نفـت ناجی کسری بودجه؟

نفت مهمترین کالای استراتژیک دنیا است و برای ایران که اقتصاد مبتنی بر نفت دارد؛ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به عبارت دیگر، در شرایط فعلی وضعیت بازار نفت، میزان و مبلغ فروش آن توسط کشور و پیش‌بینی واقع‌بینانه از قیمت نفت تا پایان سال برای ایران نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. چراکه بر اساس آمار فروش نفت و مقایسه آن با مقدار کسری بودجه دولت، می‌توان پیش‌بینی کرد که تا چه حد دولت در مهار تورم موفق خواهد بود. برای بررسی بهتر این موضوعات به سراغ پیام نیک‌کام، دانش‌آموخته رشته اقتصاد در مقطع دکترا و تحلیل‌گر اقتصاد کلان در بازار سهام بین‌المللی رفته‌ایم که در ادامه این گفتگو را با هم می‌خوانیم.

نفت به عنوان یک کالای استراتژیک و یک کالای پیشرو نقش بسیار مهمی در اقتصاد و حتی سیاست دارد. اساسا اتفاقاتی که در حوزه انرژی رخ می‌دهد باعث تغییرات سیاسی و بروز بحران‌های اقتصادی و گاهی هم جنگ می‌شود. بسیاری از جنگ‌هایی که در خاورمیانه رخ داده است؛ ریشه در نفت داشته است. به‌طوری که کشورهای مصرف‌کننده نفت، به‌ویژه اروپا و آمریکا برای حفظ منافع خود و دسترسی به انرژی ارزان، باعث ایجاد جنگ در این منطقه شده‌اند. به طور مثال در جنگ روسه و اوکراین شاهد بروز یک بحران بودیم و قیمت نفت از 70 دلار به 125 دلار رسید. در یک برهه زمانی دیگر تحلیل‌گران چشم‌انداز نفت 180 دلاری را متصور بودند و یا در زمان قتل جمال خاشقچی که دنیا از نظر حقوق بشری آن را محکوم کرده بود؛ پس از اینکه بحران انرژی پیش آمد؛ روسیه و اوکراین از این موضوع چشم پوشی کردند و عربستان را با آغوش باز پذیرفتند. از طرفی دیگر کشورهای عربی از نفت به عنوان یک ابزار برای گرفتن امتیاز از غرب و تحت فشار قراردادن آنها در حوزه‌های حقوق بشری و اجتماعی استفاده می‌کنند. در نتیجه نفت چه از نظر سیاسی و اقتصادی و چه از نظر اجتماعی حائز اهمیت است. کشورهای غربی برای چرخاندن چرخ اقتصادی خود نیازمند نفت هستند و هنوز انرژی‌های نو نتوانسته است جای نفت را بگیرد. درباره بزرگی بازار نفت نیز باید گفت که ارزش بازاری نفت در حدود دو تریلیون دلار در سال است که از مجموع ده کالای فلزی مهم مثل نقره، طلا، مس، روی ، آهن و ... بسیار بیشتر است. به بیان دیگر، ارزش بازار این ده کالا حدود 960 میلیارد دلار است. در نتیجه بازار نفت اصلا قابل مقایسه با هیچ بازاری نیست و همان‌طور که مطرح شد؛ بازار نفت یک بازار پیشرو است و بیشتر تاثیرگذار است تا اینکه تاثیرپذیر از بازاری باشد.

