خانه‌های کاغذی

حدود سه ماه از زلزله 6 و 4 دهم ریشتری استان هرمزگان می‌گذرد. زلزله‌ای که یکی از مهم‌ترین سوابق لرزه‌خیزی هرمزگان در چند دهه اخیر بود. اکنون دیگر از بحث‌های داغ روزهای اول در مورد امدادرسانی و اعطای وام به زلزله‌زدگان خبری نیست و هیجان‌های ناشی از زلزله مدت‌هاست که فروکش کرده‌است. با گذشت سه ماه از توزیع چادر و ایجاد اسکان موقت برای زلزله‌زدگان هنوز اسکان دائمی زلزله‌زدگان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. بازسازی واحدهای مسکونی به قدری کند پیش می‌رود که با روند فعلی نمی‌توان به اسکان زلزله‌زدگان تا پیش از سال 1401 هم امیدوار بود. مردمی که سرمای زمستان را در چادر تحمل کرده‌بودند حالا باید منتظر گرمای شدید بهار و تابستان در این منطقه باشند. باوجود اینکه مسئولان استانی از تخصیص اعتبار و سرعت‌بخشیدن به روند بازسازی واحدهای مسکونی سخن می‌گویند اما مشاهدات میدانی و گفته‌های اهالی مناطق زلزله‌زده از موضوع دیگری حکایت می‌کند. بسیاری از مردم این مناطق از کاغذبازی‌های اداری و کند پیش رفتن ساخت واحدها کلافه شده و خودشان زمام امور را در دست گرفته و به ساخت مشغول شده‌اند. در حالی که متولی ساخت واحدهای مسکونی بنیاد مسکن و شرکت «نفت ستاره خلیج فارس» است. برخی از پیمانکاران هم با شرایط فعلی و عدم پرداخت اعتبار فرار را به قرار ترجیح داده‌اند یا چنان در ساخت واحدها تعلل به خرج داده‌اند تا دولت فکری به حال اعتباراتی که وعده داده‌بود بکند. در میان کشمکش دولت و پیمانکارها این مردم هستند که آواره و سرگردان در گرما و سرما مجبورند با هر شرایطی بسازند و به سوگ سرپناه از دست‌رفته‌شان بنشینند. در این گزارش به طور مفصل به بررسی وضعیت آخرین وضعیت مناطق زلزله‌زده و موانع بازسازی واحدهای مسکونی آسیب‌دیده می‌پردازیم.

خبری از وام نیست

زمین لرزه ۶.۴ ریشتری حدود ساعت ۱۵ و ۳۷ دقیقه روز یکشنبه ۲۳ آبان ماه سال ۱۴۰۰ بخش فین هرمزگان را به لرزه درآورد، این لرزه تا چند روز بعد هم پس لرزه‌های متعددی به دنبال داشت. شدت این زمین لرزه به حدی بود که در استان‌های همجوار از جمله فارس و کرمان نیز احساس شد. برخی منازل بخش فین و خصوصا روستای «گیشان غربی» و «زرتو» بر اثر این زمین لرزه بین ۲۰ تا ۱۰۰ درصد تخریب شدند. قدرت زمین لرزه‌ای که در نزدیکی زمین و در عمق ۱۵ کیلومتری ثبت شد آنقدر بالا بود که علاوه بر استان های هم‌جوار هرمزگان در برخی از کشورهای همسایه از جمله امارات و عربستان نیز احساس شد و تاکنون بیش از ۹۰ مصدوم و ۲ فوتی داشته‌است. در زمان زلزله اکیپ‌های امداد و نجات به کمک زلزله‌زدگان شتافتند و با توزیع چادر و وسایل امدادی تلاش کردند تا بحران را مدیریت کنند. هرچند که در همان زمان‌ هم انتقادهای زیادی از سوی مردم زلزله‌زده به نحوه توزیع اقلام کمکی وارد شده‌بود. در همان زمان، هنگامی که هنوز حتی خسارات هم براورد نشده‌بود وعده و وعیدهای بسیاری برای اعطای وام و بازسازی خانه‌ها به مردم داده‌شد. اکبر نیکزاد، رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی یک روز بعد از زلزله اعلام کرد: «هموطنانی که خانه‌های آن‌ها در جریان زلزله هرمزگان تخریب یا دچار آسیب شده به هیچ عنوان نگران بازسازی خانه‌های خود نباشند». وی در ادامه وعده پرداخت 220 میلیون تومان وام، کمک بلاعوض و کمک هزینه اسکان موقت را به مردم داد. به گفته نیکزاد از این مبلغ، طبق آخرین میزان تسهیلات مصوب احتمالا 150 میلیون تومان وام، 50 میلیون تومان کمک بلاعوض و20 میلیون تومان برای اسکان موقت به زلزله‌زدگان استان هرمزگان اختصاص پیدا می‌کند. درحالی که رئیس بنیاد مسکن در روزهای اول از پرداخت 220 میلیون تومان وام به مردم زلزله‌زده خبر داده‌‌بود چند روز بعد مهدی دوستی، استاندار هرمزگان از پرداخت تسهیلات 180 میلیون تومانی قرض الحسنه و کمک بلاعوض 70 میلیون تومانی به خانه‌های تخریب شده خبر داد و گفت: «با توجه به اینکه بسیاری از مردم ممکن است توان بازپرداخت این وام را نداشته باشند، مقرر شد برای کمک به مردم این مناطق، صندوقی متشکل از صنایع بزرگ هرمزگان تشکیل شود».  شهریار نوری زاده، مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی هرمزگان هم کمی بعد در این باره گفت: «پس از رایزنی مسوولان و مصوبات اخذ شده، سقف تسهیلات واحدهای آسیب دیده مناطق زلزله زده استان برای واحدهای احداثی ۲۵۰میلیون تومان و واحدهای تعمیری ۵۰ میلیون تومان مصوب شد». «سید پرویز فتاح»، رئیس بنیاد مستضعفان  نیز در همان زمان دستور پرداخت ۱۰ میلیارد تومان را برای تامین لوازم ضروری منازل آسیب دیده خانواده‌های محروم تحت پوشش این کمیته را صادر کرد. او هم چنین در تماس تلفنی با استاندار هرمزگان، از تامین سیمان رایگان برای بازسازی مناطق زلزله زده استان هرمزگان توسط این بنیاد خبر داده بود. وعده‌هایی که به گفته مردم روستاهای زلزله‌زده تا به امروز عملی نشده‌ و هیچ تسهیلاتی به آن‌ها پرداخت نشده‌است.

