حرمانِ حرّا

جنگل‌های حرا در سواحل بندرعباس دیگر جنگل نیستند؛ بلکه چند سالی است که این جنگل‌ها به مخزنی برای تخلیه فاضلاب شهری بدل شده‌اند. درختانی که روزی به نگین سبز جنوب معروف بودند، حالا با بوی تعفن فاضلاب و زباله‌های اطراف آن دیگر جذابیتی برای گردشگران ندارند. کافی است یک بار سری به زیستگاه‌های این درختان در پارک ولایت یا جهانگردی بزنید تا مسیر ورود مستقیم فاضلاب به درون این جنگل را نظاره کنید. فاضلابی که معضل امروز و دیروز نیست و سال‌هاست مسئولان شهری به بهانه نبود سیستم فاضلاب شهری مناسب و کمبود بودجه، راحت‌ترین راه را برای دفع فاضلاب انتخاب می‌کنند. ورود انبوه فاضلاب به سواحل بندرعباس علاوه بر اینکه سلامت شهروندان را به خطر می‌اندازد، بلای جان محیط زیست هم شده‌است. از این رو نابودی درختان حرا نه تنها این زیستگاه طبیعی در سواحل را از بین می‌برد بلکه باعث نابودی بسیاری از پرندگان، آبزیان و دوزیستانی می‌شود که در اطراف جنگل‌های حرا زندگی می‌کنند و مستقیما در معرض فاضلاب ورودی به دریا قرار می‌گیرند.

نگین سبز

سطح جنگل های مانگرو که در مرز ۲ اکوسیستم آبی و خشکی واقع شده اند، طبق اعلام سازمان محیط زیست رو به افزایش است و با جنگل‌کاری‌های صورت گرفته طی 30 سال اخیر و به طور دقیق‌تر از سال‌ 70 تا 99 حدود ۳۲۱۲.۲ هکتار به مساحت جنگل‌های مانگرو در کشور اضافه شده‌است. اما مهم‌ترین عامل تهدیدکننده حیات این اکوسیستم ایجاد اسکله در این منطقه و تردد کشتی ها و آلودگی‌های نفتی است. در بندرعباس و به‌طور خاص ساحل پارک «ولایت» و در نزدیکی ساحل پارک «جهانگردی» از همین اواخر و در دهه 90 این درختان موردتوجه قرار گرفتند و شهرداری بندرعباس اقدام به کاشت این درختان در این دو ساحل کرد. در بندر خمیر، قشم و جاسک نسبت به بندرعباس درختان حرای بیشتری وجود دارد و اکثر این درختان در معرض آسیب‌های محیط ‌زیستی گوناگون هستند اما انواعی از این درختان که در سواحل بندرعباس واقع شده‌اند به دلیل اینکه فاضلاب شهری به سوی آن‌ها روانه می‌شود بیشتر در معرض خطر هستند. جنگل‌های مانگرو از لحاظ زیست محیطی درختان مهمی محسوب می‌شوند. علت این موضوع هم این است که این درختان قابلیت رشد کردن در آب شور را دارند و حتی نوعی آب‌شیرین‌کن طبیعی هم محسوب می‌شوند. در افسانه‌ها و روایت‌های افسانه‌ای، درختان حرا از اشک شور آدمیان به وجود آمده‌اند. این درختان مرموز و افسانه‌ای در متون قدیمی را نخستین‌بار، دانشمند کهن ایرانی، ابن‌سینا «حرا» نامیده‌است. درخت حرا دانه‌های خود را روی برگ‌های خود تولید و تکثیر می‌کند. پس از آن‌که این دانه‌ها جوانه بزنند، با وزش باد در میان آب‌های خلیج می‌افتند و در میان آب‌ها رشد می‌کنند. جنگل حرا یکی از زیرشاخه‌های گیاهی «مانگرو» است که یک گونه گیاهی اصطلاحا شور زی محسوب می‌شود. در استان‌های جنوبی کشور، چند ناحیه تحت پوشش جنگل‌ حرا را می‌توان مشاهده کرد، از جمله جنگل‌های حرای «خلیج جنگل نای بند» در استان بوشهر و همچنین مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان و چند نقطه از استان هرمزگان. ولی بزرگ‌ترین جنگل دریایی کشور را باید در جزیره قشم سراغ گرفت. جنگل حرا در عمق یک تا دو متری قرار دارد و برای همین، هنگام جزر و مد دریا، قسمت‌هایی از آن به زیر آب می‌رود و قسمت‌های دیگری از آب بیرون می‌آید. در هنگام جزر تا حدودی شما می‌توانید کف دریا را ببینید ولی در هنگام مد قسمت زیادی بر روی آب دریا شناور می‌شوند. این درختان زیستگاه بسیاری از پرندگان، دوزیستان و آبزیان هستند و در هنگام غروب در سواحل بندرعباس می‌توانید فلامینگوها و مرغان دریایی که در اطراف این درختان پرواز می‌کنند را به راحتی مشاهده کنید. این درختان مانند موج‌شکن از صدمه دیدن ساحل جلوگیری می‌کنند. هم‌چنین منبع بسیار خوبی برای تولید اکسیژن هستند.

