این روزها ما در جهانی رسانه ای شده زندگی می کنیم. رسانه ها علی الخصوص رسانه های جدید (مانند فضای مجازی و
شبکههای اجتماعی) از طریق گوشیهای هوشمند وارد زندگی روزمره شدهاند و در تمام لحظات مان حضور دارند. رسانه ای شدنِ زیست جهانِ زندگی ما باعث میشود بیش از پیش درک ما از خودمان، هویت مان و سبک زندگی مان متاثر از رسانه ها باشد. یکی از بخش های هویتی هر انسانی، هویت جنسیتی است که در فضای رسانههای جدید هویت جنسیتی بیش از سایر وجوه هویت مورد توجه قرار گرفته است.
زنان در این رسانه ها حضوری پررنگ و گسترده دارند به طوری که به عنوان مثال در شبکه اجتماعی ای مانند اینستاگرام تعداد کاربران زن بیش از مردان میباشد. زنان در این شبکه و سایر رسانه¬های اجتماعی به بازنمایی شفاف و بی پرده خود می پردازند. بازنمایی که پیش از این در رسانههای جمعی توسط برخی از کلیشه ها نشان داده میشد اما اکنون توسط خود زنان واقعیتر و راحت تر نشان داده میشود. زنان در این شبکهها از طریق بازنمایی خود و مطرح کردن نظرات و ایدههایشان، خود را هویت یابی میکنند و به عبارت دقیقتر خود را «مجددا هویت یابی» میکنند. لذا میتوان گفت هویت زن امروز بسیار متاثر از بازنماییها و کنشهایی است که توسط زنان در شبکههای اجتماعی و فضای مجازی شکل میگیرد. به همین جهت برای فهم زن ایرانی امروز بخصوص زنان و دختران جوان و نوجوان نیاز به بررسی و تحلیل فضای مجازی و نحوه حضور زنان در این فضا داریم. چرا که رسانههای اجتماعی موتور محرکه زنان شده اند و تغییرات اجتماعی را توسط زنان رقم میزنند.
زنان در فضای مجازی به سه شیوه مشغول فعالیت و کنشگری هستند. گروه اول از این فضا برای فعالیتهای اقتصادی و کسب درآمد استفاده می¬کند. برخی از فعالیتهای اقتصادی در این شبکهها از طریق راه اندازی کسب و کارهای شخصی علی الخصوص کسب و کارهای هنری و خلاقانه انجام میشود اما بخش قابل توجهی از این فعالیتهای توسط مکانیزمهای کسب شهرت در شبکه که با نام اینفلوئنسری معروف است انجام میگیرد و از طریق تبلیغات کسب درامد می کنند. گروه دوم از زنان از فضای مجازی برای کنشگری اجتماعی و مدنی استفاده میکنند. آنها بصورتی آگاهانه به تولیدمحتوا و اظهارنظر در مورد حقوق و خواستههای خود می پردازند. مطالبات مغفول مانده زنان در فضای رسانهای جدید امکان مطرح شدن و شنیده شدن پیدا کرده است. زنان این گروه از پتانسیل پلتفرم های آنلاین برای شبکه سازی، اقدام جمعی و انتقال صدای خود بصورت گسترده و فراگیر در سطح شبکه و بعضا در سطح جامعه استفاده می¬کنند.
سومین گروه از زنان که بخش قابل توجهی از زنان را تشکیل میدهند، زنان عادی هستند که صرفا زندگی روزمره خود را در این فضا با دیگران به اشتراک میگذارند. زندگی روزمره ای که هیچ وقت امکان مطرح شدن یا دیده شدن نداشته است. لحظات عادی زندگی یک مادر با همه سختی ها و شیرینها، زندگی و دغدغههای پنهانی یک نوجوان و آرزوها و رویاهای دختران جوان همگی بدون فیلتر به نمایش گذاشته میشود. این گروه البته بسیار متاثر از دو گروه قبل است. همه این گروههای زنان در ارتباط ، تعامل و تاثیر و تاثر از یکدیگر بصورت شبکهای و گسترده به فهم تازهای از خود، هویت، نقشها، خواستهها و نیازهایشان دست پیدا میکنند. بنابراین زنان امروز ما علاوه بر آنچه از طریق خانواده، مدرسه، تلویزیون و... در مورد خودشان دریافت می¬کنند ، متاثر از هویت زنانه شبکه ای نیز می باشند، هویتی که رهبرانی همچون اینفلوئنسرهای مد و زیبایی،
فعالان اجتماعی و کنشگران آنلاین آن را شکل میدهند. در این ستون بصورت هفتگی درباره زنان و هویت زنانه در رسانه¬های جدید خواهیم گفت. زنان به عنوان نیمی از جامعه بر مردان نیز موثر خواهند بود. وقتی زنان خود را «مجددا هویت یابی» میکنند و دست به بازتعریف خود میزنند، مردان نیز ناگزیر از تغییر و بازتعریف خود خواهند بود. لذا مردان نیز باید آگاهانه تغییرات اجتماعی را درک نموده و در شرایط جدید خود را جایابی نمایند.
نویسنده: زهرا اردکانی فرد، پژوهشگر مطالعات رسانه ای زنان
روزنامه صبح ساحل