دریا موهبتی برای صنعت فولاد

 

همانطور که در نمودار موازنه زنجیره فولاد در افق 1404 مشخص شده است، سنگ آهن با 22 میلیون تن کسری استخراج، جهت تحقق سند چشم انداز مواجه است که یکی از روشهای جبران این کسری، واردات سنگ آهن بوده و جنوب کشور، با توجه به دسترسی به آب های آزاد از مهمترین و اصلی ترین مکان ها جهت واردات مواد اولیه جهت کسری تناژ سنگ آهن و توسعه صنعت فولاد کشور می باشد.

 

در کنار همه اقدامات لازم جهت تامین کسری سنگ آهن از قبیل جلوگیری از صدور مجوزهای مازاد برتوازان زنجیره فولاد، توسعه فعالیت های اکتشافی و افزایش عمق اکتشافات،  فرآوری سنگ آهن کم عیار؛ باطله و هماتیت موجود در معادن ، فعال سازی معادن و توسعه معادن کوچک مقیاس، برنامه ریزی جهت جایگزینی شارژ بیشتر قراضه آهن در واحدهای تولیدی، سرمایه گذاری و خرید معادن سنگ آهن در کشورهای آهن خیز جهان و واردات مواد اولیه بایستی در دستور کار قرار گیرد. جنوب کشور، با توجه به دسترسی به آب های آزاد و نزدیکترین نقطه از کشور به کشورهای آهن خیز جهان و حداقل بودن هزینه های حمل و نقل از مهمترین و اصلی ترین مکان ها جهت توسعه صنعت کشور در آینده خواهد بود. 

در نمودار زیر تحلیل وضعیت ذخایر سنگ آهن و عمر معادن بعد از سال 1404 بر اساس گزینه های 65%و 75%و % 85  و 100 % از ظرفیت اسمی نشان داده شده است. در صورت تحقق 100 ظرفیت اسمی بعد از 1404 میزان موجودی سنگ آهن تکافوی تقریبا 13 سال را خواهد داشت.

 

برآورد میزان مصرف فولاد، در افق 1404 بر اساس روش اقتصادسنجی معادل 20.2 میلیون تن می باشد. در صورت میانگین گیری از روشهای مختلف، پیش بینی در پایش طرح جامع فولاد کشور رقم فوق حدود 22.7میلیون تن خواهد بود.

 

 

با توجه به میزان تولید و مصرف فولاد ، پیش بینی صادرات فولاد خام معادل 6 میلیون تن و پیش بینی صادرات محصولات فولادی معادل 14 میلیون تن و در مجموع صادرات فولاد، سالیانه 20 میلیون تن پیش بینی می شود. جنوب کشور، با توجه به دسترسی به آب های آزاد از مهمترین و اصلی ترین مکان ها جهت توسعه فولاد کشور با تمرکز بر تولید محصولات صادراتی در آینده خواهد بود.

 

 

بندر شهید رجایی با ظرفیت 114.4میلیون تن در سال، بالاترین ظرفیت در بین بنادر کشور جهت صادرات و واردات محصولات فولادی را به خود اختصاص داده است.  با این حال بنادر کشور در حال توسعه زیر ساخت های خود جهت افزایش ظرفیت در سالهای آینده هستند. در صورتی که توسعه بنادر همزمان با این توسعه صورت نگیرد و اسکله‌های اختصاصی واردات و صادرات مواد فله و کالاهای عمومی (General Cargo) با تجهیزات مکانیزه ایجاد نشوند، بخش اعظمی از توسعه فولاد عقیم مانده و از چرخه تولید خارج خواهد شد. در حال حاضر اسکله‌های اختصاص داده شده برای واردات و صادرات کالاهای فله با مشکلات جدی برای صاحبان کالا روبه‌رو‌ هستند که برطرف نکردن مناسب این مشکل، باعث بالا رفتن هزینه تمام شده و کاهش توان رقابت با رقبای خارجی می‌شود که می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد:

