سخت امـا شدنـی

روز شنبه 16 تیرماه و بلافاصله بعد از اعلام رسمی پیروزی دکتر مسعود پزشکیان در چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، ترافیک پیام ها و تماس‌ها از سراسر جهان برای تبریک به رئیس جمهوری منتخب ایران آغاز شد؛ امری که حکایت از افق روشن ایجاد گشایش هایی در حوزه دیپلماسی و گسترش دامنه تعامل با جهان در دوره دولت چهاردهم جمهوری اسلامی ایران دارد.

  

سران کشورهای مختلف از کشورهای همسایه گرفته تا حوزه خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس، آسیای شرقی، آسیای میانه، قفقاز، اروپا، آفریقا، و آمریکای لاتین و نیز مقامات ارشد مهم ترین نهادهای بین المللی از جمله سازمان ملل و سازمان همکاری شانگهای، با ارسال پیام تبریک و یا تماس های تلفنی، مراتب خرسندی خود را از روی کار آمدن رئیس جمهوری با نگاه تعاملی و رویکردی سازنده در حوزه مناسبات دیپلماتیک در ایران، ابراز داشته و خواستار گسترش مناسبات با ایران شدند. ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ سران روسیه و چین جزو اولین سرانی بودند که با ارسال پیام، پیروزی پزشکیان را تبریک گفتند و خواستار توسعه روابط راهبردی خود با ایران در دوره دولت چهاردهم جمهوری اسلامی شدند. روز دوشنبه نیز ولادیمیر پوتین علاوه بر ارسال پیام، با پزشکیان تماس تلفنی برقرار کرد. "نگاه به شرق" به عنوان یک رویکرد توازن‌ساز در مناسبات خارجی جمهوری اسلامی ایران، طی یک دهه اخیر همواره یکی از موضوع‌های مورد تاکید حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده و از اساسی‌ترین رویکردهای جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود. اگر در برخی برهه‌ها و از سوی برخی سیاستمداران، رویکرد نگاه به شرق به اشتباه به رویکرد روی گرداندن از روابط با غرب تعبیر شده است، اما در پیش گرفتن این رویکرد تقویت مناسبات با کشورهای قدرتمند حوزه شرق، نه تنها منافاتی با گسترش روابط با کشورهای حوزه غرب ندارد بلکه می تواند ابزاری موثر برای ایجاد یک توازن منطقی و سازنده در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران و ترغیب کشورهای بیشتر برای گام برداشتن به سوی همکاری با ایران ایجاد کند.

  

اصولا، حضور محمدجواد ظریف دیپلمات سرشناس و کهنه‌کار در کنار دکتر مسعود پزشکیان در دوره تبلیغات انتخابات که تاثیری غیرقابل انکار هم در پیروزی پزشکیان و هم در بالا بردن آمار مشارکت مردم در انتخابات به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان اقتدار نظامی جمهوری اسلامی داشت، باعث تغییراتی مثبت در نوع نگرش بسیاری از کشورها در روابط خود با ایران خواهد شد.

در یک سیاست خارجی متوازن و منطقی، بدون تردید «منافع ملی» حرف اول را در تنظیم مناسبات خارجی می زند و عنصرهایی نظیر گفت و گو، عقلانیت، تنش زدایی بجای تنش زایی، تعامل بجای تقابل، انعطاف بجای انسداد و واقع بینی با توجه به شرایط مختلف جهانی در عین حفظ عزت و اقتدار کشور به عنوان یک خط قرمز، از حیاتی ترین کلیدهای یک دیپلماسی موفق به شمار می‌روند.

با ظهور قدرت‌های بزرگ در عرصه‌های اقتصادی، تجاری، فناوری و حتی دفاعی و نظامی در نیم کره شرقی، دوران گذار از یک جهان تک قطبی و یکجانبه گرا با محوریت آمریکا و غرب از مدتها پیش آغاز شده و در عصر کنونی به عنوان عصر «پسا غربی»، نظام بین المللی سیر به سمت یک جهان چندقطبی و چندجانبه گرایی را در پیش گرفته است .محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اگرچه به تازگی اشاره کرده که مسئولیتی در دولت چهاردهم نخواهد پذیرفت، حتی به فرض اینکه مسئولیت رسمی در دولت نداشته باشد، بدون تردید از مشاوران ارشد دولت چهاردهم در حوزه سیاست خارجی خواهد بود . او در سال 1396 کتابی با عنوان «دوران گذار روابط بین الملل در جهان پساغربی» منتشر کرد که نشان دهنده دیدگاه وی به جنس روابط بین الملل در شرایط امروزی جهان است.

جهان پساغربی لزوما به معنای جهان بدون غرب نیست بلکه عصر پایان انحصار بازیگری غرب در معادلات بین المللی و ظهور قدرت های بزرگ دیگر برای شکل گیری توازن قدرت در جهان و پایان دادن به عصر یکجانبه گرایی  است.

