انتقاد تولیدکنندگان محصولات شیلاتی از دستورالعمل‌های غیرکارشناسی و مانع تراشی دولتی‌ها؛ آبرفت بازار صادراتی آبزیان

فعالیت و ورود به بدنه صنعت آبزی‌پروری، امروزه دل‌بزرگی‌ می‌خواهد. دلی به وسعت دریا که در برابر مشکلات و ریسک‌های تولید کوتاه نیاید و با گام‌های استوار به ‌جلو پیش‌ رود. 
تولیدکنندگان این بخش، قواعد و ضوابط‌ دست‌وپاگیر، عدم ثبات قوانین و نیز برداشت‌های سلیقه‌ای از مقررات، تأمین سرمایه در گردش و تأمین ارز مورد  نیاز را از دلایل مهم فرصت‌سوزی در رقابت با دنیا می‌دانند. در سال‌های نه‌چندان دور، ذائقه مردمان کشورهای اروپایی با میگو و ماهی‌های صادراتی از ايران گره‌خورده بود و صادرات آبزیان به آن خطه از دنیا رونق داشت اما امروزه صادرات تنها به چند کشور خاص مانند چین و امارات معطوف است هرچند امارات نیز بخش عمده میگوی خود را از اکوادور تأمین می‌کند. محصولات شیلاتی ایران ازنظر کیفیت با آبزیان تولیدشده در سراسر دنیا، ‌رقابت می‌کنند و این قابلیت را دارند که  بازار آبزیان دنیا را تصاحب کند اما حضور در این بازار، مستلزم حل چالش‌ها، مشکلات و تامین زیرساخت‌هایی است که بازرگانان ایرانی بتوانند به‌دنبال بازارهای جدید برای صادرات آبزیان باشند ‌و با کشورهای رقیب، رقابت کنند. 
«مهرداد بازرگان»، رئیس اتحادیه آبزیان اتاق بازرگانی هرمزگان در گفتگو با صبح ساحل ضمن بررسی مشکلات صادرات آبزیان، حل و رفع این ناترازی سیستمی را نیازمند یک اجماع کلی در ارکان تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی کشور دانست.

چرا با توجه به توسعه صنعت آبزی‌پروری در کشور به‌خصوص در هرمزگان، شاهد کاهش صادرات هستیم؟

تحریم‌ها، افول روابط‌سياسي و اقتصادي و ارتباطات محدود با دنیا از یک‌سو و تعرفه‌های بالای گمرکی کشورهای هدف، حمل و نقل غیرمستقیم و عدم حضور شرکت‌های بیمه بین‌المللی و همچنین درگیری بین ادارات‌دولتی و سرمایه‌گذار خصوصی و سیاست‌های  ارزی از سوی دیگر باعث شده به مانعي جدي براي حضور هرچه بيشتر صادركنندگان ايراني در بازارهای جهانی بدل شود. فعالین اقتصادی نیازمند مشوق صادراتی هستند نه اینکه  با قوانین خلق‌الساعه و غیرکارشناسی  باعث ورشکستگی آن‌ها شوند. مثلاً به‌جای حمایت از صادرات (روشی که در تمام دنیا معمول است) دولت از صادرکننده یارانه می‌گیردو او را جریمه می‌کند.در چنین فضایی شاهد ناامیدی صادرکنندگان و از دست دادن بازارهای  جهانی هستیم .

پس می‌توان گفت که بیشترین و مؤثرترین مشکلات درزمینهٔ صادرات آبزیان، مشکلات داخلی است؟