1-  نبود اسکله کافی یعنی ماندن در صف انتظار و پرداخت هزینه‌های دموراژ 2-  اسکله بدون تجهیزات تخلیه و بارگیری با سرعت بالا یعنی طولانی شدن زمان تخلیه و بالا رفتن کرایه حمل کالا. یک اسکله بدون تجهیزات اتوماتیک می‌تواند حداکثر دو میلیون تن کالا را تخلیه یا بارگیری کند که با توجه به سرمایه‌گذاری اولیه برای احداث اسکله و هزینه‌های نگهداری آن صرفه اقتصادی ندارد.3- عدم عمق کافی اسکله‌های فعلی: حداکثر ظرفیت پهلودهی در اسکله‌های کشور حداکثر یک کشتی 80 هزار تنی است که با توجه به توسعه صنعت کشتیرانی در دنیا و بالا بودن هزینه حمل با کشتی‌های ظرفیت‌های پایین هزینه صاحب کالا افزایش می‌یابد.4- اسکله‌های اختصاصی دارای عوارض بالای پهلودهی کشتی هستند که باعث بالا رفتن هزینه صاحب کالا می‌شود که سازمان بنادر و کشتیرانی می‌تواند در عوارض بندری آنها تجدید‌نظر کرده و هزینه پهلودهی در اسکله‌هایی چون بارکو و فولاد خوزستان را کاهش دهد.

 

با توجه به پیش بینی تجارت خارجی زنجیره فولاد کشور در افق های پیش رو، در سال 1430 ، 35 میلیون تن محصولات فولادی از کشور صادر و 65 میلیون تن سنگ آهن و مواد اولیه به کشور وارد خواهد شد لذا توسعه بنادر جنوب کشور از اقدام استراتژیک دولت جهت توازن زنجیره فولاد خواهد بود.  با توجه به حجم تقریبا 100 میلیون تنی صادرات و واردات مواد اولیه و محصولات فولادی از بنادر جنوب کشور، بهترین نقطه جهت احداث و توسعه فولاد در جنوب کشور خواهد بود. در غیر این صورت به هزینه های تمام شده می بایست هزینه های جابجایی مواد اولیه و محصولات تا بنادر کشور اضافه گردد و امکان رقابت با شرکت های خارجی با هزینه تمام شده های بالا دشوار به نظر می رسد.

 

 

به منظور تحقق چشم انداز 20 ساله در افق 1404 برای تولید 55 میلیون تن فولاد خام، سالانه 255 میلیون متر مکعب آب نیاز است که حدود 3/1 برابر مقدار آب مورد نیاز برای ظرفیت موجود می باشد.

 

 

 از چالش‌های کم‌آبی و بی‌آبی کشور و متناسب با آن مشکلات پیش‌روی صنعت فولاد؛  تامین سالیانه 255 میلیون مترمکعب مصرف آب تا افق 1404، بیلان شدید منفی منابع آب و عدم امکان افزایش فشار بیشتر از منابع آب زیر زمینی و سطحی، عدم وجود زیر ساخت مناسب و کافی جمع آوری فاضلاب و استفاده از پساب تصفیه شده در صنعت فولاد، هزینه بالای سرمایه‌گذاری جهت شیرین‌سازی و انتقال آب به مرکز کشور، فاصله بیشتر واحدهای فولادی از سواحل دریاهای جنوبی کشور می باشد.

 

با توجه به بررسی طرح جامع فولاد کشور و ارزیابی آینده این صنعت راهکارهای پیش‌رو مطرح می‌گردد. 1-احداث واحدهای جدید فولاد سازی در مجاورت سواحل جنوبی کشور 2-استفاده از فن آوری های فولادی کم مصرف آب 3- بهره گیری از روشهای کاهش مصرف آب جنوب کشور، با توجه به دسترسی به آب های آزاد و امکان شیرین سازی و مصرف آب دریا، بدون هزینه های بالای انتقال از مکان های ویژه جهت توسعه صنعت فولاد می باشد.

