دریچه‌ای جدید رو به درآمدهای نفتی

باید توجه داشته باشیم که عمده اثرگذاری گروه بریکس درحوزه اقتصاد و تجارت جهانی است که این امر مهم و برگرفته از ماهیت وجودی کشورهایی مثل فدراسیون روسیه، برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی است که به عنوان اعضای موسس و بنیانگذار این گروه بیشتر به دنبال پیشرفت و اثرگذاری اقتصادی هستند. به لحاظ اقتصادی و تجاری به نوعی می‌توانیم بگوییم که گروه بریکس می تواند عاملی چالش‌زا برای مجموعه غرب و ایالات متحده باشد. در حوزه اقتصاد گروه بریکس به دلیل رشد اقتصادی کشورهای عضو آن و ترکیب جمعیتی قابل توجه، منابع طبیعی فراوانی که در اختیار دارد و موضوعاتی از این قبیل توانسته در حوزه توسعه اقتصاد جهانی جایگاه ویژه‌ای را به خودش اختصاص دهد. به عنوان مثال حدود ۴۳ درصد از جمعیت جهان به اعضای این گروه اختصاص دارد البته این آماری را که  عرض می‌کنم مربوط به کشورهای بنیانگذار این گروه یعنی فدراسیون روسیه، برزیل، چین، هند و آفریقای جنوبی است و ایران، عربستان، مصر و کشورهایی که امروز ملحق شدند می توانند آمارها را ارتقا دهند. این کشورها ۴۳ درصد از جمعیت جهان، 30درصد از جغرافیا و محیط سرزمینی، 26 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان، ۱۶ درصد از مجموع تجارت جهانی که بیشترش مربوط به چین است،22 درصد از سرمایه‌گذاری مستقیم جهانی و مجموعه ذخایر ارزی که کشورها در اختیار دارند حدود4،8تریلیارد دلار است که عدد قابل توجهی است. میانگین رشد اقتصادی کشورهایی که بیان کردم حدود 6.5 درصد است و به لحاظ ذخایر نفت خام، گاز طبیعی و ذغال سنگ هم به ترتیب 8.7 دهم درصد،25 درصد و 40 درصد ذخایر را به خودشان اختصاص داده اند.

در رابطه با بحث تولید ناخالص داخلی این مساله، یک نکته خیلی مهم است؛ برای کشورهای عضو بریکس درسال 2021-2020 میلادی این رقم حدود 24.5 تریلیون دلار بوده است؛ که به ترتیب سهم برزیل ۱.۶ تریلیون دلار، روسیه 1.7تریلیون دلار،هند 3.1 تریلون دلار، چین 17.7 تریلیون دلار که بعد از ایالات متحده جایگاه دوم را به خودش اختصاص داده و رقم  قابل توجهی است. در حوزه بازارهای انرژی ظرفیت قابل توجهی را چه در حوزه زغال سنگ، گاز و نفت به خودش اختصاص داده است و اینکه میزان مصرف کشورهای عضو بریکس حدود هفده و نیم تا هجده میلیون بشکه نفت در روز است که  می‌تواند برای جمهوری اسلامی ایران ظرفیت قابل قبولی باشد. با توجه به اینکه به لحاظ فروش منابع نفتیمان با تحریم و چالش مواجه هستیم و بیشتر صادراتمان به چین است می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم. البته نکته  قابل توجهی که وجود دارد این است که کشورهای عضو هم تولیدکننده‌اند؛ به عنوان مثال مهمترین رقیب ما  فدراسیون روسیه است که  عضو بریکس است و می تواند برای ما چالش‌زا باشد. در حوزه سیستم‌های مالی جهانی نیز می توان چالش دلار و موضوع تسریع در روند دلار زدایی  را هم در قالب این گروه ببینیم. نکته‌ای که وجود دارد این است که این گروه با توجه به عضویت چین درآن می‌تواند بحث یوآن را و جهان‌رواسازی یوآن را در مقابل دلار داشته باشد. با توجه به سهم ۷ درصدی یوآن از کل مبادلات ارزی در سراسر جهان که بزرگترین رشد سهم بازار ارز در سه سال گذشته بوده می توانیم بگوییم یوآن می‌تواند چالشی را برای ایالات متحده داشته باشد و حتی به عنوان  ارز مبادله ای بین کشورهای  عضو هم به نوعی مورد استفاده قرار بگیرد. کما اینکه مطرح هم شده است اما با توجه به مخالفتی که هند با آن داشته است فعلاً به سرانجام نرسیده و کشورها هم با آن موافقت نکردند. موضوع دیگری که وجود دارد موضوع "بریکس پی" است. کشورهای عضو بریکس در حال طراحی سازوکاری هستند تحت عنوان "بریکس پی " که ارز دیجیتال بریکس است که قصد دارند در قالب آن خارج از چرخه دلار همکاری‌هایی را ترتیب دهند و همکاری‌های تبادلات مالی- بانکی را بر اساس این سازوکار انجام دهند که می تواند چالشی را برای سامانه‌های مالی غربی بوجود آورد و تحریم های یک جانبه ایالات متحده را تحت‌الشعاع قرار دهد. علاوه بر آن کشورهای عضو بریکس ترتیبات ذخایر احتیاطی را در قالب بانک توسعه جدید مطرح کردند تا جهت سوآپ ارزی از آن استفاده کنند و هریک از اعضا مبلغی را متعهد شده اند پرداخت کنند. مبلغ متعهد شده اولیه حدود صد میلیارد دلار است که سهم چین چهل و یک میلیار دلار، سهم هند هجده میلیارد دلار، برزیل هجده میلیارد دلار، فدراسیون روسیه هجده میلیارد دلار و آفریقای جنوبی حدود پنج میلیارد دلار است. یکی از اصلی ترین مزیت‌هایی که این سازوکار برای کشورهای در حال توسعه دارد این است که کشورهایی که با کمبود ذخایر دلاری مواجه هستند و قادر به تسویه بدهی‌های بین المللی خودشان نیستند می توانند از این سازوکار برای سوآپ ارزی استفاده کنند.

