پس از جنگ دوم جهانی نظام بین الملل درگیرتحولات جدیدی شد. آنچه در نظر قدرتها ازاهمیت برخوردارگردید ترس از گسترش سلاح‌های هسته ای، مانع شدن از وقوع یک جنگ اتمی و مذاکرات و موافقتنامه هایی  پیرامون آن بود اما این مسائل باعث نگردید تا اهمیت موضوعی چون محیط زیست و خطرات و تهدیدات ناشی از آن مورد توجه قرار نگیرد. از اینرو سازمان ملل در تاریخ پنج ژوئن1972 با برگزاری کنفرانس استکهلم در کشور سوئد توجه بسیاری ازکشورها، نهادها و سازمان ها را به اهمیت محیط زیست ،تهدیدات وآسیب های ناشی ازآن که می توانند امنیت بشر را با خطر مواجه سازند جلب کرد. این کنفرانس تحولی در زمینه توجه به محیط زیست واهمیت آن در امنیت بشر و تمدن بشری بشمارمی آید. از اینرواین تاریخ (پنج ژوئن برابربا پانزدهم خرداد) به عنوان روز جهانی محیط زیست نامیده شد.

اهمیت مقوله محیط زیست زمانی آشکارترمی شود که پیامدها و تاثیرات مخربی که درحیات و تمدن بشری برجای می گذارد مورد توجه قرار گیرد. همان اندازه که انسان از حق برخورداری از منابع طبیعی و استفاده از محیط طبیعی پیرامون  خود برخوردار است اما برکسی پوشیده نیست که رفتارهای افراطی و زیاده خواهی های بشر محیط زیست را با مخاطراتی مواجه کرده است که در پی آن زندگی خود انسان و نسل های آینده را با خطرات و آسیب های جدی روبرو می سازد. 

افراد، سازمان‌ها و نهادهای بسیاری با رویکردهای متفاوت به حمایت از محیط زیست و توجه به آن پرداخته اند که ازجمله می توان به حق برخورداری ازمحیط زیست سالم در منشور حقوق شهروندی تا توجه به این مهم به عنوان یک خطر جدی امنیتی در رویکرد امنیت زیست محیطی اشاره داشت.

  

با تدقیق در منشور حقوق شهروندی توجه به نقش و اهمیت محیط زیست به وضوح مشاهده می شود. از تاکید بر وظیفه تمامی شهروندان بر حفاظت از محیط زیست تا تاکید بر برخوردار شدن شهروندان از یک محیط زیست سالم. در منشور حقوق شهروندی با ممنوع دانستن تمامی فعالیت های اقتصادی وغیراقتصادی که منجر به آلودگی محیط زیست و تخریب غیر قابل جبران می گردد بر این مساله تاکید می شود که حفاظت،بهسازی  و گسترش فرهنگ حمایت از محیط زیست حق شهروندان بشمارمی آید و حفاظت از محیط زیست وظیفه ای همگانی است. از سوی دیگر با اعتقاد بر اینکه برخورداری از محیط زیست سالم و پاک حق شهروندان به حساب می آید بر نقش دستگاه های اجرایی در اتخاذ تدابیری جهت کاهش آلاینده های زیست محیطی تاکید می شود.

توسعه پایدار جنبه دیگری است که منشور حقوق شهروندی در ارتباط با اهمیت محیط زیست به آن پرداخته است و به رعایت ملاحظات زیست محیطی و توجه به آن در اقداماتی که مرتبط با توسعه زیربنایی و صنعتی صورت می گیرد تاکید می کند. 

رویکرد امنیت زیست محیطی: امنیت همواره از گذشته تا کنون چه در عرصه داخلی و چه درعرصه نظام بین الملل از دغدغه های اصلی بشربوده است وتلاش شده است تا با  ارائه راهکارهای متفاوت و اتخاذ استراتژیهایی صحیح و کارآمد این مهم تامین شود. 

در دوره ای که نظام بین الملل درگیر جنگ های اول و دوم جهانی بود امنیت به معنای سنتی آن از اهمیت قابل توجه ای برخوردار بود.معنای سنتی امنیت توجه به دولت و تهدیدات نظامی پیرامون آن را مورد توجه قرارمی دهد اما به تدریج نظریه پردازان و اندیشمندان به این نتیجه رسیدند که امنیت صرفا دربعد نظامی آن خلاصه نمی شود بنابراین از ابعاد تازه ای ازامنیت سخن به میان آوردند.»بری بوزان» در کتاب مردم، دولتها و هراس به ابعاد پنج گانه ای از امنیت پرداخته است که «امینت زیست محیطی» از جمله این ابعاد بشمارمی آید.اینکه آیاقراردادن محیط زیست در چارچوب امنیتی صحیح به نظر می رسد یا خیر طرفداران و منتقدان بسیاری را به سخن در این زمینه واداشته است.

توجه به تهدیدات وخطرات زیست محیطی به عنوان یک مقوله امنیتی از این نظر مفید به نظر می رسد که دولت ها و کشورها را به اتخاذ رویکردی جدی ورائه راهکارهایی درراستای توجه بیشتر نسبت به آن متمایل سازد.

اما اینکه امینت زیست محیطی به دنبال چیست و از چه چیزی سخن می گوید دکتر فیروزآبادی در کتاب خود  تحت عنوان امنیت بین الملل به این مساله می پردازد و امنیت زیست محیطی را تهدیداتی می داند که ناشی از تاثیرگذاری بشر برمحیط طبیعی است .در کتاب وی عنوان می شود که امنیت زیست محیطی معطوف به برخورد با بلایای طبیعی چون زلزله و طوفان نیست بلکه حاصل کشمکش بشر با خودش است.

بنابراین امنیت زیست محیطی به این مهم می پردازد که انسان در نتیجه رفتار وعملکردش بر محیط طبیعی اطرافش با آسیبهایی مواجه می گردد و نقش دولتها؛ نهادها و سازمانها در این میان در جهت پیشگیری و مقابله با این تهدیدات با اتخاذ سیاست های صحیح جائز اهمیت می باشد.اینکه تخریب محیط زیست آثارجبران ناپذیری بر زندگی شهروندان ،بر سلامت،اقتصاد ،رفاه و بهداشت بر جای می گذارد بر کسی پوشیده نیست اما اینکه سهم شهروندان، صنایع و کارخانه ها در این مهم تا چه اندازه است مستلزم نگاه تخصصی می باشد. تغییرات آب و هوایی، نازک شدن لایه اوزون ،جنگل زدایی ، بیابان زایی، توجه به  لایه روبی ها، آلودگی های نفتی در دریاها مسائلی هستند که ناشی از فعالیت انسان واز سویی تهدیداتی علیه بشریت بشمارمی آیند از اینرو توجه به محیط زیست سالم مستلزم توجه بیشترنهادهای ذیربط به مباحثی چون آموزش شهروندان، فرهنگ سازی و ارائه طرح ها و راهکارهایی جهت جلوگیری از تهدیدات زیست محیطی ومقابه با عوارض و پیامدهای ناشی از آن است.

نویسنده: روشنک زینی وند

روزنامه صبح ساحل