 

 

 برای بررسی چشم‌انداز قیمت نفت باید به دو اتفاق مهم کرونا و جنگ روسیه و اوکراین که اخیرا رخ داده است؛ اشاره کرد. در دوران کرونا دنیا به سمت بسته شدن پیش رفت و هیچ تقاضایی برای انرژی و نفت وجود نداشت و قیمت‌ها به دلیل عدم استقبال دنیا هر روز کاهش پیدا می‌کرد تا اینکه پس از واکسیناسیون عمومی و بازگشایی مجدد، تقاضا برای نفت و انرژی افزایش پیدا کرد. کشورهای تولید‌کننده نفت، اوپک و اوپک پلاس درحال افزایش تولید بودند ولی پس از رخ داد جنگ روسیه و اوکراین از آنجایی که روسیه بیش از 9 میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کند ولی به‌خاطر جنگ توسط کشورهای غربی تحریم شده بود؛ ترس از بسته شدن مسیر انرژی و افزایش تقاضا، به وجود آمد. همین موضوع باعث شد تا دنیایی که تازه از بحران کرونا عبور کرده بود و به سمت رشد در حال حرکت بود؛ اکنون دچار ترس شود. از سویی دیگر کرونا باعث شده بود که چاپ پول بی‌رویه توسط دولت‌ها اتفاق بیفتد. این دو موضوع در کنار هم باعث افزایش عمومی سطح قیمت‌ها شد. رفته‌رفته تورم در کشورهای مختلف بالا رفت و حتی شاهد تورم دو رقمی در اروپا بودیم. بازارها دچار شوک شدند و قیمت سوخت در اروپا و آمریکا افزایش یافت. با عکس‌العمل به موقع بانک مرکزی آمریکا در خصوص بالا بردن نرخ بهره و سرد کردن اقتصاد، قیمت‌ها آرام آرام کم شد. جالب است بدانید، زمانی که قیمت‌ها کاهش می‌یابد ترس از رکود به‌وجود می‌آید ولی با گذشت زمان مشخص شد که این نظریه چندان درست نبوده است. از سویی دیگر با بازگشایی مجدد اقتصاد چین در پایان سال 2022، انتظار می‌رفت چین تقاضای زیادی در بازار ایجاد کند ولی عملا مشخص شد که اقتصاد چین، ضعیف‌تر از چیزی است که نشان می‌دهد و باعث کاهش قیمت‌ها شد. در حال حاضر نیز با توجه به کاهش تورم آمریکا به محدوده سه درصدی و احتمال پایان چرخه انقباضی، همچنین امیدواری به کنترل تورم در اروپا انتظار می‌رود که قیمت نفت تا انتهای سال 2023 به محدوده 80 تا 90 دلار برسد. 

 

 

 

از آنجایی که اقتصاد ایران بر پایه نفت است و کشور ما در زمینه پتروشیمی یک مزیت نسبی دارد؛ افزایش قیمت نفت باعث افزایش حاشیه سود این شرکت‌ها می‌شود و ورود دلار را به این شرکت‌ها بیشتر می‌کند و باعث افزایش سوددهی آنها می‌شود و در صورت‌های مالی شرکت‌ها خیلی زود مشهود خواهد بود. همچنین تقسیم سود این شرکت‌ها وضعیت مطلوب‌تری خواهد داشت. سهام پتروشیمی در بازار بورس جذابیت بیشتری پیدا خواهد کرد و حتی به عنوان لیدر می‌تواند موج مثبتی را در بورس راه بیندازد و موجب اعتماد بیشتر خریداران سهام شود. به طور کلی این موضوع می‌تواند به وضعیت اقتصادی کشور کمک کند. 

 

جواب این سوال به دلیل تحریم‌ها قدری دشوار است چراکه آمار فروش نفت ایران دقیق و درستی نیست. چندی پیش نیز وزیر نفت در این‌باره اعلام کرد که به دلیل مسائل امنیتی امکان شفاف کردن آمار فروش نفت وجود ندارد چراکه اروپا و آمریکا در صدد مسدود کردن راه‌های فروش نفت ما برخواهند آمد. اما با توجه به آمارهای تانکر ترکرزها و روزنامه‌های معتبر جهانی به نظر می‌رسد در قالب یک توافق نانوشته با غرب، فروش نفت ایران تسهیل شده است. 