گروه بریکس با توجه به ماهیت و عضویت کشورهایی که خواهان پیشرفت اقتصادی خودشان در عرصه تجارت جهانی هستند می تواند در حوزه اقتصادی و تجاری هژمونی مجموعه غرب و ایالات متحده را با چالش مواجه کند ولی به لحاظ سیاسی با توجه به درهم تنیدگی‌هایی که به لحاظ سیاسی با هم دارند به نوعی روابط هند و ایالات متحده که از اعضای اصلی بریکس است نمی توانیم در کوتاه مدت بحث چالش‌های سیاسی-امنیتی را در قالب این گروه مطرح کنیم.

     

در رابطه با فرصت‌های عضویت جمهوری اسلامی ایران در گروه بریکس باید توجه داشته باشیم که بعد از عضویت رسمی در سازمان همکاری شانگهای جمهوری اسلامی ایران درخواست خودش را برای عضویت در گروه بریکس به عنوان مرکزی برای همکاری‌های چند جانبه ارائه کرد و خوشبختانه مورد پذیرش قرار گرفت و به عضویت این گروه در آمد. 

اولین فرصت می‌توان به بحث تقویت همکاری‌های اقتصادی و تنوع‌بخشی به شرکای اقتصادی اشاره داشت. بررسی روند روابط تجاری و اقتصادی کشور طی سالیان اخیر حاکی از آن است که جمهوری اسلامی ایران با همه کشورهای عضو بریکس تقریبا رابطه تجاری و اقتصادی دارد. عضویت در این گروه و همچنین پذیرش اعضای جدید در این گروه در قالب بریکس پلاس می‌تواند فرصت‌های اقتصادی جدیدی را علاوه بر فرصت‌های قبلی و روابط قبلی که با کشورهای این سازمان داشتیم پیش روی کشور قرار دهد.

نکته دیگری که وجود دارد گروه بریکس حدود ۴۲درصد از جمعیت جهان که حدود ۳ میلیارد نفر است را به خودش اختصاص داده است که این بازار می‌تواند به نوعی فرصت قابل توجهی برای حوزه تجارت خارجی باشد که محصولات غیر نفتی را به آن صادر کند و از مزایای آن بتواند استفاده کند.

علاوه بر این که عضویت در این گروه می تواند شرکای اقتصادی کشور را متنوع کند این متنوع‌سازی می تواند وابستگی به مجموع محدودیت شرکای تجاری را که در حال تجارت با آنها هستیم را کاهش دهد و تاب‌آوری اقتصادی کشور در شرایط تحریم را افزایش و به نوعی برای تجارت خارجی مثبت باشد.

