راهنمای پیشگیری از سوءاستفاده‌ی جنسی در کودکان و نوجوانان

سیزدهم آبان، روزی است که تمام رسانه‌ها، نهادها و گروه‌های اجتماعی تلاش می‌کنند تا در مورد امور مختلف دانش‌آموزان اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی کنند. سیزدهم آبان به عنوان روز ملی دانش‌آموز به ما یادآوری می‌کند که دانش‌آموزان تا چه حد می‌توانند در سرنوشت جامعه دخیل باشند و عدم توجه به آنان از هر لحاظی به معنای بی‌توجهی به زیرساخت‌های اجتماعی و پتانسیل‌های جامعه می‌باشد. موضوعی که مدتی است مورد توجه همگان قرار گرفته، نیاز به تلاش گروهی و اجتماعی برای آگاهی رسانی و حفاظت از حریم شخصی و جنسی دانش‌آموزان است. گرچه به آموزش عمومی و آگاهی بخشی همگانی درباره‌ی این مساله به اندازه‌ی کافی پرداخته نشده و هنوز زوایای حفاظت از امنیت جنسی دانش‌آموزان برای خانواده‌ها و مدارس پنهان و بررسی نشده باقی مانده اما شرایط آگاهی عموم مردم به نسبت پیشرفت‌های خوبی هم داشته است. اکنون همه‌ی ما می‌دانیم که سواستفاده‌ی جنسی از کودک به معنای مجبور کردن کودک یا نوجوان زیر هجده سال به حضور در هرگونه ارتباطی است که زوایای جنسی داشته و شخص متجاوز با استفاده از قدرت خود به تهدید قربانی برای افشای تجاوز بپردازد. در مساله‌ی سوءاستفاده‌ی جنسی از دانش‌آموزان، فهم اثر موضع قدرت بسیار مهم است. کسی که به سوءاستفاده از کودکان و نوجوانان می‌پردازد، عموما در موضع بالای قدرت است مانند معلم، پدر، برادر بزرگ‌تر، مدیر، پزشک، روانشناس، رئیس و حتی کسانی که در موضع اقتدار دینی قرار دارند، ممکن است به سوءاستفاده از دانش‌آموزان روی بیاورند.

متاسفانه دلیل اینکه کسی به کودک‌آزاری دچار می‌شود، به سابقه‌ی روانی فرد، تاریخچه‌ی زندگانی و نحوه‌ی ارتباطش با محیط باز می‌گردد، بنابراین جایگاه و تحصیلات افراد پیش‎‌بینی کننده‌ی مناسبی برای عدم ارتکاب آنان به این جرم نیست و تنها راه پیشگری، ایمن ساختن شخص دانش‌آموز و مراقبت والدین و معلمان مسئولیت‌پذیر در شرایط گوناگون است.

  

آموزش پیشگیری از سوءاستفاده‌ی جنسی به معنای فراهم کردن یک محیط و ارتباط مناسب برای صحبت کردن و  یاددادن مهارت‌هایی به کودکان و نوجوانان است تا به وسیله‌ی آن بتوانند در موقعیت‌های مختلف از حریم شخصی خود دفاع کنند. والدین، معلمان پرورشی و روانشناسان باید با توجه به سنی که دانش‌آموز در آن قرار دارد، درباره‌ی آزار جنسی و ایمنی شخصی با آنان صحبت کنند. دانش‌آموزان باید بدانند زمانی که مساله‌یی رخ می‌دهد و احساس ناامنی و ترس می‌کنند، در واقع در حال تجربه‌ی هشدار بدنشان برای آگاه سازی از خطر هستند. برای مثال می‌توانید با کودکانی که کم سن هستند درباره‌ی احساس ناامنی اینطور صحبت کنید: «زمانی که بدنت سعی دارد به تو هشدار بدهد، احساس بدی در شکمت داری، عرق می‌کنی، احساس ترس داری، ممکن است بلرزی و قلبت تندتر بزند. اگر چنین احساسی را در حضور کسی به علت رفتار عجیب یا تهدیدآمیز داشتی، باید از او فاصله بگیری و به جایی که بقیه‌ی افراد حضور دارند بروی. خیلی مهم است که زمان تجربه‌ی این احساس، با من در موردش صحبت کنی و ترسی از هیچ چیز نداشته باشی، چرا که من همواره کنار تو خواهم بود و از تو مراقبت می‌کنم».  با نوجوانان و کودکانی که سن بیشتری دارند، می‌توانید واضح‌تر صحبت کنید؛ از احساس اضطراب، حد و حدود در روابط، حریم شخصی و آموزش نه گفتن شروع کنید. به دانش آموز در هر سنی باید بیاموزید که هیچ‌کس حق لمس بدن او را ندارد. هنگامی که کودک یا نوجوان این مساله را درک کند که هیچ‌کس حق دست زدن به بدن او را ندارد و بدن وی تنها متعلق به خودش است، می‌فهمد که دست درازی به بدنش زنگ خطر است و نباید کسی هم از بدن او عکسبرداری یا فیلم برداری کنید. 

برای دانش‌آموز توضیح دهید، کسانی که قصد دست‌درازی به او را دارند در قانون مجرم محسوب می‌شوند. اگر کسی قصد چنین کاری را داشت بدون هیچ ترسی باید موضوع را با والدین، معلم یا هرکسی که به او اعتماد دارند، در میان بگذارند. ممکن است بزرگسالان سوءاستفاده‌گر با تاکید بر راز بودن سوءاستفاده‌ی خود، سعی کنند کودک را مجبور به سکوت کردن کنند. 