 

ایران سال‌هاست که تحریم است و عضو "اف‌ای‌تی‌اف" نیست. در نتیجه نفت ایران به صورت غیر رسمی به فروش می‌رسد. این موضوع باعث می‌شود که تنها سی تا چهل درصد از پول فروش نفت به کشور وارد می‌شود و باقیمانده آن در قالب تهاتر کالایی است.‌ همچنین با توجه به اختلافی که بین مبالغ فروش نفت در‌حال حاضر است و نفت 85 دلاری که در بودجه آمده است؛ عملا دولت توان جبران کسری بودجه خود را ندارد. ایران برای جذب مشتری و رقابت با روسیه در فروش نفت، تخفیفات زیادی به مشتریان خود می‌دهد چراکه در حال حاضر تقاضای خرید نفت نیز کاهش یافته است و کشورهای تولیدکننده سعی می‌کنند با کاهش تولید این مشکل را مدیریت کنند. در نتیجه با توجه به تورمی هم که در کشور وجود دارد خوش‌بینی زیادی برای جبران کسری بودجه دولت و پر کردن شکاف آن با هزینه‌های جاری از طریق فروش نفت وجود ندارد. چراکه در حال حاضر قیمت نفت 70 دلار است و ایران آن را حدود 60 تا 65 دلار می‌فروشد. اما اگر قیمت ارز در حوالی پنجاه هزار تومان تثبیت شود؛ دولت می‌تواند اوضاع را تا حدی کنترل کند.

 

زمانی که بودجه امسال درحال نهایی شدن بود؛ جنگ روسیه و اوکراین نیز پیش امده بود و قیمت نفت در حوالی 120 دلار بود. در نتیجه بودجه امسال خیلی خوشبینانه بسته شد. طی مدت اخیر عربستان سعی کرده است تولید نفت را کاهش دهد اما همان‌طور که در چارت زیر مشخص است؛ آمریکا هر روز در حال افزایش تولید است تا قیمت‌ها را ثابت نگه دارد.

 در حال حاضر نیز ایران نفت را حدود 60 تا 65 دلار به فروش می‌رساند و بعید است که ایران اختلاف حدود 20 دلاری در فروش هر بشکه نفت را بتواند از راه فروش تعداد بشکه بیشتر محقق کند. علاوه بر این، کسری بودجه‌ سال گذشته به کسری بودجه امسال اضافه شده است و علی رغم ثبت رکورد فروش نفت توسط ایران، به دلیل وجود تحریم و چاپ پول باز هم کسری بودجه جبران نخواهد شد. عملا فروشی که ایران درحال حاضر دارد؛ نفت در برابر غذا است.

 

متاسفانه آمار صحیحی در خصوص رقم دقیق کسری بودجه وجود ندارد. زمانی که میرکاظمی از سازمان برنامه و بودجه رفت؛ اعلام شد که دولت 400 همت کسری بودجه دارد و بعد تکذیب شد. در نتیجه ابتدا باید رقم دقیق سری بودجه مشخص شود و سپس بر اساس نرخ واقعی و مقدار دقیق فروش نفت، میزان اختلاف این دو را محاسبه کنیم. اما تا زمانی که پول فروش نفت به صورت ارز وارد کشور نشودکسری بودجه و به تبع آن تورم ادامه‌دار خواهد بود. با فروش نفت توسط افراد دسته دوم و سوم، پیدا کردن مشتری با تخفیفات زیاد و عدم دسترسی به صد میلیارد دلاری که در کشورهای مختلف بلوکه شده است؛ عملا نمی‌توان تورم را کنترل کرد و تمام این صحبت‌ها به نوعی حدس و گمان و خوش‌بینی خواهد بود. کشور باید در خصوص برنامه هسته‌ای خود توافقی با غرب داشته باشد و برای انتقال پول به کشور بایستی به قوانین بین‌المللی تن داد. هرچقدر این اتفاق دیرتر رخ دهد صدمات آن نیز بیشتر خواهد بود. نتیجتا تا زمانی که مشکل کسری بودجه حل نشود عملا مشکل تورم نیز حل نخواهد شد.