تاریخی‌ترین سقوط‌های بورس ایران

شاید تاریخی‌ترین ریزش بازار بورس برای ما مرداد ماه 99 باشد. در آن زمان شاخص کل بورس بعد از سپری کردن چندین ماه روند صعودی، وارد یک روند نزولی شد. در همان روزها شاخص بورس با سقوط بیش از 89 هزار واحدی در یک روز، وارد کانال یک میلیون و 800 هزار واحد شد و معادل 4.71 درصد افت کرد و یکی از بزرگترین ریزش‌های بورس ایران در پنج دهه اخیر رقم خورد. متاسفانه پس از گذشت 2 سال از این ریزش تاریخی، هنوز این چرخه نزولی به پایان نرسیده است. به طوری‌که در 9 بهمن 1401 شاخص کل بورس با افت بیش از 57 هزار واحدی که معادل3.62 درصد بود؛ سقوط تاریخی دیگری را رقم زد. اما این دو مورد تنها موارد ریزش تاریخی بورس ایران نیست. پیش‌تر نیز، یعنی در دی ماه سال ۹۲ شاهد یک ریزش بزرگ دیگر در بازار بورس بودیم به طوری که در آن زمان، شاخص کل با اُفت ۲ هزار و ۳۸۸ واحدی معادل ۷۲/ ۲ درصد ریزش کرد. علاوه بر همه این موارد در دهه هشتاد نیز با یک افت سنگین و ادامه‌دار در بازار سهام مواجه بودیم. به طوری که تنها در 5 آبان 87 شاهد افت ۳/ ۵ درصدی در شاخص کل بودیم. این‌ها مواردی از ریزش‌های تاریخی بورس ایران بود که در این نوشتار به بررسی علل ریزش آن خواهیم پرداخت.

به گزارش صبح ساحل، علت ریزش تاریخی بورس در سال 14019 بهمن 1401 شاخص کل بورس با افت بیش از ۵۷ هزار واحدی که معادل3.62 درصد افت کرد که علت آن را می‌توان قیمت گذاری دستوی، افزایش نرخ سود بانکی، ارز نیمایی و لایحه بودجه ۱۴۰۲ دانست. به علاوه، قیمت گذاری دستوری خودرو و اعلام ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی، موجب شد تا صنایع صادراتی به حاشیه بروند و با نا امید شدن سهامداران از وضعیت بورس، این ریزش کمسابقه رخ دهد. به علاوه یکی دیگر از عمده دلایل ریزش شاخص بورس، شکل‌گیری الگوی رفتار گروهی در معاملات بازار، کم‌عمق بودن بازار سهام و قوانین زائد و دست و پاگیری است که به هیجان‌ها دامن زده و در نهایت سبب شکل‌گیری صف‌های پرحجم فروش و ریزش‌های سنگین شاخص سهام می‌شود.

   

شاخص کل بورس در سال 99 بعد از سپری کردن چندین ماه روند صعودی در 20 مرداد وارد فاز نزولی شد و در پاییز ۱۳۹۹ با افزایش نرخ بهره بازار بین‌‌بانکی، آزادسازی سهام عدالت، نزدیک شدن به موعد انتخابات آمریکا، خروج سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز و سیاسی شدن نوسانات بورس، ریزش بازار سهام به اوج رسید. این ریزش‌ها پس از انتخاب بایدن به عنوان رئیس جمهور در آمریکا، تعدیل انتظارات در مورد تورم و نرخ ارز‌های خارجی، تقویت ریال در مقابل ارز‌های خارجی به ‌واسطه افزایش خوش‌بینی در احیای برجام، بالا بودن نرخ‌ها در بازار پول و بدهی تا زمستان ۹۹ ادامه پیدا کرد و این سیکل نزولی همچنان ادامه دارد.