پدر علم کویرشناسی و جغرافیای ایران پرویز کردوانی، سه راهکار اساسی برای مشکل کم آبی کشور ارائه و خاطرنشان کرد: ایجاد صنایع در کنار منابع آبی به ویژه دریای جنوب، کشاندن جمعیت به سمت منابع آبی نه انتقال آب به داخل کشور و نیز استفاده و مصرف مناسب، اصولی و صحیح آب سه راهکاری است که نتیجه بخش خواهد بود. وی، اشتهای بی انتهای صنایع برای دریافت آب را منجر به تمام شدن مخازن سدهای استان‌های هم جوار دانست و گفت: اکنون تنها چاره برپا نگه داشتن این صنایع، مطرح کردن موضوع انتقال آب از دریا است و صاحبان صنایع معتقدند اگر این امر محقق نشود میلیاردها دلار سرمایه یکی پس از دیگری از بین خواهد رفت  ایشان با اشاره به رویکرد کشورهای صاحب صنعت در احداث کارخانه‌های عظیم به ویژه فولاد اظهار کرد: کشورهای صاحب نام تولید فولاد، کارخانه‌ها را در کنار دریا ساخته و حتی از ساخت آن در مجاورت رودخانه جلوگیری می‌کنند این محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه، توسعه صنعت در بندرعباس را نمونه مناسبی از احداث صنایع در کنار دریا عنوان کرد و گفت: با وجود مشکل کم آبی و آب بر بودن صنایع اما تأسیس آنها در کنار دریا و احداث تصفیه خانه میزان هدر رفت آب را کاهش خواهد داد.

با توجه به پیش بینی کسری مواد اولیه و نرخ پایین مصرف فولاد و وضعیت زیر ساخت  و انرژی در کشور، احداث ظرفیت های جدید در حلقه های زنجیره فولاد در مرکز کشور توصیه نمی شود و سرمایه گذاری با رویکرد واردات مواد اولیه و صادرات محصولات نهایی در کنار آب های آزاد توجیه پذیر خواهد بود. به گونه ای که بر روی توازن زنجیره در داخل کشور اثر نگذارد. فراهم آوردن زیر ساخت و امکان حداکثر پتانسیل صادراتی در کشور جهت صادرات محصولات فولادی و بالاخص ارزش افزوده بالا با توجه به مازاد ظرفیت های احداث شده در کشور نسبت به کاهش نرخ مصرف فولاد در اولویت قرار گیرد. (لازم به ذکر است جهت صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا و امکان رقابت با سایر شرکت های مطرح جهانی، نیاز به برند سازی و بازایابی بین المللی وجود دارد. تکمیل و احداث دو  پکیج  با ظرفیت اقتصادی و قابل رقابت در عرضه بین المللی در منطقه هرمزگان و چابهار با رویکرد واردات مواد اولیه و صادرات محصولات نهایی و ارزش افزوده بالا و فراهم آوردن زیر ساخت ها و امکانات لازم جهت جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی در این مناطق بگونه ای که بر روی توازان زنجیره فولاد اثر نگذارد.هم افزایی و پیگیری طرح جامع فولاد کشور در سطح وزارت خانه صمت در قالب سند راهبردی توسعه فولاد کشور مطرح گردد. امروز صنایع کشور به خصوص صنعت فولاد که جز صنایع مادر محسوب می‌شود نیازمند کمک‌های دولت و بخش خصوصی هستند تا بتوانند نیازهای اولیه خود از جمله تامین آب، مواد اولیه و … را فراهم کنند. امروز اصلی‌ترین دغدغه کارخانه‌های تولید فولاد تامین آب است، در صورت عدم تامین آب موردنیاز تحقق رقم تعیین شده را کمی سخت خواهد کرد. 

تخصیص اعتبارات لازم به جهت کاهش مصرف آب، شیرین‌سازی آب دریاها و … را در اختیار صنایع قرار دهد تا همه در کنار هم بتواند کاهش بحران آب نقش آفرینی کنند.

هرچند توسعه صنعت فولاد می‌تواند در محرومیت‌زدایی و ایجاد اشتغال ایفای نقش کند اما باید برای احداث آن تمامی فاکتورهای لازم مورد بررسی قرار بگیرد. نزدیک بودن به آب‌هاي آزاد و بنادر، نزدیک بودن به معادن سنگ آهن، ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقلی و …. نقش مهمی در توسعه این صنعت خواهند داشت.