 وی درباره نام فیلم هم گفت: عده ای از من همواره سوال می کنند که چرا نام فیلم را «چ» انتخاب کردم که من به آنها جواب میدهم این به خاطر محافظه کار بودن من است چرا که من جرات نکردم بقیه واژه های چمران را بگویم زیرا در روایت سینمایی از 48 ساعت زندگی چمران نمی توان تمام شخصیت این شهید بزرگوار را نشان داد. از نظر من فیلم « چ» جنگ میان آرمان و آدم هاست. من معتقدم می توان با این دسته از این خصلت ها چه انقلابی و چه ضد انقلابی بهتر ارتباط برقرار کنم ضمن اینکه  مسائل مربوط به دوران قبل از جنگ حلقه پاک شده کشور است که برای من جالب بود عده ای از جوانان بعد از پخش فیلم از همه اتفاقات فیلم تعجب می کردند.

 این فیلم را برای وضعیت امروزمان ساختم

 حاتمی کیا با اشاره به انگیزه ها و دغدغه های دیگر خود در ساخت فیلم سینمایی « چ»  خاطرنشان کرد: همیشه به این مساله فکر می کردم که وقتی انگیزه ام روایت تاریخ است باید کدام بخش از آن را به تصویر بکشم که بتواند پاسخگوی زمان حال ما و نسبتی برای تنظیم آینده ما داشته باشد؟ با همین رویکرد بود که وقتی فیلمنامه چمران شکل گرفت مشاهده کردم یک انسانی با این مشخصات که چریک بودن شهرت اوست آمده و در پاوه برای ختم به خیر کردن طوفان های انقلابی کارهایی را انجام می دهد. و این مساله را نیز احساس کردم که این حرف مربوط به زمان حال ماست.: البته نقد این موضوع که چرا این مقطع زمانی را برای ساخت فیلم انتخاب کردم بر عهده منتقدان انقلاب است اما من به عنوان یک هنرمندان حس کرد که هم اکنون نیاز به نوعی عقلانیت داریم که چمران هم این عقلانیت را داشت و هم دارای قدرت کافی بود.کارگردان فیلم «چ» درباره فیلمنامه این اثر سینمایی نیز توضیح داد:قسمت اول فیلمنامه مذاکره برای صلح و قسمت دوم جنگ برای صلح است؛ قطعا رسیدن به صلح، با جنگ معنی ندارد ولی باید این اتفاق در پاوه رخ می‌داد؛ با علم به همه آنها چ را ساختم، البته نمی‌دانم چقدر این فیلم به سر منزل مقصود رسیده است.

 فراموشی سکانداران سینمای ایران نسبت به چمران

 کارگردان چندین اثر سینمایی در حوزه دفاع مقدس در ادامه این گفتگوی تلویزیونی که اجرای آن برعهده نادر طالب زاده بود به حاشیه ها و هیاهوهای پیش آمده این فیلم اشاره کرد و گفت: یادم می آید زمانی که فیلم دیده بان را ساختم، ایران قطعنامه 598 را پذیرفته بود و من در آن زمان شرایط روحی و روانی بسیار بدی داشتم اما در آن مقطع نیز سعی کردم به بیان مساله ای که دراین فیلم داشتم بپردازم. من درفیلم « دیده بان» این موضوع را مطرح کردم که در حال حاضر در کشورمان ما به نوعی شاهد صلح حدیبه هستیم.اما تا چه اندازه باید به آن پایبند باشیم؟ وقتی در فیلم، دیده‌بان گرفتار شد حتی گرای خودش را داد تا دشمنان به همراه خود از بین بروند. از سوی دیگر برای فیلم «مهاجر» هم واکنشم این بود که نیروهایی که در جزیره‌ها می‌جنگیدند را عده‌ای رها کرده‌اند و به کارهای دیگر پرداخته‌اند. مهاجر در سال ۶۸ و فضایی که بر اثر رحلت امام ایجاد شده بود، به وجود آمد.وی درباره اظهارنظرهایی که برخی از مخاطبان وکارشناسان از واکنش های حاتمی کیا بعد از نمایش فیلم « چ » از خود نشان داد تصریح کرد:  من به خود فیلم «چ» واکنش نشان دادم اما متاسفانه این واکنش این چنین تعبیر شد که چون فیلم جایزه نگرفته من اقدام به چنین کارهایی کرده ام. در حالی که دوستان باید بدانند که بسیاری از فیلم های قبلی من از جمله « بوی پیراهن یوسف»، « برج مینو» نیز بودند که در ایام جشنواره ها به آنها اصلا اعتنایی نشد. من برای نمایش فیلم « چ» حس می کردم که جریان فرهنگی و سکانداران سینمای ایران اصولا مسائلی مانند پاوه و شهید چمران را فراموش کرده و نسبت به آن حساسیتی ندارند.

