دو روی سکوت و سقوط محیط زیست دریایی

   

صنعت اوراق سازی و تعمیرات کشتی، در عین حال که یک فرصت اقتصادی است، طبق تجربیات جهانی در صورت عدم رعایت اصول زیست‌محیطی، آلودگی بالا و جبران ناپذیری به دنبال دارد. صنعت تعمیرات کشتی در هرمزگان گرچه پیشرفت‌ چشمگیری نداشته اما فعال است. حال تعمیر یک کشتی، حجم وسيعي از ضايعات را در بردارد. کشتی‌های بزرگ همانند يك شهر یا یک مجموعه مسکونی كوچك بوده كه حاوي انواع آلاینده‌ها و پسماندها است. انواع آلاینده‌ها، مخاطرات بهداشتى، مسمومیت و مرگ‌ومیر انسانى در این صنعت محتمل است.

در این رابطه با دکتر ابوعلی گلزاری مدرس دانشگاه تهران، صنعتی امیرکبیر و عضو کارگروه محیط‌زیست کرسی سلامت اجتماعی یونسکو به گفتگو نشستیم. وی با بیان اینکه مواد خطرناك و زیان‌آور، با محتويات موجود در فاضلاب‌ها و پساب‌ها مخلوط می‌شوند و به درون رودخانه يا دريا جريان می‌یابند، گفت: پسماندی که توسط صنایع مانند پتروشیمی‌ها ، فولاد و کشتی‌سازی وارد دریا  می‌شود اکثراً فلزات سنگینی هست که یا در دریا ته‌نشین یا توسط آبزیان مصرف می‌شود.گلزاری  افزود: این فلزات سنگین  از طریق تغذیه با ماهی‌ها وارد بدن انسان‌ها می‌شود ،نمونه آن را می‌توان به داستان بیماری میناماتا ژاپن اشاره کرد که جیوه و فلزات سنگین ناشی از صنایع پس از ورود به آب  دریا، از طریق ماهی‌ها وارد بدن انسان  شدند و این امر موجب شد که  ناراحتی‌های عصبی و سرطان خون و سرطان‌های مختلف و تنش‌های عصبی بیماری های است که  برای مردم آن برهه از زمان رخ دهد.وی تصریح کرد:به همین دلیل قوانین و مقررات سخت‌گیرانه‌ای برای کنترل و دفع اصولی آن‌ها پیش‌بینی‌شده است. گلزاری این را بیان کرد که سازمان‌های متولی مانند محیط‌زیست و اداره بنادر و دریانوردی آمار دقیقی از آلایندگی دریا توسط پسماند و پساب‌های ناشی از کشتی‌ها و صنایع  ارائه ندادند و در این مورد اطلاعات رسمی  در دسترس نیست.

  

عضو کارگروه محیط ‌زیست کرسی سلامت اجتماعی یونسکو تأکید کرد که سازمان‌های مربوطه باید بر روی مقوله مهم پسماندها ، قوی‌تر وارد شوند. گلزاری به کنوانسیون بررسی آلودگی دریاها و پسماندها توسط کشتی‌ها  و صدور جرائم سنگین اشاره داشت که  ایران نیز جز این کنوانسیون است ولی تاکنون آمار و عملکردی از این کنوانسیون بیرون نیامده است. این مدرس دانشگاه تهران اظهار داشت: متأسفانه درزمینهٔ مدیریت پسماند سازمان‌های متولی کم‌کار هستند و سازمان محیط‌زیست نیز اصولی  در بحث دریاها وارد نشده است که بتوان  دقیق بر روی نوع آلودگی ناشی از فلزات سنگین در سواحل متمرکز شد و راه چاره اندیشید. گلزاری ادامه داد:  من ندیده‌ام که دانشگاه هرمزگان یا سازمان محیط‌زیست استان یا حتی اداره کل استاندارد آنالیز دقیقی  در خصوص آلایندگی در سواحل خلیج‌فارس انجام داده و ارائه داده باشند،باید آنالیز از سواحل تهیه شود که مشخص شود جیوه ، سرب و... از کجا به این مکان سرازیر شده است که بتوان یقه آن ارگان و صنعت را گرفت. وی از عدم مراکز امحا استاندارد پسماندها در کشور مطالبی بیان کرد. وی با اشاره با عدم درخواست محیط‌زیست برای رسیدگی آلایندگی سواحل و دریا گفت:مسئولین مربوطه نباید مشکلات به وجود آمده زیست‌محیطی را انکار و از آن شانه خالی کنند  و مسئولیت پسماندها را بپذیرند و از سازمان‌های مختلف بخواهند راهکارهایی برای حل این معضل ارائه دهند. 