منکر نقش تحریم‌ها در ایجاد مشکلات نیستم که باید با پیگیری دستگاه دیپلماسی و سازمان توسعه تجارت برطرف شود، اما واقعیت این است بیشترین عوامل بازدارنده موجود در مسیر صادرات، بین دستگاهی است. تنوع‌گونه‌های ماهیان‌جنوب، میگو و سایر تولیدات آبزیان‌ پتانسیل صادرات این محصولات را برای ما فراهم کرده، اما بعضی از مشکلات ارزی و اعمال بالای  تعرفه‌‌های ترجیحی گمرکی، حمل ونقل به تجارت ما لطمه وارد کرده وهمچنین حدود 20% هزینه صادرات افزایش‌یافته است.صادرکننده ایرانی مشمول تعرفه 12درصدی است، این تعرفه  باعث افزایش قیمت آبزیان‌در  بازارهای هدف شده است چراکه واردکننده باید با خرید ارزان هزینه گمرکی را تامین نماید و جلوی ضرر خود بگیرد، و اینکه علاوه بر کیفیت یک محصول، برای رقابت‌پذیر بودن، قیمت تمام‌شده آن نیز مناسب باشد. اغلب رقبای ما مانند «اکوادور»، تولیدکننده میگوی پرورشی با تعرفه گمرکی صفر با فروش ارزان میگو درسطوح بازار جهانی، ضربه بزرگی به صادرات ما زده  است.

گفته می‌شود  نرخ نیمایی یا رقابتی برای ارز حاصل از صادرات توجیه اقتصادی‌ندارد  نظر شما دراین‌باره چیست؟

یکی از چالش‌ها بحث ارزش‌گذاری بالای گمرکی برای محصولات صادراتی و رفع تعهدات ارزی با نرخ نیمایی یا رقابتی برای من صادرکننده است که ملزم به بازگشت ارز صادراتی با بهای‌دلار نیمایی یا رقابتی است، دردآورتر اینکه بایستی ارز حاصل از صادرات کمتر از نرخ بازار آزاد در سامانه نیما واگذار کنم، ارز حاصل از فروش آبزیان، به واردات خودرو و تلفن همراه منجر می‌شود. سیاست رفع تعهد ارزی عملاً به حذف صادرکنندگان در بازار جهانی منتهی شده است. بر اساس ماده قانونی، بخشی از کالا باید با ارز نیمایی وارد شود، برای دریافت این  ارز نیمایی نیز باید 6 ماه در نوبت باشیم و بعد از ثبت سفارش درخواست ارز صورت می‌گیرد، بعضی از واردات باید بلافاصله پس از ثبت سفارش از کشور مبدأ، خریداری شود اما حتی اجازه استفاده ارز غیر نیمایی هم به ماداده نمی‌شود. این امر منجر به میدان آمدن واسطه‌ها ودلالان و قاچاقچیان محصولات شده است. در این زمینه بایستی  چاره‌ای جدی اندیشیده شود.

تحریم‌ها باعث محدودیت در فعالیت خطوط کشتیرانی خارجی در بنادر کشور شده، در این خصوص چه صدماتی به صادرکننده  وارد است ؟

بیش از 90 درصد مراودات و تبادلات خارجی ایران از طریق دریا است، تحریم‌ها باعث کمبود تعداد کشتی‌هایی شده‌اند که کالا به کشورهای  خارجی حمل می‌کردند، هم‌اکنون ارسال کالا به‌صورت مستقیم به کشورها امکان‌پذیر نیست و می‌بایست با چند شناور و باواسطه‌ها انجام شود، اکثر کالاهای صادراتی  به دبی و از آنجا به کشور ثالث ترانزیت می‌شود این امر باعث افزایش هزینه حمل‌ونقل شده است، چالش بعدی این تحریم ، تأمین کانتینرهای مخصوص حمل کالا است که بایستی آن را  از کشور امارات فراهم کنیم، اکثر کانتینرها درجه دوم و بدون بیمه هستند، شرکت ‌واگذارکننده ‌کانتینر، از صادرکننده ایرانی  تعهد می‌گیرد که هر اتفاقی بیفتد باید خسارت کانتینر را پرداخت نماید.