 تصورمان این بود به محض باز شدن درهای مذاکره مشکلات حل می‌شود

 حاتمی افزود: متاسفانه چمران و مسائل از این دست، دغدغه افراد نیست. آنها طوری درباره چمران صحبت می‌کنند که گویی در حال صحبت از مسئله‌ای در کوبا هستند، در حالی که ما از کشورمان صحبت می‌کنیم، کشوری که تصورمان این بود به محض باز شدن درهای مذاکره به سرعت مشکلات حل می‌شود، ولی می بینیم که اینگونه نیست. ملت و جامعه آرمانی دشمنان زیادی دارد و دشمنان انبوه ما نشان دهنده بزرگی ماست؛ از این رو نشان دادن چنین مسائلی در سینما جلوه دارد. به اعتقاد من فیلم « چ» بازگشت به انقلاب است یعنی به عبارت دیگر ۳۴ سال بعد از انقلاب من به ۵ ماه اوایل انقلاب برگشتم و از این دست مسائل در کشور زیاد داریم که باید سینماگر کشور این موضوعات را به مسائل روز کشور تبدیل کند.وی خاطر نشان کرد:  اگر الان شهید چمران زنده بود، نمی دانستم در کدام جایگاه قرار دارد اما با این حال قطعا وی درباره مسائل امروز کشور تحلیلی داشت و به نظرم سینماگر هم باید از مسائل روز تحلیلی داشته باشد و با توجه به آنها کاری کند. مسئله اصلی من جامعه است، چرا که در ایران اتفاقاتی رخ می دهد که مهم است، به طور مثال وقتی مسئله مذاکره یا عدم مذاکره به شدت در رزق مردم تاثیر می‌گذارد؛ چرا سینما نباید به آن وارد شود. متاسفانه سینماگران می‌گویند که چون موانعی وجود دارد چنین فیلم‌هایی نمی‌سازیم در حالی که ما تشکیلات زیادی از حوزه هنری گرفته تا فارابی را داریم که هر کسی می‌تواند هر سوژه‌ای را که بخواهد بسازد. و حالا امسال فیلمی ساخته شده که خود تشکیلات نظامی و بسیج روی آن سرمایه‌گذاری کرده اند، حال باید دید چقدر می‌توانند از آن دفاع کنند.

 متاسفم که وضعیت فرهنگ به جایی رسید که رهبری مستقیم به این مساله اشاره کردند

 کارگردان فیلم سینمایی آژانس شیشه ای با اشاره به نامگذاری امسال به نام« اقتصاد و فرهنگ عزم ملی و مدیریت جهادی»  تصریح کرد: متاسفم از اینکه وضعیت فرهنگی به جایی برسد که رهبری خودشان مستقیما به این مسئله اشاره کنند و امیدوارم مسئولان تنها با یک ابلاغیه و بیانیه موضوع فرهنگ و دغدغه های رهبری را تمام نکنند.من انتظار دارم مسئولان بعد از دید و بازدیدهای نوروزی درباره نکات مورد توجه رهبری در حوزه فرهنگ تشکیل جلسه بدهند. مسئله من سینما نیست، بلکه من قبل از اینکه فردی سینمایی باشم، خود را مدافع چنین جریان‌ها و مسائلی می‌دانم؛ از این رو باید این مسائل گفته شود.کارگردان « از کرخه تا راین» گفت: متاسفانه مسئولان فرهنگی ما عقب‌تر از ما بوده‌اند، این در حالی است که  سینماگران همیشه با دغدغه فیلم ساخته‌اند و نگرانیشان هم تایید اثرشان بوده؛ چرا که گاهی فیلم‌هایی ساخته شده که مورد قبول واقع نشده است. از سوی دیگر مسوولان جدید فرهنگی عنوان کرده اند که می‌خواهند حرف‌های نگفته در سینما گفته شود که امیدوارم این اتفاق بیفتد. چرا که اگر به هشداری که رهبری  در خصوص فرهنگ داده اند، توجه نشود، من باز هم جیغ خواهم کشید.

 غایت نگاه دوستان جایزه اسکار است

 این فیلمساز با  اشاره به جریان سینمای انقلاب و دفاع مقدس کشورمان توضیح داد: به اعتقاد من سینمای انقلاب و دفاع مقدس را باید هر بار تحلیل کنیم، من  زمانی که وارد سینما شدم، لباس سپاه به تن داشتم  و برای این لباس گریه کردم، حال من به اعتبار خون شهدا فیلمساز شده‌ام و عده‌ای دیگر هم تهیه کننده، با این حال متاسفانه آنها تحلیل کننده فیلم‌هایی هستند که جای تاسف دارد.

