نــــــوجـــــوانـــــانــــی کـــــه نـــــمـــــی شـــــنـــــاســـــیـــــم

صبح ساحل ، اجتماعی - بچه ها و نوجوانان امروز به موجودات پیچیده ای تبدیل شده اند انسانهایی که نه رفتارشان شبیه پدر و مادرهاست و نه حتی می توان انتظارات آنها را پیش بینی کرد انگار خانواده ها به دو قسمت نامساوی و یک پازل نامتقارن تبدیل شده اند نه والدین می توانند به درستی نوجوانان و جوانانشان را بفمند و نه فرزندان درکی از دغدغه ها و نگرانی های پدر و مادر خود دارند. هر دو دسته از هم شاکی و دلخورند و البته در این میان هستند افرادی مانند معلمان و کادر مدارس و حتی دانشگاه که آنها هم به دنبال راه چاره برای درک بهتر و رفتار مناسب و منطقی تر با جوانان و نوجوانان میگردند این گزارش تلاشی است برای بیان برخی از رفتارهایی که شاید والدین آنها را ناهنجاری رفتاری ندانند ولی بسیاری از آنها در واقع نشانه و عاملی است که می تواند در آینده سلامت روان فرزندشان را با خطر مواجه سازد.رفتارهای خارج از عرف و عدم پذیرش قوانین مدرسه اگر چه در میان دانش آموزان زیاد و فراگیر نبوده و شاید بخشی از رفتارهای طبیعی خلقی نوجوانان در آستانه بلوغ تلقی شود اما به واقع مشکلی است که امروز ضمن داشتن روند افزایشی قابل توجه در میان نوجوانان به مساله ای نگران کننده برای والدین تبدیل شده است. دختران و پسران دوازده یا سیزده ساله ای که حالا نه کودک هستند و نه آنقدر بزرگ، که بشود مسوولیتی را بر گردنشان نهاد این تعارض و برخی از مشکلات خانوادگی و البته بعضا نوع نگاه کادر مدرسه به این رده سنی موجب شده تا آنها خود را در تنگنایی شدید حس کرده و رفتارهای ناهنجاری از خود بروز دهند. مدیر یکی از مدارس متوسطه پسرانه اگر چه از ازدیاد پدیده پرخاشگری در میان دانش آموزان شکایت دارد ولی آن را پدیده ای طبیعی در این سن عنوان میکند که والدین و معلمان باید با برخورد های منطقی برای رفع آنها با صبوری کمک نمایند. اما برخلاف این دیدگاه مهناز کریمی مشاور و روانشناس معتقد است تا زمانی که نوع و جنس مشکلات در خانواده ها حل و فصل نشود نمی توان انتظار داشت پرخاشگری در میان دانش آموزان از بین برود زمانیکه فرزندان رفتارهای پرخاشگرانه را در خانه و اجتماع از والدین خود میبینند خواه ناخواه آنها را در روبرو شدن با مسایل دیگر بروز می دهند همچنین به نظر او  با زیاد تر شدن پدیده طلاق در میان خانواده ها اثرات سوء آن به صورت پرخاشگری برای بروز خشم و ناراحتی در بچه ها بروز پیدا میکند.افسردگی مشکل دیگری است که نوجوانان را تهدید میکند. بر طبق آمارهای غیر رسمی اگر چه این مساله جزو اصلی ترین مشکلی است که در میان دانش آموزان متوسطه شیوع دارد ولی به دلیل علایم پنهان و خاموش این دسته از دانش آموزان، نه والدین و نه کادر آموزشی آن را جدی نمی گیرند. با اینکه اغلب ما نشانه‌های افسردگی را می‌شناسیم اما بسیار سخت می‌توانیم افسردگی یک نوجوان را تشخیص دهیم. زیرا بسیاری از نوجوانان معمولی هم تحریک‌پذیر، دمدمی‌مزاج و تا حدی خودرأی هستند. اغلب والدین به بچه های خاموش و آرام و