خبر می خوانید یا اظهار نظر؟

صبح ساحل، اجتماعی _  زمانی که سخنی را از یکی از مقامات شهر ویا استان می شنوید ذهن شما چه عکس العملی نشان می دهد؟ آیا هیچ تفاوتی بین یک رویداد و یک اظهارنظرقائل می شود؟آیا فارغ از تناسب سخن و گوینده اش آنرا می پذیرید؟ آیا به دلایلی که خبر از قول شخص خاصی مطرح می شود توجه می کنید؟ آیا برایتان مهم است که صرفا اظهارات یک مقام مسئول شهر واستان را می خوانید یا خبر رویداد و رخدادی که به تازگی اتفاق افتاده را جستجو می کنید؟این روزها چه قدر خبر می خوانید و چه قدر اظهارات و سخنان بدون آنکه اتفاق یا تصمیمی را نقل کند؟

بخش قابل توجهی از اخباری که مخاطبان روزنامه و تلویزیون دست کم در استان هرمزگان با آن مواجه می شوند سخنان و اظهارات مقامات و مسئولان ادارات و دستگاه های اجرایی است. سخنانی که مشخصا هم خبری از حوزه عملکردی آن مقام را ارائه نمی دهد. در آن خبر نه آماری از حوزه فعالیت آن مقام اشاره شده است و نه کلامی از گسترش فعالیتهای آن مقام و دستگاه مربوطه اش بیان شده. اظهارات بیان شده هم در حوزه تخصص آن مقام نیست.صرفا اظهاراتی است بی آنکه دربردارنده اتفاق جدید و تازه ای باشد. البته گاهی اظهاراتی را در خبرها می خوانیم که به دلیل آنکه نشان دهنده واکنش مقامات و تصمیم مقامات است به شکلی کاملا صحیح در اخبارقرار می گیرد و یکی از مهمترین معیارهای خبری را هم در بردارد اما اغلب اوقات این اظهارات بدون آنکه ویژگیهای بالا را داشته باشد درخبرها آمده ودر بهترین حالت تنها نتیجه گیری ای است که نه مبنای آماری اش مشخص است و نه مرجع مرتبط معتبرش.در حالیکه این گونه نتیجه گیریها بدون مشخص بودن مرجع اعلام کننده و مبنای تحقیقش اعتباری ندارد.

ممکن است عده ای براین باورباشند که هرگونه اظهارنظراز مقامات به دلیل شهرت آنان برای مخاطب جاذبه داشته و دارای ارزش خبری است. اما فعالان حرفه روزنامه نگاری می دانند که این موضوع زمانی صحت دارد که این اظهارنظر مرتبط و یا به نوعی واکنش به موضوع و سوژه و خبردیگری و یا اتفاق دیگری باشد نه اینکه صرفا ارائه اطلاعاتی باشد که مستقیم وغیرمستقیم از دستگاه مربوطه اش حاصل نشده باشد و واکنش به موضوع خاصی هم نباشد.

به عنوان مثال زمانی که شما خبری را دریافت می کنید که در آن گفته شده فلان قدر صادرات میگو از استان هرمزگان اتفاق افتاده به خودی خوداین موضوع به دلیل اینکه آماری از حوزه فعالیت یکی از مدیران دستگاه های اجرایی استان بوده است از سوی همان مقام هم ارائه می شود . اینگونه اخبار شامل بخشی از همان اتفاقاتی است که مدیران خود را موظف می دانند که جهت اطلاع مردم در اختیار رسانه های خبری بگذارند. یا به عنوان مثال هنگامی که استاندار برای افتتاح پروژه ای در یکی از شهرستانها حضور می یابد و به واسطه این حضور اطلاعاتی هم راجع به ظرفیتهای بیشتر استان برای افزایش سرمایه گذاری ها در همان حوزه و سایر موارد مشابه ارائه می دهد. اینها موارد صحیحی است که اطلاعات آن در همان دستگاه تولید شده و به ویژگی های استراتژیک اشاره داد و به دلایل متعددی همچون در برداشتن اطلاعات جدید و صلاحیت مقام مربوطه در ارائه اطلاعات(به دلیل داشتن مسئولیت در آن حوزه) ،داشتن ارزشهای خبری دیگر قابلیت تبدیل شدن به خبرهای دسته اول را هم دارند.