  

پسماندهای سند بلاست یکی دیگر از انواع آلاینده‌های موجود، در اثرعمليات تعمیر و اسكراپ كشتي به وجود می‌آید. اسکراپ به مجموعه عملياتى اطلاق می‌شود که جهت تراشيدن بدنه کشتى و اوراق کردن آن به کار می‌رود. اکثر ضایعات اوراق‌سازی یك کشتی را مواد سمی و بسیار خطرناک برای انسان و محیط زیست تشکیل می‌دهد. پتانسیل بالای مخاطرات زیست‌محیطی در فرایند تعمیر، بازسازی و اسکراپ شناورهای دریایی باعث شد تا در این خصوص ضوابطی تدوین و ابلاغ شود. ضوابطی که به نظر می رسد شرکت‌های مستقر در استان هرمزگان نسبت به آن بی تفاوت هستند. 

رئیس اداره دریایی حفاظت محیط ‌زیست هرمزگان ضمن تایید مخاطرات ناشی از اسكراپ و اوراق سازی شناورها به خبرنگار صبح ساحل گفت:«اسكراپ و اوراق‌سازی شناورها در صورت عدم رعايت مقررات و ضوابط زیست‌محیطی و فني سبب نشت مواد متعدد آلاينده به محیط ‌زیست بسيار حساس ساحلي و دريايي می‌شود».

«مریم احسان پور» با بیان اینکه خلیج فارس به خاطر عمق کم، یک زیست بوم بشدت آسیب پذیر است، افزود:«با توجه به عدم وجود سايت اسكراپ داراي مجوز در هرمزگان، دستگاه‌های ذی ربط برای انجام اوراق سازی شناورها باید از محیط زیست هرمزگان استعلام اخذ کنند؛ در شرايط اضطراري این موضوع به‌صورت موردي بررسی‌ می‌شود. چنانچه با درخواست موافقت شود،از مالک شناور براي رعايت ضوابط و ملاحظات محيط زيستي در حين اوراق‌سازی تعهد محضری گرفته می‌شود. همچنین در صورت بروز هرگونه آلودگي، فرد باید خسارت زیست محیطی پرداخت کند». وی با اشاره به اینکه پس از پايان عمليات اوراق‌سازی، كارشناسان از محل بازديد و ميزان خسارات وارده به محیط‌زیست-به‌ویژه آلودگي خاك و دريا- محاسبه و ابلاغ می‌شود، اظهار کرد:«در صورت مشاهده اوراق‌سازی غيرقانوني، اخطاريه صادر و موضوع جهت تشكيل پرونده قضايي به اداره حقوقي ارجاع می‌شود».در حالی که رئیس اداره دریایی حفاظت محیط ‌زیست هرمزگان مدعی است که به صورت مستمر از واحدهای مختلف ساخت و تعمير شناورها در استان، بازدید و نمونه‌برداری همچنین به ‌صورت مستمر از مناطق مختلف دريايي به‌ویژه مناطقي كه احتمال آلودگي بيشتر باشد،-ازجمله واحدهاي ساخت و تعمير شناورها- انجام می‌شود اما تصاویر اینترنتی نشان می‌دهد در مناطقی از غرب هرمزگان که برخی صنایع مستقر هستند، پساب و ضایعات آلوده گسترده‌ای تجمیع شده است. این تصاویر به خوبی گویا این مورد است که پساب مذکور برای یک مدت کوتاه نبوده و حاصل سال‌ها رها شدگی و بی توجهی است». 