سر به راه توجهی نمیکنند کسانی که نه میلی برای درس و نه حتی شوقی برای شرکت در فعالیت های جمعی و گروهی دارند اما این رفتارها می تواند نشانه هایی جدی از افسردگی در نوجوانان باشد. شایعترین علامت افسردگی نوجوان، ناراحتی و غمگینی بی‌دلیل است. در ضمن نوجوان افسرده تحریک‌پذیر و مضطرب است و با کوچکترین مساله‌ای عصبانی می‌شود و داد و بیداد می‌کند. گاهی ممکن است نوجوان افسرده علائم جسمی هم داشته باشد، مثلا اغلب اوقات از سردرد و دل درد شکایت کند. گاهی هم ممکن است دچار بی خوابی و تغییر عادات خواب شود و بی‌دلیل گریه کند. مهری ملکی یکی از مراجعانی است که به همراه دخترش به مرکز مشاوره مراجعه کرده او که به دلیل بی علاقگی دخترش به درس و یا مهمانی رفتن و حضور در جمع های خانوادگی نگران شده است پس از مراجعه به روانشناس حالا میداند که دخترش دچار نوعی از افسردگی حاد شده  که البته ریشه در کودکی او داشته ولی مادرش هیچگاه سکوت و عدم تمایل او به بازی با همسالانش را جدی نمی گرفته است. اما افسردگی روی دیگری هم دارد و آن شامل نوجوانانی می شود که در اثر افسردگی به جای سکوت و خمودگی دچار پرخاشگری و رفتارهای هیجانی می شوند این بچه ها اغلب از طرف والدین و مدرسه به عنوان بچه های ناسازگار شناخته می شوند در حالیکه این بروز خشم به صورت رفتارهای پرخاشگرانه می تواند نشانه های جدی افسردگی باشد.بخش بسیار بزرگی از نوجوانان با رفتارهای نابهنجار حاصل خانواده های نابهنجار است. پدر و مادرهایی که مشکلات مالی و اخلاقی خود را در خانواده بروز میدهند و با بی توجهی نسبت به نوع تربیت و حساسیت های سنی نوجوانانشان آنها را درگیر مسایلی بزرگ تر از سن و سال و توان روحی آنها میکنند. این دسته از دانش آموزان برای اولیاء مدرسه نیز بسیار مشکل ساز هستند. مدیر یک دبیرستان غیر انتفاعی معتقد است زمانی که خانواده ها نخواهند و یا نتوانند در حل مشکلات فرزندانشان به ما کمک نمایند نه تنها مدرسه قادر به اطلاح آنها نیست بلکه همواره این نگرانی وجود دارد که رفتارهای پر خظر این دسته از دانش آموزان به سایر بچه ها نیز سرایت نماید. به دلیل جذاب بودن رفتارهای غیر متعارف مانند دوستی با جنس مخالف و یا استعمال دخانیات و پوشیدن لباس های مد روز و آرایش کردن برای نوجوانان به سرعت گروههای کوچکی گرد بچه های جسور و نامتعارف مدرسه ایجاد می شود که نفوذ در میان آنها نه برای والدین و نه برای کادر آمووزشی مدارس کار آسانی نیست این آسیب جدی میتواند برای سایر دانش آموزان یک کلاس بسیار پر خطر و نگران کننده باشد.کنترل یا عدم کنترل صحیح و همه جانبه نوجوانان مساله دیگری است که نه مدیران و مشاوران مدرسه تماما میتوانند آن را اجرا کنند و نه والدین می خواهند یا می توانند، این مساله به بیان دیگر همان فرزند سالاری است که تقریبا از دوران کودکی در خانواده ها شکل میگیرد و در سنین بالاتر دیگر قابل کنترل نیست. به زعم بسیاری از پدر و مادرها با عوض شدن زمانه باید تربیت و نوع نگاه به نوجوانان نیز عوض شود آها که معمولا آمال و آرزوهای خود را در فرزندشان میبینند