دومین فرصتی که وجود دارد بحث دسترسی به منابع مالی است. اعضای گروه بریکس، بانک توسعه جدید و ترتیبات ذخیره احتمالی بریکس را برای تامین مالی پروژه‌های توسعه این گروه و اعضای این گروه ترتیب‌بندی و ایجاد کردند. با عضویت جمهوری اسلامی ایران در این گروه ما می‌توانیم از منابع مالی این نهادها برای حمایت از توسعه زیرساخت‌ها، پروژه‌های مرتبط با حوزه انرژی و سایر بخش‌های اولویت‌دار بالقوه‌ استفاده کنیم. علاوه براین ما می‌توانیم از صندوق ارزهای محلی بریکس که حدود ۱۰۰ میلیارد دلار اعتبار دارد و اینکه برای تامین مالی پروژه‌های بزرگ در قالب گروه بریکس و در راستای کاهش خطرات ناشی از شوک در اقتصاد جهانی طراحی شده است نیز استفاده کنیم.

سومین فرصتی که وجود دارد بحث فعال‌سازی ظرفیت‌های ترانزیتی کشور است. عضویت در بریکس به لحاظ ترانزیتی حائز اهمیت است چون جمهوری اسلامی ایران حداقل با دو کشور عضو بریکس یعنی فدراسیون روسیه و هند برای توسعه کریدور شمال- جنوب همکاری می کند. این کریدور می‌تواند اقیانوس هند را از طریق دریای عمان و خلیج فارس به دریای خزر و از آنجا به اروپا و برگشتش به هند از طریق دریای مدیترانه و دریای سرخ متصل کند. نکته قابل توجه ای که وجود دارد این است که راه اندازی این کریدور می تواند هزینه حمل و نقل بین هند و فدراسیون روسیه را حدود ۳۰ درصد به لحاظ هزینه کاهش دهد و زمان حمل و نقل را از ۴۰ روز در مقایسه با مسیر سنتی سوئز که بیش از حد گران است و می تواند به لحاظ هزینه ای سنگین تمام شود حدود نصف این مدت زمان را کاهش دهد.

نکته دیگر بحث تامین امنیت انرژی است که با توجه به مصرف‌کننده بودن کشورهای عضو بریکس و به صورت مشخص هند و چین ما می توانیم  بحث افزایش ظرفیت صادرات را داشته باشیم. در رابطه با هند با توجه به اینکه پالایشگاه‌های هند سازگاری بیشتری با نفت سبکی که ایران تولید می کند دارند و  هزینه حمل و نقل نفت از بنادر جنوبی کشورمان به هند خیلی پایین‌تر است ما می‌توانیم در قالب این گروه همکاری‌هایی را با کشورهای هدف داشته باشیم و از مزیت‌های آنها استفاده کنیم.

   

برای ایران عضویت در بریکس این مزیت را دارد که در شرایط تحریم ما از کانال‌های مالی که در قالب گروه تعبیه شده برای کاهش فشارغرب به عنوان بخشی از مفهوم اقتصاد مقاومتی استفاده کنیم. گروه بریکس این ظرفیت را بوجود آورده است که بتوانیم از ارزهای محلی به جای دلار برای تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری استفاده کنیم.  بررسی آمارها و روندهای موجود حاکی از آن است که در حال حاضر مبادلات تجاری روسیه با چین، بخشی از تجارت چین با برزیل و چین با آفریقای جنوبی از طریق ارزهای ملی انجام می شود و این موضوع به ویژه بعد از جنگ اوکراین و افزایش تحریم‌های ایالات متحده و مجموعه غرب علیه فدراسیون روسیه برای کشورهای این گروه و به صورت مشخص فدراسیون روسیه و ایران از اهمیت بیشتری برخوردار شده است و اینکه به صورت ویژه‌تر از طریق اعضا دنبال می‌شود که ما می‌ توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم.