 

 

تعداد زیادی از کشتی‌ها و شناورهای بزرگ در مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل  تعمیر می‌شوند؛ به همین علت این محل یکی از مناطق آلوده‌ی محتمل است. «علی تیغ ساز» کارشناس محیط‌ زیست ایزوایکو در این رابطه توضیح داد:«یکی از الزامات حین تعمیرات کشتی‌ها، پاکسازی بدنه‌ی آن است. این موضوع با استفاده ازگریت که نوعی ماده معدنی است صورت می گیرد که با فشار به بدنه کشتی وارد می شود و یکی از مراحل تعمیرات کشتی است». وی اظهار کرد:«این روند برای هر کشتی که نیاز به تعمیرات دارد و وارد مجتمع ایزایکو می‌شود، انجام می‌گیرد. پسماندی که از این پاکسازی ایجاد می‌شود به صورت ذرات ریز –خاک- است که باید در محلی نگهداری شود که هیچ گونه تماسی با خاک نداشته باشد. در واقع باید جمع آوری شود. تیغ ساز درباره وجود 20 هکتار اراضی آلوده در این مجتمع توضیح داد:«این اراضی محل دپو ما است. تمامی پسماند ایجاد شده از تعمیرات کشتی‌ها در این محل نگهداری می‌شود». 

وی در پاسخ به اینکه چگونه راه نفوذ این پسماندها که حاوی مقادیر زیادی فلزات سنگین است، گرفته می‌شود؛ گفت:«یک سری اقدامات برای انجام عایق‎بندی این محل انجام شده است. به خاطر بار مالی که این موضوع دارد، یک بخش‌هایی 

انجام شده و بخش‌های زیادی هم انجام نشده است». 

تیغ ساز با بیان اینکه راه حلی برای دفع این پسماندهای نداشتیم، عنوان کرد:«پس از انجام تحقیق مشخص شد که این مواد یا باید به صورت مصالح ساختمانی یا در جهت راه‌سازی استفاده شود». این مقام مسئول با تائید اینکه مدت زیادی است که این پسماندها در این محل مانده است، گفت:«محل خاصی در مجتمع ایزوایکو مشخص شده است تا پسماند در آن محل دپو شود. 

همچنین چندین شرکت درخواست  استفاده از  این پسماندها دادند که روند واگذاری در حال انجام است». به گفته این مقام مسئول ایزوایکو بدین صورت به دنبال حل چالش مذکور است.

 

 

 پساب بالاست و پساب كشتي، اغلب در جريان اوراق كردن و یا تعمیرات كشتي و در صورت به كار نبستن تمهيدات لازم براي كنترل آن، به دريا راه می‌یابد. آلودگی آب بالاست، اغلب حاوي روغن، مواد حشره‌کش و عناصر فلزي سنگين، مانند: آهن، روي، كروم و محتويات شيميايي است. پساب كشتي نيز، حاوي آلوده‌کننده‌هایی چون روغن و گريس، نمک‌های غیر ارگانیک، ذرات فلزي (آرسنيك، روي، كروم، سرب و جيوه) و حتي مواد شيميايي سمي هستند. پساب‌های خطرناکی، همچنين در خلال برش و برداشته شدن مواد عايق ضد آتش و برش فلزات ايجاد می‌شود. 

به گفته حسین عیدی سرپرست مدیریت سلامت محيط و كار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان، فلزات سنگین دارای اثرات مختلفی بر جانداران در سطوح مختلف هستند، این  فلزات پس از ورود به متابولیسم سلولی جانوران آبزی می‌توانند خصوصیات مورفولوژیک و فیزیولوژیک مانند سرعت رشد، وضعیت شنا، مصرف غذا، شدت تنفس، تولید، بقا و چرخه زندگی آن‌ها را تغییر دهند،مصرف مقادیر بیش ازحد مجاز روی، علائمی چون سردرد، حالت تهوع، از دست دادن آب بدن، دردهای شکمی، استفراغ و سرگیجه را به دنبال خواهد داشت. 

