مشارکت سیاسی در نظام مردم سالار دینی

  صبح ساحل ، اقتصادی -  مشارکت در انتخابات که ازآن به عنوان نمودی از مشارکت سیاسی یاد می شود، قادر است به عنوان فرایندی در توسعه نظام مردم سالاری دینی ایران عمل کند و در کوتاه مدت برآیند آن نیز برای مردم مشخص باشد. از مشارکت سیاسی به عنوان یکی از مهمترین همزاد رقابت انتخاباتی یاد می شود مشارکتی که نوعی مسابقه برای کسب قدرت از طریق مسالمت آمیز و صندوق رای است. این شیوه از مشارکت پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به زمینه های فراهم شده سیاسی به نوعی نسبت به سایر مشارکت های مدنی بیشتر به چشم آمده است.اندیشمندان حوزه های اجتماعی و سیاسی دلایلی فراوانی برای شکل گیری مشارکت سیاسی در جامعه ذکر کرده اند که هر کدام از این ویژگی ها به عنوان متغیری مستقل از شرایط اجتماعی و فردی تاثیر می پذیرند.1- اگر بخواهیم یکی از مهمترین متغیرهای تاثیر گذار بر مشارکت سیاسی را مورد واکاوی قرار دهیم باید به نقش فرهنگ در گسترش مشارکت سیاسی افراد یک جامعه اشاره شود زیرا، در جامعه ای که حس منافع جمعی بر منافع فردی غلبه کند به یقین میزان مشارکت اجتماعی در سطوح مختلف تقویت می شود.براساس آموزه های اسلامی مشورت به مفهوم تبادل آراء و افکار، به منظور دستیابی به تصمیم صحیح، از وظایف حکومت اسلامی و کارگزاران دینی شمرده شده است. اگر در این زمینه مشورت نمود عینی در جامعه پیدا کند به یقین موضوع مشارکت سیاسی به مفهوم حضور مردم در تعیین سرنوشت سیاسی خود رابطه گسترده تر خواهد شد.افزون بر آموزه های دینی بسیاری از اندیشمندان غربی نیز بر نقش فرهنگ بر مشارکت سیاسی تاکید دارند. «ماکس وبر» اندیشمند و نظریه پرداز آلمانی نقش فرهنگ را بر مشارکت گسترده مردم برجسته تر از سایر متغیر ها می داند. به باور وی فرهنگ های مختلف شکل خاصی از مشارکت را در بین افراد جامعه تقویت می کنند. 2- مشارکت سیاسی می تواند بازتابی از امید به تحقق آرزوهای فردی باشد. هر چند که در این زمینه نخست ویژگی فردی بر ویژگی های جمعی غلبه می کند اما نزدیکی برخی از عوامل مشارکت برانگیز افراد جامعه به یکدیگر موجب شده تا فرد به نوعی خود را در مسیر مشارکت سیاسی قرار دهد.در این زمینه شعارهای انتخاباتی کاندیداها هر چند که برای هر فرد نوید دهنده نوعی آینده بهتر خواهد بود اما زمانی که این شعارها موجب تحریک مردم و روانه کردن آنها به پای صندوق های رای شود باید گفت که آرزوها و انتظارات مورد نظر دیگر فردی نیست بلکه فرد وارد یک پویش جمعی شده که افراد حاضر در آن نیازها و اهداف مشترکی دارند .3- میزان آگاهی افراد نسبت به سرنوشت خود یکی دیگر از متغیرهای تاثیر گذار بر مشارکت سیاسی در انتخابات ها است. زمانی که افراد جامعه احساس کنند مشارکت آنان می تواند وضعیت موجود را به وضعیت مطلوب تغییر دهد به یقین میزان مشارکت سیاسی در جامعه به شدت افزایش پیدا می کند. کارل مارکس در زمینه مشارکت سیاسی برای تغییر وضع موجود از آگاهی به عنوان یکی از مهمترین لازمه های حرکت جمعی یاد می کند. وی بر این عقیده است زمانی که میزان آگاهی طبقات مختلف جامعه از «درخود» بودن به «برای خود بود» برسد می توان انتظار داشت که مشارکت گسترده برای تغییر وضع موجود شکل گیرد.هر چند که نظریه این اندیشمند آلمانی در آن برهه از زمان برای تغییر بنیادین بود اما می توان گفت میزان آگاهی مردم از نقش خود در تغییر از طریق مشارکت سیاسی و صندوق های رای می تواند نقش مهمی در تحقق مشارکت سیاسی داشته باشد.4- بر کسی پوشیده نیست که در دنیای کنونی به خاطر سبک زندگی فرد گرایانه، افراد برای شکل دادن به باورها و عقاید خود همچنین برای میزان سنجش عملکرد خود در عرصه های مختلف، خود را با گروه یا اشخاصی مقایسه می کنند که از آنان به عنوان گروه های مرجع و چهره های کاریزمایی یاد می شود.افراد مرجع که در دو انتخابات گذشته ایران (92 و 94) نقشی پررنگ داشتند می توانند در انتخابات 29 اردیبهشت 96 نیز زمینه را برای فراخوان هواداران خود به پای صندوق های رای فراهم کنند. پیروزی برخی لیست های انتخاباتی تهران و دیگر شهرهای کشور در نتیجه حمایت یک یا چند چهر سیاسی می تواند گواه بسیار بارزی بر این امر باشد.البته چهره های تاثیر گذار و مرجع برای تشویق مردم در انتخابات تنها به سیاسیون منتهی نمی شود بلکه ستاره های ورزشی و سینما نیز می توانند در تقویت مشارکت سیاسی مردم نقش مهم و پررنگی داشته باشند.5- یکی دیگر از مولفه های تاثیرگذار بر مشارکت گسترده سیاسی فعال بودن احزاب، تشکل ها و سازمان های مردم نهاد است. اگر این تشکل های سیاسی و اجتماعی بتوانند میزان آگاهی افراد و توده های جامعه نسبت به سرنوشت خود افزایش دهند بدون شک می توان شاهد رقابت های انتخاباتی گسترده ای با حضور مردم بود. بسیاری از صاحبنظران حوزه علوم سیاسی بر این باورند که انتخابات بدون وجود احزاب نمی تواند معنای دقیقی داشته باشد. اگر احزاب سیاسی در سطح جامعه مستقل از نهادهای حکومتی و دولتی فعالیت کنند می توان شاهد تحقق مشارکت گسترده سیاسی بود. در پایان باید گفت مشارکت سیاسی که از آن به عنوان یکی از مولفه های هویت بخش و مشروعیت زای حکومت ها یاد می شود تحت تاثیر عوامل و متغیرهای فراوانی شکل می گیرد که می توان با شناخت آنها راه را برای حضور هر چه گسترده تر مردم در تعیین سرنوشت خود فراهم کرد.