سعی میکنند آنچه خود نداشته یا از آن محروم بوده اند را به فرزندشان بدهند آنها با دادن آزادی های بی حد و حصر به فرزندان خود و در اختیار گذاشتن همه وسایل ارتباطی و امکانات رفاهی آنها را به موجودات  پر توقع و پر خطر تبدیل می کنند. دانش آموزانی که در بیرون از مدرسه تابع هیچ قانون و نظمی نیستند هر چه میخواهند می پوشند و هر رفتار و عملی برای آنها آزاد است مسلما برای پذیرش نرم ها و هنجار های محیطی مانند مدرسه با مشکل روبرو هستند. این را یکی از مدیران مدارس دخترانه غیر انتفاعی می گوید او ضمن گله از نوع برخورد و نگاه والدین نسبت به کادر آموزشی مدارس می گوید اصلا نمی توان دانش آموزان را محدود و یا برای رفتارهای ناهنجاری مانند آرایش کردن و لاک زدن در مدرسه مورد مواخذه قرار داد چرا که والدین اجازه برخورد و محدود کردن فرزندشان را به ما نمی دهند آنها در نهایت اگر نتوانند مدیر یک مدرسه را برای قبول فرزندشان مجاب نمایند ترجیح می دهند به جای یاد دادن قواعد به دختر و یا پسرشان آنها را به مدرسه دیگری انتقال دهند این مدیر ضمن گلایه از برخی مدارس غیر انتفاعی معتقد است فضا و جو مدارس به خصوص در مراکز غیر انتفاعی بسیار با هم متفاوت است و قوانین در همه مدارس به یکسان اجرا نمی شود. مدیر دیگری معتقد است هر گاه خانواده ها بتوانند جایگاه تشویق یا تنبیه را برای فرزندشان مشخص کنند می توانند فرزندی سالم و نرمال داشته باشند عامل دیگری که به گفته اغلب مشاوران میتواند نوجوانان را از بسیاری از خطرات و ناهنجاری های رفتاری به دور نگه دارد وجود اعتقادات مذهبی در خانواده و آموزش درست و به جای آنها به نوجوانان است.حد و حریم استفاده از فضای مجازی مساله دیگری است که با توجه به تازه بودن و تقریبا ناشناخته ماندن ابعاد و عواقب آن نوعی سردرگمی در میان نوجوانان و خانواده ها و البته کادر آموزشی مدرسه ایجاد کرده است. در حالیکه برخی از معلمان و والدین به شدت مخالف استفاده از فضای مجازی و ورود به آن توسط کودکان و نوجوانان هستند برخی دیگر معتقدند نه می توانند و نه می شود جلو ورود تکنولوژی به زندگی فرزندانشان را بگیرند این تضاد افکار حاصل نوع نگرش و تربیت خانواده هایی است که حالا اغلب تک فرزندی و بسیار نسبت به برآوردن نیازهای نوجوانان حساس هستند. احسان سعیدی پدر دو پسر دبیرستانی است او می گوید نگرانی من از ورود فرزندانم به فضای مجازی برای آنها اصلا قابل درک نیست و این مساله همیشه عاملی برای بحث و دعوا در خانه ماست.در کنار تمام مشکلات رفتاری عنوان شده در بالا که البته در جامعه بیشتر شناخته شده و تا حدودی برای خانواده و مدرسه شناخته شده تر است پدیده های رفتاری غیر متعارف و ناهنجاری در حال بروز و ظهور است که گاها با یک بیماری حاد روانی اشتباه گرفته می شود و حتی بسیاری از خانواده ها را می ترساند. پدیده هایی مانند خودزنی، استفاده از مدل مو و آرایش های غیر متعارف در میان نوجوانان و حتی شدت گرفتن میل ارتباط با جنس مخالف و یا حتی اعتیاد. خودزنی عملی در میان دانش آموزان در حال رشد است عملی که آنها با آسیب