  

اکنون این سؤال  مطرح می‌شود که در صورت بازدیدهای مکرر بازرسان  مربوطه  چرا حدود 20 هکتار از اراضی با بیش از دو میلیون تن پسماند در منطقه ویژه کشتی‌سازی همچنان وجودد دارد  و یا چرا دپوهای پسماند در حدود 200 متری دریا با عمق آب زیرزمینی کمتر از 2 متر بدون حتی پوشش و حفاظ  مناسب وجود دارد ؟پسماندهای الکترونیکی که اکثراً حاوی جیوه هستند و پسماندهای بیولوژیکی  چه سرنوشتی دارند؟ آیا قانون و مراجع قانونی به‌جزعوارض آلایندگی راهکارهایی برای جلوگیری از انتشار بیش‌ازحد و جمع‌آوری آلودگی دارد؟چندین میلیون تن پسماند شرکت روی که حاوی آرسنیک،روی ،سرب می‌باشد چه سرنوشتی خواهد داشت آیا تاوان ثروتمند شدن دیگران را مردم نجیب هرمزگان و نسل‌های آینده باید پس بدهند؟ چرا به آلودگی های زیست محیطی و وقوع بیماریهای جدید؛ توجهی نمی شود؟ هم اکنون حجم زیادی از انواع آلاینده های خطرناک در غرب هرمزگان توسط صنایع بزرگ منطقه در محیط های طبیعی رها سازی می شوند  که غالبا سر از منابع آب شیرین و یا دریا در میاورند اگر چه آماری از وضعیت موجود و آلودگی های این بخش توسط سازمان های ذیربط منتشر نمی شود و صنایع آلاینده نیز در سکوت منفعت طلبانه، سعی در پنهان کردن این معضل دارند اما مردم هرمزگان به‌ویژه مردم ساحل‌نشین استان هرمزگان شایسته برخورداری از شرایط زیست‌محیطی و بهداشتی مطلوب می‌باشند و قطعاً مسئولین امر و نمایندگان مجلس بر اساس تکالیف مقرر قانون نسبت به این امر مهم تلاش نموده و خواهند کرد. امیدواریم  با ارائه گزارش‌های دوره‌ای و مستند دستگاه‌های نظارتی ازجمله اداره کل حفاظت محیط‌زیست ، دانشگاه علوم پزشکی و سایر نهادهای نظارتی در هرمزگان  به این امر مهم، اطمینان خاطر مردم استان بیش از گذشته فراهم شود.

چند سالی می‌شود که طرح‌های مدیریت پساب ها و پسماندها  شرکت‌هایی کشتی‌سازی نقل محافل صنایع است. این طرح قرار بود به تصفیه آب، جلوگیری از انتشار پساب‌ها به دریا و...کمک کند که هیچ‌یک از طرح‌ها اجرایی نشده است و پس از گذشت حدود  30 سال  در حد پیشنهاد به‌عنوان مستند کاغذی، گاها  به سازمان محیط‌زیست ارائه می‌شود .کی  قرار است منطقه 20 هکتاری پسماندها که اکنون هم از بعد اجتماعی زندگی افراد در منطقه تحت تاثیر قرار داده و هم از حیث اقتصادی  با وجود هزینه مدیریت و رفع  پسماند 20 هکتار اراضی،  برچیده و رفع آلودگی شود؟ 

این رسانه مردمی منتظر پاسخ دستگاه های  ذی ربط جهت روشن سازی افکار عمومی است و در صورتیکه اقداماتی اجرایی در این خصوص انجام شود منتشر خواهد کرد . از استاندار و دادستان  هرمزگان خواهشمندیم به این مسئله ورود کنند.