پستی و بلندی‌های حضور زنان در عرصه‌های تصمیم‌گیری کشور؛دلخوش به حضور حداقلی

زنان در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، به‌ویژه در زمینه‌های سیاسی و مدیریتی، همواره سودای دستیابی به پست‌های کلیدی را داشته‌اند. در این راستا، معصومه ابتکار به عنوان اولین زن که در سال ۱۳۷۶ به عنوان رئیس سازمان محیط زیست در دولت محمد خاتمی منصوب شد، آغازگر این مسیر در تاریخ سیاسی ایران به شمار می‌آید. این انتخاب نه‌تنها به‌عنوان یک اقدام نمادین، بلکه به‌عنوان نشانه‌ای از توانمندی و قابلیت‌های زنان در عرصه‌های مدیریتی تلقی شد.
با این حال، با وجود این پیشرفت، نسبت تعداد زنان در پست‌های وزارت هنوز نسبت به مردان بسیار پایین است. مطابق قانون برنامه ششم ۳۰درصد پست‌های مدیریتی کشور باید در اختیار زنان قرار می‌گرفت که از آن زمان تقریبا در هیچ دولتی که قانونا باید مجری این قانون می‌بودند، اجرایی نشده است. بسیاری از زنان فعال سیاسی، تمایل زیادی به ورود به عرصه مدیریت کلان دارند و این امر نشان‌دهنده عطش و تلاش آنان برای ایجاد تغییرات مثبت در جامعه است. اما موانع فرهنگی، اجتماعی و سیاسی همچنان بر سر راه آن‌ها وجود دارد و این موضوع نیازمند توجه جدی و تغییرات بنیادین در سیاست‌گذاری‌ها است. دولت سازندگی، اولین حضور زنان در رده‌های میانه‌ی مدیریتی
به وضوح دولت هشت‌ساله‌ی دفاع مقدس، دولتی کاملا مردانه بود؛ دولتی که با لیستی ۲۳ نفره از وزیران به مجلس رفت و در حالی که تنها چهار زن در اولین دوره‌ی نمایندگی حضور داشتند، هیچ‌گونه پستی برای مشارکت بانوان در نظر نگرفت تا این امر بر دوش هاشمی رفسنجانی قرار بگیرد. دختران هاشمی رفسنجانی، نقش بسیار پررنگی در سیاست‌گذاری‌های پدر داشتند و رایزنی‌های آن‌ها، هاشمی‌ را مجاب کرد تا برای اولین بار پس از انقلاب در چند پست از زنان استفاده کند. مرداد 68، زمانی که کرسی ریاست جمهوری به هاشمی تحویل داده شد، او اولین درخواست از سوی دخترش «فاطمه هاشمی رفسنجانی» را دریافت کرد؛ درخواستی که هرچند برای اجرایی‌شدنش دو سالی زمان صرف کرد، در نهایت به تأسیس «دفتر امور زنان» در نهاد ریاست جمهوری انجامید. در جایی که «شهلا حبیبی» به عنوان مشاور رئیس جمهوری ایران، ریاست آن را بر عهده گرفت.سمت‌های دیگری هم بودند که دولت سازندگی ترجیح بر حضور زنان در آن داشت. از همین رو، رئیس کمیته‌ی ملی المپیک به «فائزه هاشمی» رسید، مدیرکل بهداشت خانواده در معاونت بهداشتی وزارت بهداشت سهم «فاطمه رمضان‌زاده» شد و «معصومه ابتکار» هم ریاست سازمان‌های مردم‌نهاد زنان را برعهده گرفت؛ هرچند با وجود همه‌ی این عناوین، وزارتخانه‌ها باز هم با مدیریت مردان اداره می‌شد، مبدأ حضور زنان در امور کشورداری را باید همین زمان دانست. موضوعی که نتوانست رضایتمندی زنان دولت سازندگی را جلب کند، عدم حضورشان در جلسات هیأت دولت بود.

