مشاوره؛ تعریف جدید (2024) سواد از دید یونسکو و بانک جهان/راهی به سوی آینده‌ای بهتر برای نوجوانان و جوانان

در دنیای امروز، مفهوم سواد فراتر از خواندن و نوشتن است. سازمان‌های بین‌المللی مانند یونسکو و بانک جهانی به اهمیت انواع سواد در توسعه فردی و اجتماعی تأکید دارند. یونسکو روز ۸ سپتامبر (۱۸ شهریور) را در سال ۱۹۶۶ میلادی و در چهاردهمین نشست عمومی یونسکو، به نام روز جهانی با سوادی در تقویم ثبت کرد، این حرکت با هدف نشان دادن اهمیت سواد برای افراد و جوامع انجام شد.مفهوم سواد از گذشته تاکنون به خصوص طی یک قرن اخیر دچار تغییرات بسیاری شده و تاکنون چهار مفهوم برای سواد توسط یونسکو به صورت رسمی اعلام شده است.
این مقاله به بررسی انواع سواد از دیدگاه این سازمان‌ها می‌پردازد و نقش مشاوران تحصیلی را در آگاهی‌بخشی به نوجوانان و جوانان در این زمینه مورد بررسی قرار می‌دهد.
1. مفهوم سواد:سواد به معنای توانایی استفاده از مهارت‌های مختلف برای درک و تعامل با دنیای اطراف است. یونسکو (2019) سواد را به عنوان “توانایی خواندن، نوشتن، محاسبه و تفکر انتقادی” تعریف می‌کند. همچنین بانک جهانی (2020) بر اهمیت سواد دیجیتال، مالی، فرهنگی و اجتماعی تأکید دارد.
اولین تعریف:اولین تعریف از سواد، توانایی خواندن و نوشتن بود که اوایل قرن بیستم ارائه شد، طبق این تعریف فردی باسواد تلقی می‌شد که توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری خود را داشت و بسیاری از مردم به دلایل مختلف از داشتن این سواد محروم بودند.
دومین تعریف:دومین تعریف از سواد، علاوه بر توانایی خواندن و نوشتن، توانایی استفاده از رایانه و تسلط بر یک زبان خارجی دیگر بود.
این تعریف در اواخر قرن بیستم توسط سازمان ملل ارائه شد که طبق این تعریف، فردی با سواد تلقی می‌شد که ضمن توانایی خواندن و نوشتن، توانایی درک مطلب به زبان خارجی و همچنین کار با رایانه را نیز داشته باشد.
سومین تعریف:بعد از ارائه‌ تعریف سوم، ماهیت سواد به طور کل تغییر یافت، در دهه‌ی دوم قرن ۲۱ مهارت‌هایی اعلام شد که داشتن این توانایی‌ها مصداق باسواد بودن قرار گرفت.طبق این تعریف کسی که ۱۲ مهارت زیر را داشته باشد باسواد تلقی شده و کسی که موفق به دریافت مدرک دکترا در دانشگاه شده، فقط ۵ درصد با سواد است.
این مهارت‌ها عبارت اند از:-سواد عاطفی: توانایی برقراری رابطه عاطفی با اطرافیان (به خصوص خانواده و دوستان)– سواد ارتباطی: توانایی برقراری ارتباط مناسب با دیگران و دانستن آداب اجتماعی– سواد مالی: توانایی مدیریت مالی خانواده، دانستن روش‌های پس انداز و توازن دخل و خرج– سواد رسانه‌ای: توانایی تشخیص رسانه‌ی معتبر از نامعتبر– سواد تربیتی: توانایی تربیت شایسته‌ی فرزندان– سواد رایانه‌ای: دانستن مهارت‌های رایانه‌ای– سواد سلامتی: دانستن اطلاعات مهم درباره تغذیه سالم و کنترل بیماری‌ها– سواد نژادی و قومی: شناختن نژادها و قومیت‌ها و عدم تبعیض– سواد بوم‌شناختی: دانستن راه‌های حفاظت از محیط ‌زیست– سواد تحلیلی: توانایی شناخت، ارزیابی و تحلیل نظریه‌های مختلف و ایجاد استدلال‌های منطقی بدون تعصب و پیش‌فرض– سواد انرژی: توانایی مدیریت مصرف انرژی– سواد علمی: علاوه بر سواد دانشگاهی، توانایی بحث یا حل‌وفصل مسائل با راهکارهای علمی و عقلانی مناسب.طبق این تعریف کسی باسواد تلقی می‌شد که این مهارت‌ها را بلد باشد و در همین راستا باید سیستم آموزشی کشورها نیز تغییر رویه می‌دادند، که متأسفانه ما در زمینه‌ی آموزش مهارت‌های ذکر شده عملکرد مطلوبی نداشته‌ایم.