هم‌اکنون عمده محصولات آبزیان استان به کدام کشورها صادر می‌شود ؟

بیشترین مقصد اصلی صادرات آبزیان به امارات و روسیه بوده است، اگر تسهیلگری در فرآیند صادرات مانند اصلاح تعرفه گمرکی و جلوگیری از رقابت‌های منفی صورت گیرد بدون تردید فعالان اقتصادی با سرمایه‌گذاری در حوزه تولید و صید آبزیان در تداوم رویکرد صادراتی  تلاش خود را برای اتصال بیشتر به بازار مصرف چین و آسیای جنوب شرقی و همچنین ورود به سایر بازارهای اروپایی به کار می‌برند و اقبال خريداران کشورهای اروپایی به محصولات ايراني افزايش می‌یابد. بعضی از محصولات آبزیان مانند غذای میگو، مولد میگو، غذای  مولد و لارو، ادوات از کشورهای  چین، تایوان، آمریکا و تایلند و تایوان وکمی اروپا وارد می‌کنیم.

علت موفقیت در تولیدات آبزیان کشورهای رقیب چه می‌تواند باشد؟

فعالیت تولید میگو پرورشی در کشور  از حدود 30 سال پیش هم‌زمان با کشورهای اکوادور و عربستان سعودی شروع شد، آن‌ها در تمام فرایند تولید از مرحله تأمین لارو، خوراک  پرورش، فراوری و صادرات، با برنامه منظم و زیرساخت‌های استاندارد و کارشناسی شده‌ با نیروهای آموزش‌دیده و متخصص به جلوحرکت کردند، تولیدات اکوادور هم اکنون یک و نیم میلیون تن در سال است اما تولید امسال کشور، حدود  40 هزار تن تخمین زده می‌شود. ما حتی یک آموزشگاه مخصوص میگو پرورشی نداریم،  با کمبود نیروی متخصص روبرو هستیم و به‌ناچار از تایلند وارد می‌کنیم، یکی از چالش‌های پیش‌رو در صنعت دام، طیور و آبزیان، نبود تخصص کافی افراد فعال در این حوزه است، شناور بودن ارز و کوچک شدن سرمایه نیز در این مورد بی‌تأثیر نیست. 
قیمت تولید آبزیان بسیار بالاست و مقرون‌به‌صرفه نیست، خیلی از فعالان این صنعت با هزینه‌های بالایی به تولید ادامه می‌دهند، به همین دلیل در سال‌های گذشته قیمت تمام‌شده تناسبی با قیمت‌های فروش نداشت و این امر باعث ورشکستگی عده‌ای از تولید کنندگان  شده است.

گرانی و  کمبود میگو و ماهی در هرمزگان  به علت صادرات است ؟

۸۰ درصد میگو پرورشی صادراتی است اما میگو دریایی در بازار داخلی توزیع می‌شود. با کمبود صید ماهی و میگو رو به رو نیستیم صادرات‌ماهی  تازه،  در طول سال انجام‌می‌شود و مانعی برای عدم صادرات آن وجود ندارد.

شیوع بیماری، نقشی در صادرات داشته است؟

شیوع بیماری‌های  آبزیان مانند میگوی‌پرورشی از مشکلات صنعت آبزی‌پروری و یکی از دلایل کاهش صادرات به شمار می‌رود. صنعت میگوی هرمزگان با این مشکل مواجه شده و تمرکز  تولیدکنندگان در مبارزه با انواع بیماری‌ها و افزایش سطح تولید است. بی‌شک قاچاق سوخت در کنار مزارع میگو و ماهی در قفس‌به ‌خصوص در شرق استان‌و هم‌چنین آلودگی آب دریا در ساحل بندرعباس باعث ایجاد بیماری‌های مختلف آبزیان می‌شود.

چند هزار هکتار مزارع پرورش میگو در استان موجود است؟

هم‌اکنون 14 هزار هکتار مزارع آماده کشت داریم که فقط 8 هزار هکتار آن کشت می‌شود حدود 15هزار تن میگوی پرورشی تولید می‌شود، 15 هزار هکتار مزارع کشت نیز در دست مطالعه و راه‌اندازی است.