دولت اصلاحات، اولین حضور جدی زنان در کابینه
اگرچه دولت سازندگی نقطه آغازین حضور سیاستمداران زن ایرانی در عرصه اجرایی کشور بود، دوره‌ی اصلاحات به‌واقع ارتقای جایگاه آنان را رقم زد. با پیروزی «سیدمحمد خاتمی» در انتخابات دوم خرداد ۷۶، در هفتمین دولت پس از انقلاب، فرصتی مناسب برای زنان ایرانی در عرصه‌های دولتی فراهم شد. هرچند لیست وزرای او شامل هیچ زنی نبود، برای اولین بار دو صندلی در جلسات هیأت دولت به زنان اختصاص یافت.رئیس دولت اصلاحات در نخستین اقدام، ریاست یکی از مهم‌ترین سازمان‌های دولتی را به یک زن سپرد. معصومه ابتکار، که سابقه حضور در دولت هاشمی را داشت، به عنوان رئیس سازمان محیط زیست به کابینه‌ی هفتم پیوست و کمی بعد، معاونت زنان ریاست جمهوری نیز به این ترکیب اضافه شد. خاتمی در حکمی که برای زهرا شجاعی صادر کرد، بر لزوم حضور مستمر او در جلسات هیأت دولت تأکید نمود تا به تحقق شعارهای انتخاباتی خود نزدیک‌تر شود.دوره‌ی دوم دولت اصلاحات نیز با همان تعداد زنان در کابینه آغاز شد. با اینکه عملکرد ابتکار و شجاعی موجب ماندگاری آن‌ها در سمت‌های خود برای یک دوره چهارساله دیگر شد، تغییرات جدیدی در لیست اعضای کابینه ایجاد نکرد. به این ترتیب، دولتی که همواره بر اهمیت نقش زنان تأکید داشت و شرایط حضور آنان در کابینه را برای نخستین بار فراهم کرده بود، از ریسک انتخاب وزیر زن پرهیز کرد و این انتخاب در کارنامه دولت بعدی باقی ماند.

شکست طلسم وزیر زن در «بهار»
در مرداد ۸۴، در جلسه رأی اعتماد به وزرای دولت جدید، مجددا نام هیچ وزیر زنی به گوش نرسید. محمود احمدی‌نژاد نه تنها اقدامی در جهت به‌کارگیری زنان در کابینه خود انجام نداد، بلکه با وضع قوانینی مانند دورکاری، سعی کرد زنان را از مسئولیت‌های سیاسی و اجتماعی دور کند. با این حال، معاونت سازمان محیط زیست همچنان به «فاطمه واعظ جوادی» سپرده شد تا این معاونت نیز به دست زنان باقی بماند.
اما دوره اول دولت احمدی‌نژاد با دوره دوم او تفاوت‌های چشمگیری داشت. پس از فراز و نشیب‌های انتخابات پرسر و صدای ۸۸، احمدی‌نژاد در اقدامی غیرمنتظره، فاطمه آجرلو، سوسن کشاورز و مرضیه وحید دستجردی را به عنوان وزرای پیشنهادی رفاه و تأمین اجتماعی، آموزش و پرورش و بهداشت و درمان به مجلس معرفی کرد. در این میان، تنها مرضیه وحید دستجردی با توجه به سابقه خانوادگی‌اش موفق به کسب رأی اعتماد شد.در تاریخ ۱۷ مرداد ۸۸، او به عنوان اولین و تنها وزیر زن در تاریخ پس از انقلاب و سومین وزیر زن در تاریخ ایران، با ۱۷۵ رأی موافق، ۸۲ رأی مخالف و ۲۹ رأی ممتنع، به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منصوب شد. انتخاب احمدی‌نژاد به همین یک وزارتخانه محدود نشد. هرچند او فاطمه آلیا را برای جانشینی سوسن کشاورز معرفی کرد، با کناره‌گیری آلیا، به افزایش تعداد وزرای زن در کابینه دهم امیدوار نبود. معاونت‌ها اما فرصت خوبی برای گزینه‌های مد نظر احمدی‌نژاد فراهم کردند. او نسرین سلطان‌خواه را به عنوان معاون علمی و فناوری منصوب کرد تا تعداد زنان کابینه به دو نفر افزایش یابد. همچنین، فاطمه بداغی نیز به عنوان معاون حقوقی او انتخاب شد. سرنوشت وحید دستجردی در کابینه پر رفت و آمد او، به فرجام نرسید. اولین وزیر زن جمهوری اسلامی نیز در دی ماه 91 ناچار به ترک صندلی وزارت شد و جای خود را به طریقت منفرد داد. به این ترتیب، دولت دهم نتوانست انتظارات زنان را برآورده کند و آن‌ها دوباره به کاندیدای ریاست جمهوری یازدهم امید بستند.