 به هرحال جهان غرب همچنان به عنوان یک واقعیت و یک بازیگر مهم در معادلات جهانی، نقشی فعال دارد و دکتر مسعود پزشکیان به عنوان رئیس دولت چهاردهم که «تلاش برای لغو تحریم ها» را یکی از اصلی ترین برنامه های خود اعلام کرده است، ناگزیر به طراحی تاکتیک های دقیق و موثر گفت و گو با غرب برای گام برداشتن در مسیر تحقق این برنامه است. ایران اگرچه اقتصاد خود را به غرب گره نزده و گام های بلند بسیاری برای توسعه مناسبات و تجاری و اقتصادی با کشورهای مختلف از جمله همسایگان، شرق اسیا، آفریقا، خاورمیانه، کشورهای حاشیه خلیج فارس، جنوب آسیا و ... برداشته، اما تاثیر تحریم ها بر سخت شدن مناسبات اقتصادی و تجاری با تمام این حوزه را نمی توان انکار کرد و لذا ایران برای عبور از شرایط اقتصادی سخت کنونی، نیاز به شکستن دیوار تحریم ها دارد؛ قفل سختی که فقط با کلید دیپلماسی هوشمندانه گشوده می شود.

 

دولت آمریکا در دو واکنش از سوی دو مقام رسمی این کشور به انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رئیس جمهوری جدید ایران و امکان از سرگیری احتمالی مذاکرات با ایران با موضوع برجام و لغو تحریم ها، سیاست «یکی به نعل و یکی به میخ» را در پیش گرفته و عملا مسیر مذاکره با ایران را با دست پس می زنند و با پا پیش می کشند.  آنها به خوبی به نقش، جایگاه و اقتدار ایران در منطقه و اثرگذاری غیرقابل انکار ایران در معادلات منطقه ای بین المللی آگاه هستند و از این رو نه این که نخواهند، بلکه نمی توانند از ایران و مذاکره با این قدرت منطقه ای به عنوان کشوری که ثبات و امنیت منطقه به آن گره خورده است، به سادگی عبور کنند. به تازگی «جان کربی» سخنگو و هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید در پی انتخاب رئیس جمهور جدید ایران با بیان اینکه واشنگتن در حال حاضر تصمیمی برای مذاکره با ایران ندارد، گفت که باید ببینیم رئیس جمهور جدید ایران چه اقدامی می‌خواهد انجام دهد.همچنین «متیو میلر»  سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا درباره مذاکرات بازگشت به برجام از سوی آمریکا با توجه به انتخاب «مسعود پزشکیان» رئیس جمهور جدید ایران با بیان اینکه اکنون از هرگونه «راه حل دیپلماتیک معنادار» فاصله داریم، در عین حال گفت که دیپلماسی موثرترین راه در قبال برنامه هسته‌ای ایران است.

به هر روی، حتی در صورت ایجاد گشایش در تحریم های غرب علیه ایران، نگاه به شرق به عنوان یکی از مهم ترین دغدغه ها و تاکیدات رهبر معظم انقلاب، ضرورتی است که بویژه با توجه به ظهور قدرت بزرگی مثل چین در شرق، نیازمند توجه دولتمردان دولت چهاردهم حتی بیش از دولت های گذشته دارد. واژه «چین» یکی از پربسامدترین واژه ها در میان حرفهای نامزدهای دوره چهاردهم انتخابات ریاست جمهوری در بخش سیاست خارجی بود که خود نشان از اهمیت این قدرت بزرگ شرق و ضرورت توجه ویژه به روابط دوجانبه با چین در آینده روابط خارجی ایران دارد. روابط ایران و روسیه نیز روابطی راهبردی میان دو همسایه است و تماس تلفنی روز گذشته ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه با مسعود پزشکیان، گویای عمق راهبردی این روابط و اهمیت ویژه آن برای دو کشور است.به زودی دولت چهاردهم با کابینه ای متشکل از وزیرانی که پزشکیان بعد از مراسم تحلیف در مجلس شورای اسلامی و تنفیذ  حکم از سوی مقام معظم رهبری، به مجلس معرفی خواهد کرد، شروع به کار خواهد کرد .سیاست خارجی یکی از مهم ترین بخش های کار دولت چهاردهم خواهد بود و انتظار می رود پزشکیان از زبردست ترین دیپلمات ها برای سکان داری دستگاه دیپلماسی کشور بهره بگیرد. با تاکید ظریف مبنی بر اینکه مسئولیت رسمی در دولت برعهده نخواهد گرفت، اکنون گمانه زنی‌های جدیدی درباره این که نام چه کسی برای تصدی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از سوی پزشکیان به مجلس معرفی خواهد شد، آغاز شده است.

مردم شعارها و برنامه های دکتر پزشکیان در دوران تبلیغات انتخابات را در حافظه تاریخی خود ثبت و ضبط کرده اند و منتظر تحقق این برنامه ها از جمله تلاش جدی و موثر دولت چهاردهم برای گسستن زنجیر تحریم ها از دست و پای اقتصاد ایران هستند؛ کاری دشوار که البته غیرممکن نیست و بهره گیری دولت چهاردهم از بزرگان سیاست خارجی و دیپلماسی ایران و استفاده از تجارب دولت های موفق گذشته در عرصه تعامل با جهان، دستاوردهای تاریخی برای ایران به دنبال داشته باشد.