      

در سال ۹۲ شاهد چهار ریزش بزرگ در بازار بورس بودیم به طوری که می توان به اُفت ۲ هزار و ۳۸۸ واحدی معادل ۷۲/ ۲ درصدی شاخص پس از حباب قیمت‌ها در دی ماه این سال اشاره کرد که دامنه تاثیر این موضوع آنچنان تاثیرش در بازار زیاد بود که ریزش بزرگ دیگری نیز در فروردین سال ۹۳ رقم زد، به گونه‌ای ‌که شاخص در فروردین ماه ۹۳ با کاهش ۰۷/ ۲ درصدی مواجه شد. اواخر سال ۹۳ نیز شاخص کل بورس تهران، ریزش ۳۵۹۰ واحدی معادل ۵/ ۵ درصد را تجربه کرد. ریزش آن روز تاریخی در بورس تهران که به دلیل بازگشایی نمادهای پالایشی و افت شدید قیمتی ۳ نماد بورسی و ۳ نماد فرابورسی (بدون محدودیت نوسان قیمت) در این گروه، رخ داد، به تشکیل صف‌های فروش طویل در کل بازار سهام منجر شد. پالایشیها تیرماه آن سال به دلایلی از جمله بحث کیفیسازی فرآورده‌های نفتی و تاثیر آن بر قیمت‌گذاری محصولات متوقف شده بودند. اما به طور کلی در خصوص علت ریزش بورس در سال2های 92 و 93 میتوان به اجرای نامشخص فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها و ابهامات فراوان در خصوص تاثیرات اجرای آن بر صنایع؛ بنابراین ریسک ناشی از کاهش سودآوری شرکت ها، افزایش نرخ سود سپرده بانکی، نامشخص بودن فرآیند حمایتی صندوق حمایت و توسعه بازار سرمایه، اشاره کرد. این عوامل باعث جا به جایی منابع مالی جامعه از بخش سرمایه گذاری به سمت سپرده‌های بانکی شد و یک ریزش تاریخی را برای بازار سهام ایران رقم زد. این ریزش از نیمه‌های دی 92 شروع و تا دی 94 به طول انجامید و شاخص کل 31 درصد افت کرد. پس از دی 94 که شاخص کمترین رقم خود نسبت به دوران اوج را تجربه کرد تا سال آذرماه سال 96 یک دوره رنج با نوسانات اندک در بازار حاکم شد و سرانجام در آذرماه 96 شاخص کل توانست از کانال 90 هزار واحد عبور کند و بالاخره رکورد خود در سال 92 را بشکند.

    

دیماه 98  همزمان با ترور سردار سلیمانی، به علت نگرانی سرمایه‌گذاران نسبت به ریسک‌های غیراقتصادی بورس با سنگین شدن صف‌های فروش، شاخص کل با افت ۴/ ۴درصدی مواجه شد. در آن زمان دامنه نوسان بورس محدود شد و از ریزش بی‌رویه آن جلوگیری کرد.

   

در بازه زمانی مرداد ۱۳۸۳ تا اسفند ۱۳۸۴، که مصادف با پایان دولت دوم اصلاحات و شروع دولت اول احمدینژاد بود، بازار سرمایه با رشد‌های حبابی به دلیل ابهام در نگرش دولت به بورس، افزایش درآمد‌های ارزی کشور با افزایش قیمت نفت، تقویت نسبی ریال نسبت به تورم با ریزش مواجه شد‌.

نیمه دوم سال ۱۳۸۷ نیز که نزدیک به پایان دولت اول احمدینژاد بود، بازار سرمایه به علت بحران اقتصادی جهانی، سقوط قیمت‌ها در بازار‌های جهانی در کنار تثبیت ارزش ریال با ریزش همراه شد. پس از آن نیز در آبان ۸۷ نیز شاهد افت ۳/ ۵ درصدی در شاخص کل بودیم.

   

در اقتصاد ایران که رشد تولید ناخالص داخلی محدود است و تغییرات چندانی دارد؛ تغییر در درآمد شرکت‌ها عمدتا ناشی از تغییرات در قیمت محصولات است که منبع آن از تغییر در قیمت‌های جهانی، تغییر در نرخ ریالی محصولات به خاطر تورم ریالی یا نوسانات نرخ ارز حاصل می‌شود. عوامل دیگر مانند نرخ بهره و تحولات سیاسی نیز به واسطه تاثیر بر نرخ ارز در بازار سرمایه منعکس می‌شود.

به علاوه به علت وجود کسری بودجه دائمی دولت و افزایش دائمی نقدینگی، همواره نرخ‌ها در بازار ارز، سهام، خودرو و املاک در حال افزایش هستند. پس به لحاظ بنیادی اقتصاد ایران یک اقتصاد تورمی است و تا زمانی که به شکوفایی اقتصادی نرسیم نمی‌توان انتظار یک بازار سرمایه پویا و صعودی با ارزش معاملات بالا را داشت.