رساندن به بدن خود به نوعی آرامش و یا حتی جلب توجه می رسند. م ف دختر چهارده ساله ای است که با نشانه های خودزنی به یک مرکز مشاوره مراجعه آورده شده او دلیل خود زنی را شکست در گرفتن رژیم لاغری و تنبیه خودش عنوان میکند او معتقد است با این کار انگیزه بیشتری برای ادامه رژیم لاغری و رسیدن به وزن دلخواه خود پیدا میکند. احساس پذیرفته نشده اند  شجاعت و جسارت مساله دیگری است  که اغلب نوجوانانی که به خود زنی روی می آورند به دنبال آن هستند آنها با این کار می توانند خودشان را به گروه دوستانشان ثابت کنند این دسته از دانش آموزان معمولا از طرف خانواده ها مورد توجه و تایید قرار نگرفته اند و به شدت احساس تنهایی میکنند.تمام ناهنجاری ها و مشکلات عنوان شده در این گزارش نمی تواند بدون بررسی کارشناسانه و واقع بینانه بستر های شکل گیری این رفتارها یعنی جامعه، خانواده ، مدرسه و نظام آموزشی بررسی و تحلیل شود به طور حتم فرزندان مشکل دار کنونی حاصل نگرش ها و رفتارهای غلط مسولان تربیتی جامعه یعنی خانواده و مدرسه هستند اما مشکل در اینجاست که تقریبا هیچ کس یا نهادی نمی خواهد مسوولیت ناکارآمدی در این حیطه ها را بپذیرد. نه پدر و مادرانی که نتوانستند به خوبی مهارت های فرزند پر وری را کسب کنند و نه آموزش و پرورشی که در کنترل و دادن کیفیت به تحصیل دانش آموزان ناموفق بوده است یکی از خلا هایی که به خصوص در مدارس دوره اول و دوم توسطه بسیار حس می شود نقش کمرنگ معلمان پرورشی و مشاوران است. معلمان پرورشی که وظیفه اصلی آنها در مدارس ایجاد ارتباط موثر با دانش آموزان بوده امروز به حاشیه رانده شده و اغلب دروس آنها جدی گرفته نمی شود؛ کمتر مدارسی هم پیدا می شود که مشاوری برای همه دانش آموزان داشته باشند تا آنها هر زمان که بخواهند به او مراجعه کنند.علی رغم اینکه بسیاری از مدیران مدارس متوسطه با گلایه از حذف مشاوران از مقطع متوسطه دوم آن را کاری در جهت بیشتر شدن معضلات رفتاری دانش آموزان عنوان میکنند اما احمد مهرانی معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش استان هرمزگان می گوید مشاوره از متوسطه حذف نشده  و براساس دستور العمل ساماندهی نیروی انسانی که هر ساله از طرف وزارت آموزش و پرورش به استانها ابلاغ می شود الویت ساماندهی با توجه به تغییر نظام آموزش بر اساس سند تحول بنیادین که هدایت تحصیلی دانش آموزان در متوسطه اول صورت می پذیرد می باشد ضمن اینکه ابلاغ در سایر دوره های تحصیلی پس از متوسطه اول بلامانع است که متاسفانه با کمبود مشاور در این زمینه موجب شده تا  مشاور در مدارس متوسطه دوم ودوره ابتدایی کمتر باشد. در حقیقت با حذف مشاوره از مدارس متوسطه دوم و انتقال آن به متوسطه اول عملا تمام وقت این مشاوران صرف هدایت تحصیلی و آموزشی دانش آموزان شده و این افراد نمی تواند زمان کافی برای توجه به رفتارهای ناهنجار و مشکلات دانش آموزان داشته باشند اگر چه به گفته میرزاده کارشناس و مسوول مشاوره آموزش و پرورش هرمزگان در مدارسی که رفتارهای پر خطر در آنها مشاهده شده از مشاوران در مقطع دوم متوسطه هم استفاده می شود به گفته وی ایجاد و راه اندازی هسته های مشاوره در ادارات آموزش و پروش نیز برای حل مشکلات دانش آموزان و خانواده ها راه حل دیگری است که این نهاد در این زمینه پیش بینی کرده است.  