دومین موضوع بحث بهره‌مندی از پیشرفت‌های فناورانه اعضا است. ما به لحاظ دسترسی به منابع فناورانه جهانی و مجموعه  غرب با تحریم‌های متعدد مواجه هستیم و کشورهای عضو بریکس و به‌ویژه چین و هند در سال‌های گذشته رشد قابل توجهی در حوزه فناوری‌های جدید مثل هوش مصنوعی، فناوری جدید مثل 5G و خیلی از فناوری‌های جدید دست پیدا کردند که ما می‌توانیم در قالب این گروه زمینه‌های تبادل دانش، انجام پروژه‌های تحقیقاتی مشترک و حتی انتقال دانش را مورد توجه قرار دهیم و در شرایط تحریم این خلا را پوشش دهیم.

سومین موضوعی که وجود دارد می‌توانیم بحث ابتکارات کشاورزی و امنیت غذایی که در قالب گروه مطرح می‌شود و از ظرفیت‌های اعضای گروه استفاده کنیم.کشورهای عضو بریکس در قالب برنامه اقدام کشاورزی یکسری اهداف را برای توسعه کشاورزی در راستای بهبود امنیت غذایی و تغذیه، بحث تقویت ظرفیت تامین مواد غذایی اعضای گروه و به اشتراک گذاری اطلاعات و بهترین شیوه‌ها در کشاورزی از طریق پلتفرم تحقیقات کشاورزی گروه را دنبال می‌کنند. با توجه به تنوعی که ما در حوزه کشاورزی داریم می توانیم در حوزه تبادل دانش  و ابتکاراتی که اعضا گروه دارند  برای تولید  و تامین مواد غذایی از آنها استفاده کنیم.

  

به عنوان جمع‌بندی باید گفت که طی دو دهه اخیر اهمیت گروه بریکس در اقتصاد بین‌المللی افزایش قابل توجهی را تجربه کرده است. این اهمیت ناشی از ماهیت این نهاد است که متشکل از اقتصادهای نوظهور است که به منظور ایجاد همگرایی اقتصادی در جهان به نوعی غربی با همدیگر همکاری می‌کنند. اهداف مشترک اعضای گروه باعث شده که این گروه بتواند سهم قابل توجهی درشاخص‌های جهانی مثل تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی سالانه، بهره‌وری اقتصادی و نیروی کار، تجارت جهانی، سرمایه‌گذاری خارجی و حوزه های دیگر  به خودش اختصاص دهد. این عملکرد باعث شده تا این استدلال بیش‌ازپیش پررنگ شود که بریکس در طول سال‌های آتی می تواند نقش قابل توجهی را در به چالش کشیدن نظم اقتصادی موجود با محوریت ایالات متحده و به صورت مشخص دلار و بحث دلارزدایی داشته باشد. جمعیت قابل توجه، نیروی کار فعال، رشد اقتصادی خوب، افزایش تمایل کشورهای مختلف به منظور پیوستن به این گروه و موضوعاتی از این قبیل باعث می شود که این گروه رفته رفته قوام پیدا کند و نقش و جایگاه خودش را در سطح مناطق و حتی نظام بین الملل پررنگتر کند.با توجه به مطالبی که بیان شد و اینکه بعضی از ویژگی های اصلی این گروه مثل چندجانبه بودن گروه تاکید بر عدم پیش‌شرط سیاسی در زمینه همکاری‌های اقتصادی و مهمتر از همه تاکید بر همکاری جنوب با جنوب باعث شده است که کشورهایی مثل جمهوری اسلامی ایران تمایل خود را برای پیوستن به این گروه اعلام کنند و  به عضویت این گروه هم پذیرفته شوند. در رابطه با پیوستن به گروه شاید عمده ترین چالشی که وجود دارد بحث فشارهایی است که مجموعه غرب و ایالات متحده بخواهند به اعضای گروه یا ایران وارد کنند که به نظرم در شرایط حال حاضر محلی از اعراب ندارد چون هیچ یک از کشورهای غربی در این گروه عضویت ندارند و قدرت کنشگری ندارند که بخواهند فشاری وارد کنند. در مجموع پیوستن به گروه بریکس می تواند در شرایط کنونی که تحریم های حداکثری و فشار مجموعه غرب وجود دارد به عنوان مفری دیده شود که شرایط اقتصادی و تجاری کشور را بهتر سازد البته مستلزم این است که ما روابطمان را ارتقا دهیم و از ظرفیت های گروه بیش از پیش استفاده کنیم.