بنابراین پیشاپیش شما باید درباره‌ی رازهای خوب و رازهای بد با دانش‌آموز صحبت کنید. می‌توانید برای دانش‌آموزان کم سن اینگونه توضیح دهید:» بسیار خوب است که بتوانی راز دیگران را پیش خودت نگه داری، اما باید مراقب باشی که فقط رازهای خوب را نگه داری. مثلا کادوی تولدی که پدر برای مادر خریده را برای او فاش نکنی تا سوپرایز شود، این راز خوبی است و مسبب شادی دیگران می‌شود، پس باید این راز را نگاه داری. اما رازهایی که تو را نگران و وحشت‌زده می‌کنند یا باعث ترس تو می‌شوند را باید با من یا یک بزرگ‌تر قابل اعتماد در میان بگذاری، مثل اینکه دوستت وسیله‌یی که برای خودش نیست را برداشته یا کسی چیز بدی به تو نشان داده است. این‌ها رازهای بدی است و باید با من در میان بگذاری». نوجوانان و کودکان بزرگ‌تر، به دلیل دسترسی به اینترنت و فضای مجازی عمومی، احتمالا در مورد این مسائل آگاهی کافی را دارند و تنها کاری که باید انجام دهید، ایجاد زمینه‌ای امن است تا او بتواند به شما اعتماد کند و اگر مشکلی برای او پیش آمده با شما در میان بگذارد. در مورد مکان‌های امن و ناامن با دانش‌آموز صحبت کنید. متاسفانه کودکان کم سن قادر به تشخیص مستقیم مکان امن و ناامن نیستند و باید راهکارهایی درباره‌ی فهم این فضاها به آنان ارائه دهید. برای مثال به کودکان توضیح دهید که در مکان‌های ناامن احساس ترس یا تنهایی می‌کنند، کسانی که آن‌ها را می‌شناسند در این مکان‌ها نیستند یا این مکان‌ها بسیار خلوت است. باید از آن‌ها بخواهید در مکان‌های شلوغ و در کنار کسانی که آن‌ها را می‌شناسند و به آنان اعتماد دارند، بمانند. سعی کنید به کودکان بیاموزید که تحت هر شرایطی و با وجود هر اتفاقی با شما صحبت کنند، در این صورت اگر خطری برای او وجود داشته باشد مطلع خواهید شد و اگر سوءاستفاده‌ای رخ داده باشد، کودک را از محیط آسیب‌زا دور می‌کنید و در مقابل تکرار مجدد آن می‌ایستید. 

  

در کنار آموزش دادن به کودکان و نوجوان درباره‌ی پیشگیری از سوءاستفاده‌ی جنسی، نکاتی هست که والدین، مراقبان و معلمان برای حفظ امنیت و حریم شخصی دانش‌اموزان و فرزندان خود باید رعایت کنند. برای مثال اگر کودک با بزرگسالی تنها ماند، هرچند وقت یکبار از شرایط آنان اطمینان حاصل کنید. در کلاس‌های خصوصی که فقط یک نفر سر کلاس حاضر است، در مدت‌های کوتاه به او سر بزند.

 از جزئیات کلاس و مکانی که کودک در ان حضور دارد، مطمئن شوید و اگر کودک مجبور شد شب در اردو یا منزل اطرافیان بماند، اطمینان حاصل کنید که افراد مسئول دیگری در آن مکان وجود دارد. در توالت‌های عمومی هرگز کودک را تنها نگذارید و حتما همراه او حضور داشته باشید. نسبت به حالات روانی و روحیه‌ی دانش آموز حساس باشید و علائم خواب، اشتها، تحریک‌پذیری، گوشه‌گیری و انگیزه‌ی کودک و نوجوان را مداوما بررسی کنید. با تغییر ناگهانی در هرکدام ازاین علائم به دنبال منبع رخداد بگردید و دلیل این حالت را پیدا کنید. 

 به یاد داشته باشید که صحبت کردن درباره‌ی مسائل جنسی ممکن است دانش‌آموزان را معذب و مضطرب کند، پس تمام مطالب را یکجا منتقل نکنید، با استفاده از برنامه‌های آموزشی، کتاب‌ها و مثال‌ها و قصه‌ها شروع کنید. ممکن است در ابتدا کودک نتواند احساسات، حالات و موقعیت‌ها را به درستی توضضیح دهد، بنابراین سعی کنید موارد مبهم صحبت‌های کودک را تکرار کنید، درباره‌ی ان‌ها سوال بپرسید و مطمئن شوید که موقعیت را درست درک کرده‌اید. در کلام آخر، به یاد داشته باشید که محافظت از امنیت روانی، جسمی و جنسی دانشآموزان بر عهده‌ی تک تک ما به عنوان اعضضای یک جامعه است، پس کسب اطلاعات، انتشار اطلاعات، تلاش برای آموزش عمومی نه فط مختص معلمان، والدین و روانشناسان، که وظیفه‌ی تمام افراد جامعه است. در صورت احساس خطر در مورد کودک آزاری و یا مشاهده‌ی سوءاستفاده‌ی جنسی از دانش‌آموزان می‌توانید با اورژانس اجتماعی در ارتباط قرار بگیرید و مورد را گزارش دهید. با شماره‎گیری 123، روانشناسان و مددکاران حاضر در اورژانس اجتماعی در مساله مداخله کرده و زوایای آن را بررسی می‌کنند.