ما و چالش سلامت روان

دوشنبه هجدهم مهر ماه که مصادف با دهم اکتبر است از طرف سازمان جهانی بهداشت روان به عنوان روز جهانی سلامت روان نام‌گذاری شده است.

در ایران یک هفته از شروع این تاریخ را به عنوان هفته‌ی بهداشت روانی در نظر می‌گیرند و عمده‌ترین هدف این هفته افزایش آگاهی و ارتقاء نگرش عموم مردم نسبت به سلامت روان و مشکلات بهداشت روان است. سلامت روان به معنی بهزیستی عاطفی، روانی و اجتماعی است. سلامت در این سه حیطه بر نحوه‌ی تفکر، احساس، رفتار و انتخاب ما تاثیر مستقیم می‌گذارد و البته بخش وسیعی از این بهزیستی شامل ارتباط ما با دیگران خواهد بود که در هر مرحله از زندگی شامل کودکی، نوجوانی و بزرگسالی مهم است.

به گفته‌ی سازمان جهانی بهداشت روان، سلامت روان چیزی بیش از فقدان یک بیماری روانی است و چیزی که میزان این سلامت را تعیین می‌کند، سلامت کلی و کیفیت زندگی افراد می‌باشد. به طور کلی سلامت روان به حالتی گفته می‌شود که فرد به کمک آن به توانایی‌های خود پی می‌برد، بر استرس‌های طبیعی زندگی غلبه می‌کند، به طور موثر کار می‌کند و قادر به همکاری با اقشار جامعه است. ممکن است به یک مشاور یا روان‌درمانگر مراجعه کنید و او به شما بگوید که هیچ اختلال روانی مانند افسردگی، مشکلات شخصیت و اختلالات خلق و خود در شما قابل مشاهده نیست؛ اما آیا این مساله برای برآورد سلامت روان شما کافی است؟ خیر! اگر دارای هیچ مساله یا اختلالی در هسته‌ی روانی خود نباشید، اما در برقراری ارتباط با دیگران، حفظ ارتباطات، مدیریت استرس‌های زندگی روزمره و داشتن احساس رضایت و امنیت در زندگی با مشکل مواجه باشید، باید در مورد میزان سلامت روان خود تامل کنید.

نکته‌ی جالب اینجاست که سلامت روانی صرفا یک امر فردی و تنها متعلق به شخص نیست، بلکه یک حق اساسی انسانی است. اینکه بتوانید با تروماها و آسیب‌های زندگی کنار بیایید، توانایی‌های خود را درک کنید، خوب آموزش ببینید و به جامعه‌ی خود کمک کنید یک مساله‌ی اجتماعی است که بر سلامت افراد حاضر در دایره‌ی ارتباطات شما و در نهایت بر سلامت کلیت جامعه تاثیر مستقیم خواهد گذاشت و برای توسعه‌ی فردی، اجتماعی و اقتصادی بسیار مهم تلقی می‌شود.

 عوامل تعیین کننده‌ی سلامت روان

در طول زندگی، عوامل متعدد فردی، اجتماعی و ساختاری ممکن است ترکیب شوند تا از سلامت روانی افراد محافظت یا آن را تضعیف کنند و موقعیت آن‌ها را در زنجیره‌ی سلامت روان تغییر دهند. عوامل روانشناختی و بیولوژیکی فردی مانند  کمبود مهارت‌های عاطفی، مصرف مواد و نارسایی‌های ژنتیک می‌تواند انسان‌ها را در برابر مشکلات سلامت روان آسیب‌پذیرتر کند. همچنین قرار گرفتن در معرض شرایط نامطلوب اجتماعی، اقتصادی، ژئوپلتیکی و محیطی- از جمله فقر، خشونت، نابرابری و محرومیت محیطی از مهم‌ترین عوامل تضعیف کننده‌ی سلامت روان محسوب می‌شوند. این عوامل خطر می‌توانند در تمام مراحل زندگی خود را نشان دهند، اما خطراتی که در دوره‌های حساس رشد، به ویژه اوایل کودکی رخ می‌دهند، بسیار مضر تلقی می‌شوند. برای مثال والدینی که کودکان خود را در معرض تنبیه‌های شدید و بدنی قرار می‌دهند، موجب تضعیف عمده‌ی سلامت روان کودکان خود خواهند شد.

در مقابل عوامل خطر گفته شده، عوامل محافظتی نیز وجود دارند که سلامت روان را تا حدی تضمین می‌کنند. عواملی مانند یادگیری مهارت‌های فردی و ارتباطی، تعاملات اجتماعی مثبت، آموزش با کیفیت، کار موثر و شایسته، زندگی در منطقه‌ای امن و انسجام جامعه می‌توانند افراد را در سطح بالاتری از بهداشت روانی قرار دهند. با وجود تاثیر این عوامل، طبق تحقیقات سازمان بهداشت جهانی، هر یک از عوامل خطر یا عوامل محافظت دارای قدرت پیش‌بینی محدودی هستند. بسیاری از افراد با وجود قرار گرفتن در معرض یک عامل خطر مبتلا به مشکلات سلامت روان نمی‌شوند و در مقابل بسیاری از افراد بدون هیچ عامل ریسک شناخته شده‌ای دچار ضعف در بهداشت روانی خواهند شد.

در هفته‌ی سلامت روان معمولا مداخلات ترویجی و پیشگیری از طریق شناسایی عوامل تعیین کننده‌ی فردی، اجتماعی و ساختاری سلامت روان و سپس مداخله برای کاهش خطرات، ایجاد تاب‌آوری و ایجاد محیط‌های حمایتی برای سلامت روان انجام می‌شود که مداخلات پیشگیری از خودکشی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین این برنامه‌ها به شمار می‌آید. سازمان بهداشت جهانی، هر ساله برنامه‌هایی برای ارتقا سلامت روان جهانی ارائه می‌کند و کشورهای مختلف با توجه به شرایط ملی و منطقه‌ای برنامه‌هایی را در جهت بهبود بهداشت روان پیگیری می‌کنند. در سطح فردی، افراد یک جامعه با فراگیری مهارت‌های ارتباطی، فردی و اجتماعی، به ویژه مهارت کنترل استرس می‌توانند در جهت سلامت روان خود گام موثری بردارند. برای داشتن سلامت روان بهتر است از همین حالا برای خود برنامه‌ای در نظر بگیرید؛ برنامه‌ای که به شما کمک می‌کند تا راه رسیدن به ارتباطات موثر، احساس رضایت، احساس امنیت و کنترل بر هیجانات را پیگیری کنید. اما اگر نمی‌دانید باید از کجا شروع کنید و مسیر برایتان مبهم است، با شماره‌گیری 1480 می‌توانید از مشاوره‌ی رایگان سازمان بهزیستی بهره‌مند شوید.

روزنامه صبح ساحل