اما در کنار اطلاعاتی که این مسئولان ارائه می دهند گاه سخنانی در اخبار نقل شده از آنان شنیده و خوانده می شود که دیگر نه اطلاعات است و نه رویداد ، بلکه اظهارنظرهایی است که مرجع ومنبع و مبنای صحیح آن هم مشخص نیست و نمی توان آن را به طورکامل در حیطه فعالیت و صلاحیت آن مقام قرارداد. فرض کنید یکی از مقامات حوزه برق مثلا از تأثیر تحصیلات عالی بر کاهش میزان مصرف برق سخن بگوید یا یکی از مسئولان حوزه دادگستری از تأثیر پرکردن اوقات فراغت خانواده ها بر کاهش یا افزایش میزان طلاق بگوید. طرح موضوعی که به طور غیرمستقیم به مسئولان مربوط است اما چنین اطلاعاتی به هیچ وجه نمی تواند از حوزه فعالیت این مسئولان استخراج شده باشد. به عبارت دیگر مسئولان حوزه برق برای افزایش تولید در نیروگاه ها و نیز ترویج مصرف بهینه برق تلاش می کنند، اما بررسی عوامل موثر بر مصرف در حیطه فعالیت تخصصی ایشان نیست مگر آنکه به سفارش یکی از دستگاه های این حوزه پروژه ای تحقیقی توسط گروهی پژوهشی انجام و نتایج آن در اختیار مسئولان این حوزه قرار بگیرد. در چنین شرایطی هم بیان اظهارات گفته شده در بالا بدون اشاره به انجام چنین تحقیقی نه تنها اعتباری برای مقامات ندارد بلکه می تواند در اعتبار سایر اظهارات مرتبط و صحیح ایشان هم خدشه ایجاد کند.

در اخبار روزانه سایتها و پایگاه های اطلاع رسانی و نیز روزنامه ها بارها و بارها اظهاراتی از مسئولان درج شده که ایراد پیش گفته بر آنها وارد است. البته در مواردی هم ممکن است این ایراد از ناحیه خبرنگارانی باشد که نسبت به جدا کردن این اظهارات از موضوع اصلی سخنرانی و گسسستن یک اظهارنظر از پیام اصلی مسئولان اقدام و آنرا به شکل اظهار نظرهای تخصصی حوزه های غیر اجرایی در آورده اند. همچون اظهاراتی که هفته گذشته از قول یکی از مقامات در خصوص عوامل کاهش جرم بیان شده بود، بدون آنکه آن مسئول در مقام متخصص روانشناس بوده باشد و یا حتی در مقام منتشر کننده نتایج یک تحقیق علمی آن سخنان را بیان کرده باشد(در خبر،مرجع و منبع چنین نتیجه گیری ای مشخص نشده بود). ذهنی که نسبت به اخبار روز آگاهی و نسبت به وظایف هر یک از اشخاص و مقامات شهر و محل زندگی اش حساسیت داشته باشد نمی تواند به سادگی اینگونه نتیجه گیریها را از مراجع نامشخص بپذیرد.اما از سوی دیگر مخاطبان با حجم گسترده متونی از سوی مقامات مواجهند که عنوان خبر را برخوددارند. اینکه کدام بخش خبر و کدام بخش غیرخبراست دیگر صرفا به عهده خبرنگار نیست.چه بسا عده ای به نام خبرنگار سایتهایی را به راه انداخته و بدون علم کافی مشغول اطلاع رسانی اند و نادانسته و ناخواسته اشتباهاتی از این دست را مرتکب می شوند. تقریبا کمتر کسی است که بتواند فارغ از آنچه در رسانه های می گذرد مشغول گذران زندگی روزمره اش باشد؛ بنابراین در عرصه ای که رسانه ها زندگی مردم را احاطه کرده اند راه حلی نیست جز آنکه مخاطبان با افزایش سواد رسانه ای خود اخبار واقعی و جدی را از اخبار غیرواقعی تشخیص دهند و خبر شخص محور را از خبر رویداد محور تفکیک کنند.