سفر رئیس جمهور

پس از زلزله مقام‌های زیادی برای بازدید از مناطق زلزله‌زده به هرمزگان سفر کردند از جمله «محسن رضایی»، معاون اقتصادی رئیس جمهوری که دو هفته پس از زلزله در سفری یک روزه وارد استان هرمزگان شد. او در جریان این سفر با بالگرد عازم مناطق زلزله‌زده شد و از نزدیک در جریان وضعیت مردم این مناطق و اقدامات در دست انجام قرار گرفت. محسن رضایی در جمع مردم زلزله زده گیشان غربی بخش فین بندرعباس اظهار داشت: «هم اکنون امور بازسازی مناطق زلزله زده از محل منابع استانداری و بنیاد مسکن در حال انجام است که ما در تهران و از طریق سازمان برنامه و بودجه در حال تخصیص منابع برای بازسازی این مناطق هستیم». در سفر اخیر رئیس جمهوری به کشور هم، سید ابراهیم رئیسی، از منطقه زلزله زده گیشان غربی بازدید و از نزدیک با مردم این منطقه گفت‌وگو کرد. رئیسی با تشکر از اقدامات استاندار هرمزگان و بنیاد مسکن نسبت به رسیدگی به مشکلات مردم زلزله‌زده منطقه گیشان غربی، به اقدامات عمرانی صورت گرفته اشاره کرد و گفت: «نیاز به بودجه بیشتری برای حل مشکلات در این منطقه است که در جلسه شورای اداری استان در این خصوص تصمیم گیری خواهد شد». رئیس جمهور اظهار داشت: «خدمت به این مردم عزیز وظیفه دولت است و در این راه از هیچ اقدامی دریغ نخواهیم کرد». رئیس جمهور در این بازدید هم‌چنین از مسئولان و دستگاهای اجرایی استانی خواستار پیشبرد هرچه سریع‌تر ساخت و سازها جهت اسکان مردم شد. با این حال به نظر می‌رسد که دستگاه‌های مسئول نسبت به این موضوع بی‌تفاوت بوده‌اند چرا که با گذشت حدود یک ماه از سفر رئیس جمهور به استان هرمزگان تقریبا پیشرفتی در حوزه بازسازی و ساخت منازل مسکونی آسیب‌دیده در زلزله مشاهد نشده‌است.

