عقاید شخصی ما، تا چه حد شخصی است؟

ما دوست داریم در زندگی اذعان کنیم که انتخاب، تصمیمات وعلایقمان متعلق به شخص خودمان هستند. ممکن است بارها بشنویم یا حتی بگوییم که فلان مسئله علاقه‌ی شخصی من است، اعتقاد فردی من است یا جملاتی از این دست. اما این گزاره‌ها تا کجا حقیقت دارد؟ آیا فردیت ما از محیط اطرافمان جداست؟ مرز بین خواسته‌های ما و آنچه از جانب جامعه و در سیستم کوچک‌تر خانواده به ما القا شده است کجاست؟

واقعیت از این قرار است که جهان‌بینی ما تا حد زیادی وابسته به بستر تاریخی و اجتماعی‌ای است که در آن زیست می‌کنیم. گرچه ما به عنوان انسان‌های معاصر علاقه‌ی زیادی داریم که فکر کنیم، ایده‌ها، علایق و انتخاب‌هایمان محصول انتخاب و اراده‌ی فردی ما هستند، و اتفاقا نظام‌های اقتصادی حاکم این علاقه را دریافته‌اند و از همین راه سود زیادی به دست می‌آورند؛ چرا که ما برای اثبات این امر که هویت و انتخاب‌های ما، تنها متعلق به اراده‌ی فردی ماست حاضریم هزینه‌ی بسیاری بپردازیم. از پوشیدن لباس‌هایی با برندها و طرح‌های خاص گرفته، تا موسیقی‌ها و فعالیت‌هایی که به این تصور ما دامن بزنند، همگی هویتی برایمان می‌سازند، تا گمان کنیم راه فردی خودمان را می‌رویم. اما فی‌‌الواقع ما تا اندازه‌ی زیادی محصول طبقه‌ی اجتماعی-اقتصادی‌ای هستیم که در آن قرار داریم. این امر درست است که حتی دوقلوهایی که در یک خانواده به دنیا می‌آیند، در نهایت سرنوشت متفاوتی خواهند داشت، این میان اما گروه‌های دوستی، نوع برخورد خانواده و مدرسه و ... قرار دارند که تماما در کنش و واکنش ما به عنوان عضوی از سیستم دخیل هستند. بایدها و نبایدهای زندگی ما، ناشی از تنبیه‌ها و پاداش‌های خانواده و در بیان وسیع‌تر جامعه است، که به عنوان فراخود در ساختار شخصیت ما جا خوش می‌کنند و در نهایت نظام ارزشی ما ‎‌ ‎‎‌را شکل خواهند داد، که یا در تایید ارزش‌های جامعه است یا در مقابل آن. عقاید شخصی ما به همان اندازه که فردی است زاده‌ی اجتماع هم هست.

ما در جهت حرکت نظام جهانی گام برمی‌داریم و متاسفانه در این نظام جهانی، تولید سود بر فردیت تقدم دارد. یکی از دلایلی که روانشناسی در سطح تبیین رفتار و حتی درمان، مانند پازلی است که یک تکه‌اش جدا مانده، همین بی‌توجهی به بررسی رفتار انسان، در سطح نظام‌های اقتصادی و اجتماعی است. نسبت دادن تمام کنش‌ها به شخص ما، فارغ از زمینه‌ی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی؛ عاملی است که درک ما را از بررسی خودمان و جهان اطرافمان ناقص خواهد گذاشت. بنابراین قبل از اینکه درباره‌ی مساله‌ای به نقش برجسته‌ی تمایل فردی و شخصیمان اشاره کنیم، بهتر است از خود بپرسیم که آیا اگر در تاریخ، اجتماع و طبقه‌ی دیگری قرار داشتیم هم همین ایده‌ی شخصی را در سر پرورانده بودیم؟

روزنامه صبح ساحل