دولت «امید»، بدون نوآوری!
حسن روحانی در دوران تبلیغات انتخاباتی‌اش به‌قدری از حقوق شهروندی صحبت کرد که بسیاری در انتظار تفاوت‌های چشمگیر دولت او با دولت‌های قبلی بودند. این انتظار با جمله معروف او که «زنان نباید به داشتن یک وزیر زن راضی شوند» شدت بیشتری گرفت و امیدها را برای معرفی حداقل پنج وزیر زن به مجلس افزایش داد. اما پس از پیروزی او در انتخابات خردادماه، هیچ تغییری در ترکیب جنسیتی کابینه مشاهده نشد و در تاریخ ۲۸ مرداد ۹۲، بار دیگر تاریخ برای زنان ایران تکرار شد.در لیست ۱۸ نفره وزرای روحانی، خبری از هیچ زنی نبود و این بار نیز معاونت سازمان محیط زیست بود که مسئولیت عدم اعتمادها به زنان را بر دوش کشید. معصومه ابتکار با بازگشت به صندلی خود در طبقه نهم ساختمان پارک پردیسان، در کنار شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان، و الهام امین‌زاده، معاون حقوقی رئیس‌جمهور و سپس لعیا جنیدی، باید جای خالی چندین سیاستمدار زن ایرانی را پر می‌کردند.اما توجه به زنان در دولت یازدهم به همین سه سمت محدود نمی‌شود. در دنیای سیاست که همواره بر سر اولین‌ها رقابت وجود دارد، انتخاب مرضیه افخم به عنوان سخنگوی وزارت امور خارجه و بعد از آن، سفیر ایران در مالزی، به حسن روحانی کمک کرد تا در بین دولت‌های پس از انقلاب، جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. اگر سایر دولت‌ها در آغاز مسیر کشورداری به چینش زنان سیاستمدار اقدام می‌کردند، دولت یازدهم در میانه راه نیز از فرصت جابجایی‌ها بهره‌برداری کرد و با معرفی زهرا احمدی‌پور به عنوان رئیس سازمان گردشگری، تعداد زنان کابینه یازدهم را از سایر کابینه‌های پس از انقلاب بیشتر کرد.

دولت سیزدهم، ناامیدکننده!
با تشکیل دولت سیزدهم و وعده‌های شهید رئیسی، بسیاری این امید را یافته بودند تا با هماهنگی این دولت و سایر ارکان قدرت، حضور زنان را در دولت افزایش داده و نقش آنان را در تصمیم‌گیری‌ها بهبود ببخشند. به این مهم در زمان دولت سیزدهم توجه نشد تا این دولت را بتوان مردانه‌ترین دولت پس از دوره‌ی جنگ نام‌گذاری کرد. به‌طوری که تقریبا هیچ سمت کلیدی جز معاونت زنان که به انسیه خزعلی رسید و پست میانه‌ی دستیار در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی که سکینه سادات‌پاد سکان‌دار آن شد، هیچ خبری از تحقق وعده‌ها نشد.

دولت چهاردهم، بیشترین حضور زنان در دولت‌های پس از انقلاب!
مسعود پزشکیان، شعار زیادی در ایام انتخاباتی نداد. اما یکی از شعارهای جدی او، حضور اهل تسنن و زنان در پست‌های کلیدی دولت بود.در همین راستا، او عبدالکریم حسین‌زاده را به سمت معاون توسعه روستایی، مناطق محروم و عشایر منصوب کرد تا طلسم حضور اهل تسنن در دولت شکسته شود و با انتصاب فرزانه صادق، اولین وزیر راه و شهرسازی زن در پیش و پس از انقلاب، زهرا بهروزآذر، شینا انصاری و فاطمه مهاجرانی "اولین سخنگوی زن دولت‌های پیش و پس از انقلاب" در پست‌های کلیدی دولت، دولت چهاردهم را به دولت اولین‌ها بدل ساخت. در رده‌های میانه نیز تاکنون زهره عالی‌پور، فائزه دولتی، صدیقه خزایی، نفیسه زارع‌کهن، نوش‌آفرین مومن واقفی تاکنون بانوان دولت چهاردهم را تشکیل می‌دهند.این در حالی است که بنا به شنیده‌ها، باید منتظر اولین حضور زنان در استانداری، با حضور حمیده زرآبادی در استانداری قزوین باشیم تا بار دیگر این مهم به نام دولت چهاردهم ثبت شود و البته آنطور که گفته می‌شود، زرآبادی تنها گزینه‌ی زن برای استانداری‌ها نیست و در برخی استان‌های دیگر نیز گزینه‌های جدی زنان به گوش می‌رسد.

روزنامه صبح ساحل