ما و غول تورم

بانک مرکزی در دوران عبدالناصر همتی آمار تورم را از آبان ماه سال ۹۷ که نرخ تورم به شدت افزایشی شد، منتشر نکرد. اما اخیرا بانک مرکزی جزئیات تحولات شاخص قیمت کل کشور را در دسترس عموم قرار داد. بر اساس گزارش بانک مرکزی شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران در بهمن‌ماه ۱۴۰۱ به عدد ۷۴۵.۱ رسید که نسبت به ماه قبل ۴.۴ درصد افزایش یافت. همچنین شاخص مذکور در بهمن‌ماه ۱۴۰۱ نسبت به ماه مشابه سال قبل معادل ۵۴.۶ درصد افزایش داشته است. بر اساس اعلام بانک مرکزی نرخ تورم در دوازده ماه منتهی به بهمن‌ماه ۱۴۰۱ نسبت به دوازده ماه منتهی به بهمن‌ماه ۱۴۰۰ به۴۳.۶ درصد رسیده است.

بیشترین تورم‌هایی که ایران به خود دیده است

•بررسی ها نشان می دهد نرخ تورم در ایران پس از سال 1320، همزمان با اشغال کشور از سوی متفقین رو به افزایش گذاشت به طوری که در برخی نقاط تهران قحطی ناشی از کمبود مواد غذایی و گرانی آن کشته های فراوانی را نیز گرفت. ایران در شهریور 1320 از سوی روسیه و انگلستان اشغال شد و سال پس از آن نیروهای آمریکایی نیز به اشغالگران پیوستند. بر اساس این گزارش نرخ تورم در ایران در سال 1320  اولین سال اشغال به 49.5 درصد رسید و در سال پس از آن یعنی سال 1321 به 96.2 درصد رسید و در سال 1322 سد صد در صدی شدن را شکست و نرخ 110.5 درصد را ثبت کرد. دولت وقت با اتخاذ سیاست کنترل تورم در صدد مهار بحران برآمد.نرخ تورم در سال های 1323 برابر با 2.7 درصد و در سال 1324 ، یعنی سال پایانی جنگ جهانی دوم 14.4- درصد اعلام شده است.
•پس از پایان جنگ تحمیلی، با اجرای سیاست تعدیل اقتصادی و بازسازی نرخ تورم بار دیگر رو به افزایش گذاشت و در دهه هفتاد، این نرخ برای دومین بار در تاریخ تدوین آمار تورم رکورد شکست. روند رو به رشد تورم از سال 1370 آغاز شد و نرخ تورم از 9 درصد در سال 1369 به نزدیکی 21 درصد دراین سال افزایش یافت. سال بعد از آن، نرخ تورم پا به محدوده 24.4 درصد گذاشت و سال 1372 نیز تورم 22.9 درصدی شد. سال های 1373 و 1374 نیز نرخ تورم 35.2 درصدی و 49.4 درصدی اعلام شد تا بالاخره با عقب نشینی دولت وقت از سیاست تعدیل بار دیگر کنترل نرخ تورم در دستور کار دولت قرار گیرد.  
•تورم اما در سومین رکورد شکنی خود در دهه 90، هر چند رکورد دهه هفتاد را نشکست اما فشار اقتصادی شدیدی را به توده مردم وارد کرد. در سال 1391، پس از تنگ شدن حلقه تحریم ها و اعمال تحریم های نفتی اروپا علیه ایران، نرخ تورم روند رو به رشد خود را ادامه داد و از محدوده 30 درصدی فراتر رفت. نرخ تورم در سال 1390 تا 1392 به ترتیب برابر با 21.5 درصد، 30.5 درصد و 34.7 درصد از سوی بانک مرکزی گزارش شده است.
•جدیدترین گزارش مرکز آمار حکایت از این دارد که نرخ تورم کل کشور در بهمن ماه ١٤٠١ برابر ٤٧,٧ درصد است که در دهک‌های مختلف هزینه‌ای در بازه ٤٥.١ درصد برای دهک دهم تا ٥٤.٩ درصد برای دهک اول نوسان دارد. این در حالی است که بانک مرکزی نرخ تورم در دوازده ماه منتهی به بهمن‌ماه 1401 نسبت به دوازده ماه منتهی به بهمن‌ماه 1400 را معادل 43.6 درصد عنوان کرده است. اما بر اساس آمارهای مرکز آمار، محدوده تغییرات تورم دوازده ماهه در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» نیز ٧١.٣ درصد برای دهک اول تا ٦٦.٣ درصد برای دهک هشتم است. همچنین اطلاع مذکور در مورد گروه عمده «کالاهای غیر خوراکی و خدمات» بین ٣٥.١ درصد برای دهک‌های اول و چهارم تا ٣٩.٤ درصد برای دهک دهم است. لازم به ذکر است که این مقدار هنوز از تورمی كه در نیمه دهه هفتاد رخ داد، بیشتر نیست.