اتحادیه آبزیان هرمزگان با چه چالش‌های روبرو است؟

این اتحادیه دارای 74 عضو رسمی و56عضو افتخاری است. اعضای افتخاری به دلایل عدم مدرک تحصیلی حداقل دیپلم و پروانه بهره‌برداری نمی‌توانند کارت عضویت اتاق بازرگانی داشته و عضو رسمی اتحادیه و کاندید مجمع اتحادیه  باشند، حق رأی و تصمیم‌گیری  در مجمع را ندارند، همچنین تا دریافت پروانه‌های بهره‌برداری مجموعه صنعتی نیز دچار مشکل اخذ کارت هستند چراکه در اساسنامه اتاق بازرگانی آمده است موافقت اصولی‌و پروانه تاسیس ملاک نیست‌ و باید فرد دارای  پروانه بهره‌برداری باشد.  باید در یک صنعت کلیه دست‌اندرکاران آن صنعت عضو تشکل شوند در ایران قانون بر این منوال نیست که شما تولیدکننده حتماً عضو تشکل مربوطه باشید، نباید مدرک تحصیلی یک‌کارآفرین ملاک باشد. افراد  تحصیلات ندارند ولی از کارآفرینان برجسته مملکت هستند و ایجاد اشتغال‌زایی بالایی دارند، برای اصلاح این بند، اعتراض خود را اعلام کردیم. یکی دیگر از مشکلات، عدم اختیارات تشکل‌هاست. بازوی اجرایی اتاق بازرگانی، تشکل‌ها هستند اما تشکل‌ها اختیارات قانونی‌خاصی برای تصمیم‌گیری‌ و اداره مجموعه  ندارند و به‌نوعی وابسته به تصمیمات دولت است ، تشکل خصوصی زمانی موفق است که بدون دخالت صنفی با نظرات کارشناسی‌و تصمیمات صحیح، مشکلات و چالش‌ها را رفع و به اهداف خود نزدیک شود.

و حرف آخر

حال صنعت آبزیان خوب نیست و بازار صادراتی و تولیدی با عدم امنیت سرمایه‌گذاری، به‌شدت تضعیف‌شده ‌و به‌سرعت رو به افول و نابودی است، توسعه صنعت آبزی‌پروری در کشور نیازمند استفاده از راهبردهای جدید دنیا و بهره‌وری مناسب است. اتحادیه آبزیان هرمزگان به‌عنوان نهاد مطالبه‌گر، فهرست بلندبالایی‌از چالش‌ها ارائه و راهکارهای حل آن‌ها به مسئولان مربوطه استانی و کشوری پیشنهاد داده‌است. بنابراین از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود با درایت و دوراندیشی  بخشنامه‌های ناکارآمد و سیاست‌های نادرست را اصلاح کنند. حمایت مسئولان از تجار خواسته بزرگی نیست، چنانچه زیرساخت‌های صادراتی کشور مانند اعطای تسهیلات، جلوگیری از تداخل و موازی‌کاری، پرداخت مشوق‌های صادراتی و  اختیاربخشی به بخش خصوصی انجام‌شود بسیاری از کمبودهای حاکم بر این حوزه مرتفع خواهد شد. لازم است مسئولان ضمن ریشه‌یابی مشکلات با حضور تشکل‌ها، تدابیر جدیدی برای تغییر وضعیت بیندیشند.

هر بخش سوار قایق خود است

صنعت آبزیان با  ظرفیت‌های ارزآوری و درآمدسازی، همواره با مسائل و مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند که روی سودآوری سرمایه‌گذاران تأثیر منفی گذاشته است. به‌طوری‌که  اغلب افراد از چرخه تولید خارج می‌شوند و دیگر بازگشتی به تولیدندارند.  فعالان اقتصادی معتقدند که باید تولیدکنندگان به‌عنوان بازوان توسعه صنعت کشور، تنها دغدغه تولید داشته باشند و تمام دستگاه‌های اجرایی‌با عملکرد شفاف و صریح در رفع خواسته‌ها و مشکلات گام بردارند.
گلایه‌های و عبارات بیان‌شده "بازرگان" به‌عنوان رئیس اتحادیه آبزیان اتاق بازرگانی هرمزگان این است که هر بخش سوار قایق خود است و خلاف جریان دیگری حرکت می‌کند و نمی‌داند که برآیند این عدم همگرایی به خودش هم آسیب می‌زند و تفکر زنجیره‌ای وجود ندارد.