حضور کمرنگ مشاوران در مدارس به مسکوت گذاشتن مشکلات رفتاری دانش آموزان از سوی اولیاء مدرسه و شدت یافتن این رفتارها دامن زده است. در حقیقت اغلب مدیران مدارس حاضر به بیان روشن و شفاف مشکلات رفتاری در دانش آموزان مدرسه خود نیستند آنها بیشتر دوست دارند همه چیز در مدرسه تحت نظر آنها خوب و عالی به نظر برسد و همین سرپوش گذاشتن بر مشکلات ضمن تسری دادن آن به سایر نوجوانان کنترل و درمان آنها را مشکل تر می سازد به گفته مسوولان آموزش و پرورش حتی بسیاری از مدیران فرم های سنجش سلامت روانی دانش آموزان را هم به درستی و بر اساس حقایق پر نمی کنند مساله ای که حالا موجب شده تا آمار و ارقام رسمی آموزش و پرورش هم چندان مستند به نظر نرسد. آسیب دیگر در زمینه برخورد با رفتارهای نابهنجار دانش آموزان بی اعتمادی برخی از مدیران نسبت به توانایی مشاوران و روانشناسان در حل و فصل این قبیل مشکلات است بسیاری از مدیران مدارس در صورت مشاهده رفتار غیر متعارف و یا مشکلات روحی دانش آموز به خانواده ها توصیه میکنند به جای هدر دادن وقت و پول خود در دفاتر مشاوره خودشان با شناخت بهتر از فرزندشان مشکل او را حل نمایند و این در صورتی است که این والدین برخی خودشان هنوز ابتدایی ترین مهرت ها و توانایی های ارتباط برقرار گردن با فرزندانشان را بلد نیستند. همین نگرش ها موجب شده تا مشاوران خود را از حیطه های مشکلات فردی دانش آموزان خارج کرده و بیشتر وقت خود را صرف مسایل درسی نمایند.نکته آخر اینکه اگر چه قرار بر این بود تا این گزارش مطلبی مستند بر اساس گفته های مدیران آموزش و پرورش و متولیان رسمی این نهاد و کادر آموزشی مدارس باشد اما متاسفانه علی رغم پی گیری ها و نامه نگاری ها مسولان آموزش و پرورش هرمزگان حاضر به همکاری چندانی با صبح ساحل نشدند نوع نگرش محتاطانه مسولان این نهاد به گفته خودشان بیشتر برگرفته از حساسیت های زیاد جامعه نسبت به این نهاد و مسوولیتی بود که ارایه آمار و ارقام بر دوش آنها میگذارد در این گزارش میدانی حتی مدیران و کادر آموزشی مدارس نیز ترجیح دادند تا بدون اسم و عنوان نظراتشان منعکس شود این مساله مهمی است که در یک جامعه تا زمانیکه مشکلات برای خانواده ها و جامعه تشریح و نسبت به آنها اطلاع رسانی صورت نگیرد نمی توان به راه حل درست و جامعی دست یافت بسیاری از والدین نسبت به خطراتی که فرزندانشان را تهدید میکند بی اطلاعند آنها حتی برخی از رفتارهای به شدت پر خطر نوجوانان خود را بخشی از دوران بلوغ و اقتضائات سنی آنها میدانند اما همین بی توجهی ها میتواند آینده و سلامت آنها و در نهایت سلامت کل جامع را به خطر بیندازد. غرض در ارایه این گزارش نه سیاه نمایی و نه ارایه کمبودها در نظام آموزشی است بلکه تنها هدف اطلاع رسانی و آگاهی دهی به خانواده ها برای داشتن فرزندانی سالم و  در نهایت جامعه ای متعالی و ایرانی آباد است.