 
  ایرانی‌ها چه زمانی بیشترین فشار تورمی را احساس کرده‌اند؟

بر اساس آمارهای فوق بالاترین نرخ تورم ایران در چهار دهه اخیر در سال ۱۳۷۴ رخ داده است. همان طور که اشاره شد؛ این نرخ بالای تورم، ناشی از اجرای سیاست تعدیل و افزایش قابل توجه پروژه‌های عمرانی بود. بر این اساس در سال ۱۳۷۴ نرخ تورم ایران به ۴۹.۳ درصد رسید.
در شرایط کنونی نرخ تورم در کشور ۴۷.۷ درصد است به این ترتیب نرخ تورم تنها فاصله‌ای ۱.۶ درصدی را با نرخ تورم سال ۱۳۷۴ دارد. اما اگر متوسط تورم چهار سال منتهی به سال جاری را در نظر بگیریم، خواهیم دید فشار تورمی كه در حال حاضر تجربه می‌شود، در ۷۵ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. همچنین لازم به ذکر است که با وجود بحران تورمی که کشور با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کند؛ هنوز تمامی سیاست‌های بانک مرکزی در راستای حل معضل تورم نیست و حتی سیاست‌های غلطی همچون عرضه دلار دولتی به هر نفر با قیمت مداخله ای در صرافی منتخب بانک مرکزی، یادآور سیاست تلخ دهه هفتاد هم هست و نه تنها به سمت حل مشکل تورم حرکت نمی‌کنیم که حتی با برخی سیاست‌ها به آن دامن هم می‌زنیم.

 
  آیا تورم مهارشدنی است؟

تورم در دنیا به عنوان مشكلی حل‌نشدنی تلقی نمی‌شود، اما این مشكل در نیم قرن اخیر در ایران هیچگاه به صورت پایدار حل نشده است. با توجه به وضعیت‌های بی‌سابقه تورمی به ویژه در گروه‌های بهداشت و درمان، آموزش، مسكن و هتل و رستوران و همینطور در خوراكی‌ها و آشامیدنی‌ها و سهم بالای آن‌ در سبد روزانه خانوار و تاثیر آن بر سطح رفاه عمومی، ضرورت اقدامات اساسی برای كنترل تورم بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.  زیرا افزایشِ پی در پی تورم چنانچه در چهار سال اخیر رخ داده است، تبعاتِ اجتماعی و اقتصادی كوتاه‌مدت و بلندمدت فراوانی در پی خواهد داشت. از این رو اگر به مشكلات ساختاری و عوامل اصلی تورم‌زا در اقتصاد ایران بی‌توجهی شود کشور را با مشکلات عمیق‌تری مواجه می‌کند. رونق تولید و صادرات و واردات مبتنی بر آن، یکی از چاره‌های اساسی رفع تورم است. در مقابل باید دلالی و سفته‌بازی را در ایران ریشه‌کن کرد.