استیصال مردم

تخمین‌های اولیه حاکی از این است که بازسازی 11 واحد مسکونی در روستای زرتو و گیشان غربی را شرکت نفت ستاره خلیج‌فارس برعهده گرفته‌است و مابقی را بنیاد مسکن قرار است که بازسازی و تعمیر کند. به گفته اهالی روستای گیشان غربی ساخت 10 خانه‌ای که به دست شرکت نفت ستاره خلیج‌فارس بازسازی می‌شود به دلیل امکانات و تجهیزات بهتر این شرکت، روند سریع‌تری دارد. صاحبان واحدهایی که قرار بود بنیاد مسکن آن‌ها را بسازد اما از روند بازسازی بسیار گله‌مند هستند. به گفته آن‌ها بازسازی این واحدها به قدری کند است که چندین ماه است که هیچ پیشرفتی نداشته و معلوم نیست که اتمام این پروژه‌ها چقدر زمانبر باشد. یکی از اهالی گیشان غربی در این خصوص می‌گوید: «قبل از سفر رئیس جمهور به مناطق زلزله‌زده عملیات ساخت تقریبا متوقف شده‌بود اما در زمان سفر ایشان به عملیات ساخت سرعت بخشیدند اما حالا که چند هفته از سفر رییس جمهور گذشته است دوباره روند ساخت بسیار کند شده‌است». مردم گیشان غربی می‌گویند که هنوز از میزان دقیق تسهیلات به آن‌ها اطلاعی داده نشده‌است و اما اگرهایی درمورد اعطای وام بلاعوض به مردم وجود دارد اما کسی در این مورد پاسخگو نیست. یکی دیگر از اهالی گیشان غربی توضیح می‌دهد که باوجود اسکان موقت و روند کند بازسازی خانه‌ها مجبور شده‌است که خودش دست به کار شود: «به پیمانکاران گفتم حاضرم سیمان‌کاری دیوار را خودم و با هزینه شخصی انجام دهم تا زودتر ساخت خانه به پایان برسد و خانواده‌ام را از سرگردانی نجات بدهم». در مورد میزان دقیق وام هم صحبت‌های مسئولان پر از تناقض است. رئیس بنیاد مسکن از پرداخت 220 میلیون تومان وام به مردم زلزله‌زده خبر می‌دهد و استاندار هرمزگان از پرداخت تسهیلات 180 میلیون تومانی قرض‌الحسنه و کمک بلاعوض 70 میلیون تومانی به خانه‌های تخریب شده خبر داده‌بود اما مشخص نیست که این وام چرا تاکنون پرداخت نشده‌است. با وجود همه این وعده‌ و وعیدها به نظر می‌رسد که تاکنون اعتبار ملی برای زلزله‌زدگان هرمزگان اختصاص نیافته یا حداقل پرداخت نشده‌است.

روند کند بازسازی

موضوع دریافت وام و تسهیلات موضوعی است که تاکنون جزئیات آن مشخص نشده‌است و مردم مناطق زلزله‌زده و حتی پیمانکاران هنوز اطلاع دقیقی درمورد نحوه دریافت این تسهیلات ندارند. برای بررسی روند کند پیش‌رفتن پروژه‌های ساخت واحدهای مسکونی و پیگیری گلایه‌های مردم ابتدا به سراغ پیمانکاران رفتم تا علت این کم‌کاری را جویا شوم. آن‌طور که از شواهد امر مشخص است تعداد واحدهای مسکونی از سوی بنیاد مسکن بین چند پیمانکار تقسیم شده‌است. این پیمانکاران اذعان کردند که برای بازسازی این واحدهای مسکونی تاکنون از جیب خود هزینه کرده‌اند و بنیاد مسکن هیچ اعتباری به آن‌ها پرداخت نکرده‌است. یکی از این پیمانکاران درباره آخرین وضعیت واحدهای درحال ساخت در مناطق زلزله‌زده مراحل ساخت می‌گوید: «حدود 40 واحد در روستای گیشان غربی درحال ساخت است که تاکنون عملیات بستن فونداسیون، بتن‌ریزی، علم‌کردن ستون، بستن سقف و آجرچینی تمام شده‌است اما به دلیل اینکه هیچ اعتباری تا این لحظه به ما پرداخت نشده‌است و قراردادی هم میان صاحبخانه‌ها، بنیاد مسکن و بانک‌ها منعقد نشده‌است، نیمه‌کاره مانده‌است». پیمانکاران می‌گویند که قرارداد سه‌جانبه تاکنون  در حالی بسته‌نشده‌است که آن‌ها برای هر خانه تاکنون 100 میلیون تومان هزینه کرده‌اند: «وقتی قراردادی بسته نشده‌است دستمان به هیچ جا بند نیست و سرمان بی‌کلاه مانده‌است». او توضیح می‌دهد: «صادقانه به شما می‌گویم که ما در حال حاضر لاک‌پشتی کار می‌کنیم و علت آن هم عدم‌پرداخت اعتبار برای ادامه کار است». به گفته پیمانکاران درصورتی که دولت اعتبار لازم را به آن‌هاپرداخت کند ظرف یک هفته می‌توانند خانه‌ها را به صاحبانشان تحویل دهند. شرکت نفت ستاره خلیج فارس اما در راستای عمل به مسئولیت‌های اجتماعی خود ساخت ۵ واحد مسکونی در روستای گیشان غربی و 6 واحد مسکونی در روستای زرتو را عهده دار شده‌است و توانسته‌است اکثر این واحدها را به صاحبانشان تحویل دهد. روابط عمومی شرکت نفت ستاره خلیج فارس در خصوص آخرین وضعیت واحدهای مسکونی درحال ساخت توسط این شرکت توضیح می‌دهد: «در حال حاضر واحدهای مسکونی در روستای گیشان غربی به اتمام رسیده‌اند و به مالکان تحویل شده‌اند. در روستای زرتو نیز ۶ واحد در حال احداث هستند که در مرحله دیوار چینی و اجرای پلاستر می‌باشند و تا ۲۰ روز کاری دیگر واحدهای مسکونی روستای زرتو نیز تحویل مالکان خواهد شد». او در ادامه اضافه می‌کند: «حسب دستور مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان هرمزگان در راستای هم‌سو بودن ساخت و سازها تا مرحله سفت‌کاری تمامی مراحل توسط شرکت نفت ستاره خلیج فارس و آن سازمان اجرا شده و مرحله نازک‌کاری با توجه به تخصیص وام بلاعوض از سوی دولت، خود مالک اجرا می‌کند».