عکس از «ایرج»

زهری به ‌نام فاضلاب

چندین سال است که با افزایش جمعیت شهر بندرعباس، بر حجم فاضلاب های ورودی به دریا هم افزوده شده و تهدیدات زیست محیطی و بهداشتی رنگ جدی تری به به خود گرفته‌‌است. در این شرایط بحث برای چگونگی حل این معضل مهم شهری و راهکارهای پیشنهادی هم بالا گرفته‌ و تامین اعتبار از منابع مختلف برای ارتقای تصفیه‌خانه در دستورکار سازمان‌های متولی قرار گرفته‌است. نتیجه این بحث‌ها در نهایت این بود که صنایع بندرعباس در راستای عمل به وظایف اجتماعی خود اعتبار لازم برای ارتقای تصفیه‌خانه و ایجاد سازوکاری برای تصفیه فاضلاب و انتقال آن برای استفاده در صنعت را پرداخت کنند. در همین راستا هم «شرکت توسعه و تامین زیرساخت خلیج فارس» ایجاد شد که یکی از ماموریت‌های مهم آن ساماندهی فاضلاب بندرعباس بود. باوجود اظهارنظرهای امیدبخش اما تاکنون نتیجه محسوسی از بهبود وضعیت فاضلاب مشاهد نشده‌است. فاضلابی که در بندرعباس به دریا می‌ریزد یا از طریق خورهاست یا کانال‌هایی در جای جای سواحل شهر بندرعباس وجود دارند. نمونه این کانال‌ها را در سواحل اطراف زیستگاه‌های درختان حرا به کرات می‌توان دید. حجم فاضلاب ورودی به سوی این درختان به قدری زیاد است که برخلاف تبلیغاتی که درخصوص گردشگرپذیر بودن این جنگل‌ها می‌شود، امکان هرگونه بازدید و لذت بردن از این فضای سبز را از شهروندان و گردشگران سلب می‌کند. بوی تعفن و گندیدگی فاضلاب هم علت مضاعفی برای راندن گردشگران و بازدیدکنندگان از این جنگل‌ها است. از سوی دیگر در نزدیکی این جنگل‌ها، تالار فرهنگی نیمه‌کاره بندرعباس در حریم 60 متری دریا واقع شده که می‌تواند به منزله خطری جدی برای زیستگاه این درختان قلمداد شود. شرکت آب و فاضلاب بندرعباس برای حل معضل فاضلاب در سال 98 از طرحی موسوم به طرح انتقال و رهاسازی پساب در فاصله دو و نیم کیلومتری ساحل و عمق 7 متری دریا پرده برداشت. طرحی که شرکت آبفا در همان سال برای انجام آن مناقصه‌ای ترتیب داد و با مخالفت بسیاری از فعالان محیط زیستی و مردم مواجه شد. حال پس از گذشت دوسال شرکت آبفا دوباره اجرای این طرح را در دستور کار خود قرار داده‌است تا با جاگذاری لوله‌هایی در اطراف برخی خورها مثل خور گورسوزان فاضلاب را به قسمت‌های عمیق‌تر دریا انتقال دهد. چنین طرحی هرچند در کوتاه‌مدت ممکن است بوی تعفن و فاضلاب را از چهره سواحل و چنگل‌های حرا دور کند اما در بلندمدت به هیچ‌وجه کارساز نیست و به نوعی پاک‌کردن صورت مسئله است. بنابراین حفظ و نگهداری این نوار سبز ارزشمند در محوده سواحل بندرعباس در گرو حل دائمی و اصولی مشکل فاضلاب و تصفیه‌خانه بندرعباس است اما با راه‌ حل‌های موقتی مثل هدایت فاضلاب به قسمت دیگری از ساحل که زیستگاه درختان حرا نباشد می‌توان از نابودی این درختان جلوگیری کرد و امیدواریم مسئولان متولی هرچه سریع‌تر برای این موضوع چاره‌اندیشی کنند.

روزنامه صبح ساحل