 
  راهکار حل تورم مزمن ایران با مدل  «هسته و پوسته تورمی»

ثبات قیمت ‌ها، رشد پایدار اقتصادی و بیکاری پایین، اهدافی هسـتند کـه بـه طـور معمول سیاستگذاران اقتصادی در نظر دارند. از میان این اهداف، ثبات قیمت‌ها بیش از دو هدف دیگر مورد توجه بانک‌های مرکزی است و لذا انـدازه‌گیـری تـورم و چگـونگی تغییرات آن از دیدسیاستگذاران پولی، حائز اهمیت است. همه می‌دانیم که بانـک‌هـای مرکزی به تغییرات تورم واکنش نشان می‌دهند و سیاسـت‌هـای پـولی خـود را بر اساس آن تنظـیم می‌کنند. شاخصی که بانک مرکزی در این خصوص مورد توجه قرار می‌دهد،»

بخش پولی تورم»یـا تورم برآمده از سمت تقاضاست و تفکیک اجزای تورم مشـاهده شـده بـه تـورم سـمت تقاضا و تورم ناشی از شوك‌های طرف عرضه از این بابت بـرای بانـک مرکـزی اهمیـت دارند.بر همین اساس و با توجه به مواردی که ذکر شد، بیش از سه دهه است که مفهومی به نام»هسـته تورم» به عنوان نمادی از تورم برآمده از سمت تقاضای کل در مقابـل نوسـانات سـطح عمومی قیمت‎ها تحت تأثیر شوك‌های سـمت عرضـه، مورد توجه سیاسـتگذارپـولی بوده است. بـه کـارگیری مفهوم هسته تورم کمک می‌کند که بانک مرکزی بتواند به جامعه اعلام کند این نهـاد، لزوما ً به هر شوکی که سطح عمومی قیمت‌ها را در کوتاه مدت افزایش می‌دهد؛ واکـنش نشان نمی‌دهد و رویکرد شوك‌های طرف عرضه چاره‌ای متفاوت از شوك‌هـای سـمت تقاضای کل نیاز دارند.

از آنجا که بخش تقاضای کل اقتصاد ایران، تحـت تـأثیر عـدم تعـادل در بودجـه و رشد پایه پولی حاصل از آن بوده است؛ می‌توان این طور بیان کرد که بیش از چهار دهه پایه پولی با رشد بـالایی مواجـه بـوده اسـت و از سوی دیگر طرف عرضۀ کل نیز به دلیل نوسـانات قیمـت‌هـای جهـانی نفـت خـام، بـا بی‌ثباتی روبه‌رو بوده است. در نتیجه به نظر می‌رسد به‌کارگیری رویکرد هسته تورم در بررسی تورم مزمنی که ایران به آن دچار شده است کمک کننده باشد.

پس بر این اساس علت اصلی تورم در ایران را می‌توان کسری بودجه پایدار دولت‌ها دانست که برای تامین آن از افزایش پایه پولی استفاده می‌کنند و این موضوع منجر به افزایش نقدینگی در جامعه می‌شود. همان‌طور که اشاره شد؛ نوسانات تورمی را نیز به دلیل وابستگی اقتصاد به نفت می‌توان عامل دیگر موثر در تورم مزمن ایران دانست.

بر اساس نظریه هسته تورم، افزایش مداوم سطح عمومی قیمت‌ها  اثر بلندمدت بر تولید ندارد اما تغییر قیمت ناشی ازشـوك‌هـای طرف عرضه که به پوسته تورم معروف است؛ می‌تواند اثر بلندمدت بر تولید داشته باشد. لذا تعادل اقتصاد سیاسی بین دولت و مردم چاره اصلی حل تورم مزمن در ایران است. همچنین دراقتصادایران، اعمـال سیاسـت‌هـای کنترل شوك‌های بخش عرضه اقتصـاد، جهـت رسـیدن بـه رونـد تـورمی پایین ترنه تنها تولید راکاهش نمی‌دهـد بلکـه کـاهش اولیـه خـود را در طول زمان جبران می‌کند و افزایش نیز می‌یابد؛ یعنی به ازای یک درصـد کاهش درروند بلند‌ مدت پوسته تورم، نرخ رشد تولید پوسـته بـه میـزان بیش از یک درصد افزایش می‌یابد. این اثر با یـک وقفـه تقریبـا پـنج سـاله امکان‌پذیر است.

روزنامه صبح ساحل