مانعی به‌نام کاغذبازی اداری

بنیاد مسکن اعلام کرده‌است که 2 هزار و 498 واحد احداثی و 702 واحد تعمیری را شناسایی کرده‌است؛ این یعنی جمعا 3200 واحد مسکونی. یک ماه بعد یعنی اواخر آذرماه اما بنیاد مسکن آمار خودرا تغییر داد و کل واحدهای تعمیری را جمعا 2 هزار و 450 واحد معرفی کرد و گفت که در حال خدمت‌رسانی به آن‌هاست. این آمار را شهریار نوری‌زاده، مدیرکل بنیاد مسکن استان هرمزگان اعلام کرده‌بود. از سوی دیگر «رضا مدرس»، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری هرمزگان در گفت‌وگو با روزنامه ایران گفته‌بود که عملیات ساخت 491 واحد در مناطق روستایی و 600 واحد در مناطق شهری آغاز شده‌است. این آمار ضد و نقیض درحالی مطرح می‌شود که آمار دقیق و تفیکیک‌شده برای هر روستا و شهرستان‌های زلزله‌زده وجود ندارد و مشاهدات میدانی هم حاکی از این است که تنها در روستاهای گیشان غربی و ذرتو عملیات بازسازی و تعمیر آغاز شده‌است. «مصطفی مدنی»، معاون امور بازسازی و مسکن روستایی بنیاد مسکن درباره پرداخت اعتبار برای بازسازی واحدهای مسکونی گفت: «۲۵۰ میلیون تومان اعتبار برای هر واحد مسکونی اعلام شده و بانک‌ها هم برای کمک اعلام آمادگی کرده‌اند اما هنوز قراردادی در این باره با بانک‌ها منعقد نشده‌است». او توضیح می‌دهد: «پروسه تصویب اعتبارات در هیئت دولت و ابلاغ به بانک‌های استان زمان‌بر بوده‌است و تاکنون طول کشیده‌است». به گفته مدنی، بانک مرکزی باید این دستورالعمل را به بانک‌های عامل ابلاغ کند و بعد از آن هم دستورالعمل اجرایی به بانک‌های استان ابلاغ شود تا بانک‌های استان با متقاضیان قرارداد ببندند. این درحالی است که معاون امور هماهنگی استانداری هرمزگان اعلام می‌کند که این دستورالعمل اجرایی به بانک‌های استان ابلاغ شده‌است. مدرس در پاسخ به این سوال که آیا تاکنون به پیمانکاران هم پولی پرداخت شده‌است یا خیر، پاسخ روشنی نمی‌دهد و می‌گوید: «مبلغ تسهيلات ١٥٠ ميليون تومان است و تخصيص اعتبارات دوهفته پيش به بنياد مسكن كشور ابلاغ شده و در حال حاضر مشكلی ندارند». این درحالی است که پیمانکاران صراحتا اعلام می‌کنند که به دلیل عدم‌پرداخت اعتبار پروژه ساخت واحدهای مسکونی را تقریبا متوقف کرده‌اند. این اظهارات نشان می‌دهد که با گذشت حدود سه ماه از زمین‌لرزه و درحالی که مردم این مناطق در گرما و سرما مجبور هستند که با اسکان موقت و خانه‌هایی که نیاز به تعمیر و بازسازی دارند سر کنند، بوروکراسی اداری مانع از این شده‌است تا سریع‌تر خانه‌های خود را تحویل بگیرند.

روزنامه صبح ساحل