چهارمین و جدیدترین تعریف:علم با عمل معنا می‌شود.
به تازگی یونسکو یک تعریف دیگری از سواد را ارائه کرده است، طبق این تعریف توانایی ایجاد تغییر، ملاک باسوادی قرار گرفت یعنی شخصی باسواد تلقی می‌شود که بتواند با بهره‌گیری از دانسته‌ها و مهارت‌های خود، تغییری در زندگی خود ایجاد کند.در واقع این تعریف مکمل تعریف قبلی است؛ زیرا صرفاً دانستن یک موضوع به معنای عمل به آن نیست. درصورتی‌که مهارت‌ها و دانش‌آموخته شده باعث ایجاد تغییر معنادار در زندگی شود، آنگاه می‌توان گفت این فرد انسانی باسواد است.
2. توضیحات بیشتر درخصوص انواع سواد: 2.1. سواد پایه: این نوع سواد شامل خواندن، نوشتن و حساب کردن است. یونسکو بر این باور است که سواد پایه برای توسعه فردی و اجتماعی ضروری است (UNESCO, 2019).  در ایران، طبق گزارش وزارت آموزش و پرورش، حدود 10 درصد از دانش‌آموزان هنوز در زمینه سواد پایه دچار مشکل هستند. 2.2. سواد دیجیتال: با پیشرفت فناوری، سواد دیجیتال به یکی از نیازهای اساسی تبدیل شده است. بانک جهانی (2020) اشاره می‌کند که توانایی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای موفقیت در زندگی روزمره ضروری است. این نوع سواد شامل مهارت‌های جستجو، ارزیابی و استفاده از اطلاعات آنلاین است.
2.3. سواد مالی:سواد مالی به توانایی مدیریت منابع مالی اشاره دارد. طبق گزارش بانک جهانی (2020)، این نوع سواد برای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و جلوگیری از مشکلات مالی ضروری است. در ایران، آموزش سواد مالی هنوز به طور گسترده‌ای مورد توجه قرار نگرفته است.2.4. سواد فرهنگی: سواد فرهنگی به توانایی درک و احترام به فرهنگ‌های مختلف اشاره دارد. یونسکو (2019) بر اهمیت این نوع سواد در ایجاد جامعه‌ای چندفرهنگی تأکید دارد. نوجوانان باید یاد بگیرند که چگونه با افراد از فرهنگ‌های مختلف تعامل کنند.2.5. سواد اجتماعی: سواد اجتماعی به توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران اشاره دارد. این نوع سواد شامل مهارت‌های ارتباطی، همکاری و حل تعارض است. طبق تحقیقات انجام شده، نوجوانانی که دارای سواد اجتماعی بالاتری هستند، در روابط بین‌فردی موفق‌تر عمل می‌کنند (Smith, 2021).
3. نقش مشاوران تحصیلی:مشاوران تحصیلی نقش کلیدی در آگاهی‌بخشی به نوجوانان و جوانان در خصوص انواع سواد دارند. آن‌ها می‌توانند با ارائه اطلاعات معتبر و منابع آموزشی، به دانش‌آموزان کمک کنند تا مهارت‌های لازم را کسب کنند.
3.1. شناسایی نیازها:مشاوران باید نیازهای هر دانش‌آموز را شناسایی کنند و بر اساس آن برنامه‌های آموزشی مناسبی طراحی نمایند. این امر می‌تواند شامل کارگاه‌های آموزشی، جلسات مشاوره فردی و گروهی باشد.3.2. ارائه منابع آموزشی:مشاوران باید منابع آموزشی معتبر را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند. این منابع می‌توانند شامل کتاب‌ها، مقالات علمی و دوره‌های آنلاین باشند.3.3. ایجاد محیط یادگیری مثبت:ایجاد یک محیط یادگیری مثبت و حمایتی می‌تواند به افزایش انگیزه دانش‌آموزان کمک کند. مشاوران باید فضایی فراهم کنند که در آن دانش‌آموزان احساس راحتی کنند تا سوالات خود را مطرح کنند.4. نتیجه‌گیری:آگاهی از انواع سواد و اهمیت آن‌ها برای نوجوانان و جوانان ضروری است. مشاوران تحصیلی باید با استفاده از منابع معتبر و رویکردهای مناسب، به ارتقاء سطح سواد دانش‌آموزان کمک کنند. با توجه به تغییرات سریع دنیای امروز، توجه به این موضوع می‌تواند به شکل‌گیری نسلی توانمند و موفق منجر شود.
     

روزنامه صبح ساحل// علیرضا عباسی