 کارگردان فیلم «آژانس شیشه ای»  با بیان اینکه اسکار به فیلم ۱۲ سال بردگی تعلق می‌گیرد، خاطر نشان کرد: آمریکایی‌ها از طریق اسکار دادن به این فیلم به این جریان فیلمسازی و کمپانی‌ها نشان می‌دهد که هنوز موضوعات مثل تبعیض‌نژادی در این کشور اولویت دارد؛ در حالی که در ایران اینگونه نبوده و ادبیات‌مان، ادبیات انقلاب نیست و این مسئله خطرناکی است. متاسفانه  غایت نگاه دوستان اسکار است در حالی که مهندسی ما با این نگاه همراه نیست؛ به عبارت دیگر فیلم‌هایی که به اسکار می‌فرستیم از جنس دفاع مقدس و انقلاب نیست و مشکلم در سینما این است بنابراین اعتقاد دارم باید مهندسی فرهنگی در کشور ایجاد شود.

  جای آوینی برای تحلیل فیلم هایم خالی است

 کارگردان فیلم « دعوت » بار دیگر به ساخت فیلم سینمایی « چ» اشاره کرد و افزود: من فیلمی به نام چ را ساختم که به طور حتم حاشیه ها و هیاهوهایی را نیز خلق کرد. اما در حال حاضر جای آقا مرتضی آوینی را برای ارائه و نگارش یک تحلیل درست از ناله هایم خالی می بینم. یادم می آید زمانی که او زنده بود حتی درباره مسائل زندگی ام با وی صحبت میکردم ولی در حال حاضر چنین فردی را در اطرافم نمی بینم. البته  در حال حاضر نیز افرادی هستند که قلم در دستشان است، اما با این حال کسی مثل شهید آوینی که قلمی قدرتمند داشته باشد، وجود ندارد که در طوفان‌های شدید فعلی ساحل را به ما نشان دهد. البته زمان شهادتش این خلاء را احساس نکردم ولی امروزه حس می‌کنم.حاتمی کیا گفت: وقتی شهید آوینی زنده بود در بسیاری از محافل از او حرف می زدند. آقا مرتضی همواره جلوتر از بقیه می ایستاد و اتفاقا همین مساله باعث بروز مخالفت با او می شد. جالب است که هنوز بسیاری از مقالات و مطالب آقا مرتضی برای ما تازه است. وی به اعتقاد من منشوری بود که انوار زیادی را در همه زمینه ها از خود ساطع می کرد که متاسفانه بخشی از آنها را همچنان نادیده گرفتیم. آقا مرتضی از مادرش اینگونه زاده نشد، بلکه مسیرها و فراز و فرودها و گناه‌هایی را پشت سر گذاشته است. او  از جنس حضرت آدم است و حتی هبوطش هم مقدس بود ووظیفه ماست که باید این مسائل را مطرح کنیم. متاسفانه فرهنگ رسمی به شهید آوینی قبل از انقلاب نمی‌پردازد و همین مسئله باعث می‌شود که افراد احساس کنند آوینی از اول اینگونه بوده و  نتوانند از وی الگو بگیرند.

 شهید آوینی کوتاه نیامدن را به من آموخت

 این کارگردان در بخش پایانی صحبتهای خود تصریح کرد: متاسفانه در این مدت وقتی صحبت می‌کنیم به چپ و راستی تقسیم می‌شویم، در حالی که ما باید این مسائل را مطرح کنیم که اگر این اتفاق نیفتد، عده ای دیگر این حرف ها به گونه ای متفاوت خواهند گفت. آقا مرتضی در حوزه سینمای اشراقی به  این باور بود که قرار نیست برای فیلمبرداری از یکدیگر جلو بزنید بلکه فقط دلتان را پاک کنید. قطعا این حرف‌ها را یک روحانی نمی‌تواند بزند و فقط از کسی که در این حوزه کار کرده، انتظار می‌رود و  این آقا مرتضی آوینی بود این مسئله را به بچه‌های گروه روایت فتح یاد داد.

 وی گفت: جای ژنرال آوینی در سینما خالی است. او به ما یاد داد که نباید کوتاه بیاییم و انشاالله فانونس‌های دریایی دیده شود تا در این طوفان گمراه نشویم. متاسفانه در حال حاضر ما بسیاری از حرف‌ها را نمی زنیم تا کسی ناراحت نشود، در حالی که آقا مرتضی اینطور نبود و بسیاری حرف‌ها را می زد و اتفاقا همین حرف ها باعث ایجاد مخالفت‌هایی با وی شده بود.