مقدمه یک بحران

طی یکی دو سال اخیر مردم هرمزگان با مصائب و بلایای زیادی دست‌وپنجه نرم کرده‌اند. از شیوع بیماری کرونا و زلزله‌های مهیب گرفته تا جاری‌شدن سیلاب و ظهور پشه آئدس و بیماری‌هایی که با خود به همراه می‌‌آورد. در این میان موضوعی که کم‌تر به آن توجه شده‌است اما به قدری اهمیت دارد که می‌تواند به بحران جدیدی برای استان هرمزگان بدل شود، موضوع احتمال آلودگی آب تصفیه‌ای است که مردم هرمزگان به دلیل شوربودن آب لوله‌کشی ناچار به استفاده از آن هستند. همین گالن‌های آبی که در خانه همه شهروندان بندرعباس وجود دارد و می‌تواند به مخزنی برای شیوع بیماری وبا تبدیل شود.

   

زمینه ابتلا به وبا در ایران زیاد است. گزارش‌هایی که بازرسان وزارت بهداشت از مراکز غیر بهداشتی تهیه و توزیع غذا تهیه می‌کنند و موارد پلمب رستوران‌هایی که از مواد غذایی فاسد و تاریخ گذشته برای طبخ غذا استفاده کرده‌اند، کم نیست. هرچند این گزارش‌ها و موارد پلمب و اعمال قانون، بخش اندکی از تخلفات است و بخش عمده‌ای از این تخلفات، به دلیل تعداد ناکافی بازرسان دانشگاه علوم پزشکی و بی‌اطلاعی شهروندان از نوع تخلف، اغلب گزارش و ثبت نمی‌شود. اما چرا در این به مزاکز تصفیه و موارد بهداشتی گالن‌های آب تصفیه آن‌طور که باید و شاید توجه نمی‌شود. برای بررسی علت این موضوع باید نوع دسترسی شهروندان به آب تصفیه‌شده را از نظر گذراند. واحدهای تصفیه آب در هرمزگان با دستگاه‌های مخصوص اقدام به تصفیه آب می‌کنند و این آب پس از گذراندن مراحل تصفیه و کلرزنی وارد گالن‌های آب می‌شود. مشتریان بایستی گالن‌های شخصی خود را به این مراکز تصفیه و فروش تحویل دهند و آب تصفیه دریافت کنند. بازرسان مراکز بهداشت نیز با سرزدن به این واحدهای تصفیه بهداشت حوضچه‌های مربوط به پرکردن گالن‌ها و فرایند کلرزنی را بررسی می‌کنند. پس مشکل کجاست؟ در این میان موضوعی که بازرسان بهداشت از آن غافل هستند این است که تعداد قابل توجهی از این گالن‌های آب توسط توزیع‌کنندگان در سراسر سوپرمارکت‌های سطح شهر توزیع می‌شود و توسط مردمی که فرصت و امکان رفتن به مراکز تصفیه آب را ندارند خریداری می‌شود. به این صورت که مشتریان پس از یکبار خرید این گالن‌ها باید گالن خالی خود را تحویل دهند و گالن پر دیگری تحویل بگیرند و تنها پول آب تصفیه را پرداخت کنند. بدین ترتیب گالن‌های آب به صورت اشتراکی میان مردم استفاده می‌شود و گالن شخصی برای استفاده از آب تصفیه خریداری‌شده از سوپرمارکت‌ها وجود ندارد. برخی از این مراکز هم با تحویل آب تصفیه‌شده درب منازل به همین طریق عمل می‌کنند و با دریافت گالن خالی، گالن‌های پر را تحویل مشتریان می‌دهند. اما این گالن‌های اشتراکی چقدر بهداشتی هستند؟

  

گالن‌های اشتراکی که اکثر ما روزانه از آن استفاده می‌کنیم و ممکن است به انواع و اقسام انگل‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها آلوده باشند، در نهایت به مراکز تصفیه آب تحویل داده‌می‌شوند. اما اینکه در این مراکز چطور این گالن‌ها را شست‌وشو می‌دهند و ضدعفونی می‌کنند شاید سوال بسیاری از شهروندانی باشد که از این آب‌های تصفیه‌شده استفاده می‌کنند. برای بررسی این موضوع به سراغ یکی از بازرسان مرکز بهداشت شهر بندرعباس رفتم. این بازرس مرکز بهداشت که نخواست نامش فاش شود اذعان کرد که در بازدید از واحدهای تصفیه آب تمام موارد بهداشتی مربوط به سلامت کارکنان، نظافت محیط و بهداشت حوضچه‌های تصفیه اطمینان حاصل می‌شود اما وجود هرگونه دستگاه و برس شست‌وشو یا امکانات مخصوص ضدعفونی این گالن‌های بهداشتی را رد کرد. او هم‌چنین از فروش گالن‌های آب تصفیه توسط سوپرمارکت‌های سطح شهر اظهار بی‌اطلاعی کرد و آن را خلاف قوانین دانست. این بازرس مرکز بهداشت در ادامه استفاده از این گالن‌های اشتراکی آب تصفیه را بهداشتی ندانست و گفت: «هیچگونه شواهدی مبنی بر شست‌وشو یا ضدعفونی این گالن‌ها وجود ندارد. با این حال مقدار کمی کلر (حدود یک دهم) در آب تصفیه وجود دارد که ممکن است تا حدودی مانع از آلوده شدن آب تصفیه شود اما فرایند کلرزنی برای بهداشتی بودن این آب تصفیه کافی نیست و بایستی حتما گالن‌ها و ظروف حمل آب نیز کاملا بهداشتی باشد وگرنه انواع بیماری‌ها و خصوصا وبا می‌تواند به راحتی از طریق این گالن‌های اشتراکی انتقال پیدا کند». 

  

چنانچه دیدیم یکی از مهم‌ترین بیماری‌های منتقله از طریق آب وباست. طی دو قرن گذشته وبا یکی از مهم‌ترین بیماری‌های همه‌گیر جهانی بوده‌است. این بیماری از طریق یک باکتری  به نامVibrio Cholera  ایجاد می‌شود که در فصل تابستان یا بهتر بگویم در مناطق گرمسیری مثل بندرعباس هنگامی که درجه حرارت آب از 20 درجه سانتیگراد فراتر می‌رود ویروس آن تکثیر یافته و شیوع این بیماری افزایش می‌یابد. وبا بیماری غریبی نزد ما ایرانیان نیست. قرارگرفتن ایران در مسیر گذر شرق آسیا به غرب آن، باعث شده بود که همواره مرزهای شرقی دروازه ورود این بیماری باشند. در سال 1208 هزاران تن در سراسر ایران در اثر ابتلا به این بیماری جان باختند. بار دیگر در سال 1224 ایران و عراق سال دیگری را با وبا به سر بردند. در این سال که سال وبا نام گرفت حتی 15 هزار تن از حجاج در مکه بر اثر این بیماری کشته شدند. در سال 1344 و سال بعد از آن، بار دیگر وبا در ایران همه گیر شد. ایران تا سال‌ها در لیست کشورهای قربانی وبا باقی ماند تا این که در سال 1375 وزیر بهداشت وقت ایران به سازمان های جهانی اعلام کرد که دیگر وبا در ایران وجود ندارد. در سال‌های بعد تلاش بر این بود که موارد ابتلا، پراکنده و مشکوک اعلام شوند. در دهه هشتاد نیز وبا بار دیگر در کشور به سرعت همه گیر شد و تنها در 10 روز، موارد گزارش‌شده این بیماری به بالای 70 نفر رسید و زنگ خطر به صدا درآمد. دی ماه سال گذشته نیز شایعه آلودگی آب میناب به وبا در فضای مجازی منتشر شد که معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استان آن را تکذیب کرد. با این حال وبا تنها بیماری منتقله از طریق گالن‌های آلوده نیست و برخی بیماری‌های انگلی نظیر «کریپتوس پوریدیوسیس» حتی باوجود کلر در آب نیز می‌توانند زنده بمانند و باعث بیماری‌زایی شوند. 

 

از سوی دیگر باوجود اینکه در استان هرمزگان نسبت به احتمال آلودگی گالن‌های آب غفلت شده‌است، این آلودگی موضوع جدیدی در کشور نیست. در سال 94  بود که در استان خوزستان موضوع آلودگی گالن‌های آب بسیار خبرساز شد و رئیس مرکز بهداشت شرق اهواز با اعلام هشدار خطر شیوع بیماری وبا اعلام کرد: «آب‌های بشکه‌ای که در سطح اهواز به فروش می‌رسند، خطری جدی هستند و می‌توانند یکی از عوامل شیوع وبا باشند و لازم است که از فروش آن‌ها جلوگیری شود». پس از این اتفاق بود که معاون سیاسی اجتماعی فرماندار اهواز از ممنوعیت فروش آب به صورت بشکه‌ای و گالنی در این شهر خبر داده و گفته بود: «بر اساس مصوبه شورای سلامت اهواز فروش آب به صورت بشکه‌ای در سوپرمارکت‌ها ممنوع است و ماموران شهرداری باید نسبت به جمع‌آوری آن‌ها اقدام کنند.». در هرمزگان که استانی محروم محسوب می‌شود استفاده از آب معدنی و یا تهیه دستگاه آب تصفیه‌کن خانگی در توان مالی اقشار کم‌درآمد نیست و امکان تهیه آب به صورت حضوری و با گالن شخصی از واحدهای آب تصفیه برای بسیاری از مردم وجود ندارد. با این حال مشخص نیست که چرا عرضه و فروش گالن‌های آب تصفیه فاقد مشخصات و برچسب وزارت بهداشت در استان سال‌هاست که ادامه دارد و بازرسان هم نسبت به این موضوع بی‌اطلاع بوده‌اند. موضوعی که می‌تواند در آینده‌ به فاجعه و بحران دیگری در استان بیانجامد. در نهایت به مسئولان بهداشتی استان توصیه می‌کنیم به این نکته توجه کنند که «علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد». 

روزنامه صبح ساحل