بازنشستگی سومین بحران در آینده ایران

صبح ساحل ، اجتماعی - از در که وارد می‌شوی صدای هیاهوی صحبت و خنده انسان را غافلگیر می‌کند محیط کوچک اما بسیار زیبا و راحت طراحی‌شده است همه‌جا در سالن و اتاق‌ها دسته‌های کوچک زن و مرد نشسته یا ایستاده در حال گپ و گفت هستند صدای موسیقی گوش‌نواز دف از یکی از اتاق‌ها می‌آید و عده‌ای بالباس ورزشی از اتاقی دیگر خارج می‌شوند. به اتاق مدیر که می‌رسم از همه‌جا شلوغ‌تر است چند خانم بالباس‌هایی رنگارنگ و شاد مشغول بحث بر سر یک موضوع، می‌گویند و می‌خندند و شیرینی تعارف می‌کنند دسته کوچکی از چند مرد مو سپید در کنار یک جوان بانشاط در حال صحبت در مورد کلاس موسیقی هستند یک‌لحظه با خودم می‌گویم نکند آدرس را اشتباهی آمده‌ام شاید اینجا کانون بازنشستگان نباشد.  بازنشستگی انتهای راه یا شروعی دوباره؟در هر خانواده‌ای می‌توان یک یا چند فرد بازنشسته پیدا کرد پدرها و مادرهایی که سال‌ها هرروز و هر ساعت کارکرده‌اند و حالا دورانی را سپری می‌کنند که از آن انتظار آرامش و راحتی دارند. بازنشستگی فرایند مهمی از زندگی است که به دلیل شرایط خاص سنی و جسمی برای بسیاری از افراد مرحله‌ای دشوار است چه آن‌وقت که فرد بدون داشتن مشکلات و نگرانی از تأمین معاش خانه‌نشین می‌شود و چه آن زمان که باید برای ادامه تأمین هزینه‌های زندگی‌اش بازهم کار کند.آغاز دوران میانسالی به دلیل بروز تغییرات جسمی و روحی دوران پرفشاری است و اگر این روند با بازنشستگی هم‌زمان شود می‌تواند سخت‌تر باشد. شاید بزرگترین دغدغه یک بازنشسته این است که چطور پس از سال‌ها داشتن کار و فعالیت روند زندگی خود را که تغییریافته بپذیرد و با آن کنار بیاید. پس از بازنشستگی بسیاری از افراد بعد از گذراندن یک دوره طلایی استراحت و انجام امور عقب‌افتاده دچار نوعی خلأ و فشار روانی می‌شوند که می‌تواند حاصل کنار گذاشتن آن‌ها از امور روزمره خانواده و یا برعکس تحمیل توقعات و انتظارات نابجای اعضای آن باشد. بسیاری از والدین در دوران بازنشستگی به مهدکودکی برای نگهداری نوه‌های خود تبدیل می‌شوند و فرزندان می‌کوشند برای راحتی بیشتر آن‌ها را در خانه نگهداشتِ و از بار مسئولیت و وظایف بیرون از خانه و محیط اجتماعی آن‌ها بکاهند اما این مساله می‌تواند موجب خستگی روحی، عصبانیت و حتی وسواس افراد در امور زندگی شود.  حفظ کرامت بزرگ ترین گمشده بازنشستگانیکی از اصلی‌ترین اصول حفظ سلامت روحی در دوران بازنشستگی این است که به فرد به‌عنوان یک ازکارافتاده یا سالمند نگریسته نشود. چیزی که بیشتر از همه می‌تواند ی فرد بازنشسته را تحت‌فشار قرار دهد عدم تکریم و احساس پذیرفته نشدن از سوی جامعه است بسیاری افراد بازنشستگی را مترادف با سالمندی و ناتوانی می‌دانند و با انتقال این حس به یک فرد بازنشسته عملاً موجب کناره‌گیری او از روندهای عادی زندگی و فعالیت‌های اجتماعی می‌شوند.عدم کرامت و استقبال از بازنشستگان در ادارات دولتی هم به فور به چشم می‌خورد در این زمینه مدیر صندوق بازنشستگی کشوری در هرمزگان می‌گوید بسیاری از مراجعان ما از نحوه برخورد ارگان‌ها و سازمان‌هایی که از آن بازنشسته شده‌اند گلایه دارند به گفته شفیعی یک بازنشسته با کوله باری از تجربه و زحمت در هر سیستمی باید از کرامت و جایگاه بالایی برخوردار شود اما این مساله در نهادهای دولتی رعایت نمی‌شود. ادامه این روندها می‌تواند افراد بازنشسته را به‌سوی افسردگی و سایر بیماری‌های جسمی ناشی از تنهایی سوق بدهد درحالی‌که هر فرد در آستانه سالمندی به‌راحتی می‌تواند باکار و فعالیت در اجتماع سلامت روحی و جسمی خود را حفظ کند. حسن قنواتی بازنشسته یکی از ادارات بندرعباس است او که حالا چند سالی است برای کمک به امرارمعاش خانواده‌اش سوپرمارکت دیر کرده می‌گوید در کشور ژاپن در هر مدرسهای عکس تمامی مدیران بازنشسته را روی دیوار میچسبانند و در شوراها از مشورت این افراد بازنشسته استفاده می‌کنند و آن‌ها را به‌عنوان الگو مدنظر قرار میدهند اما در اینجا همکاران سابق به‌زور جواب سلام آدم را می‌دهد وقتی پس از چند ماه بازنشستگی روزی به اداره محل کارم سر زدم کسی حتی یک صندلی هم به من تعارف نکرد و این مساله تا مدت‌ها من را ناراحت کرده بود. رنج مشکلات معیشتی ودستهای خالی بازنشستگانحقوق بازنشستگی یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌ها و مشکلات بازنشستگان است پولی که آن‌ها در قبال بیش از 30 سال کار دریافت می‌کنند بسیار پایین‌تر از مبلغی است که بتوان یک خانواده کوچک را با آن اداره کرد چه برسد که هزینه‌های درمان و زیادشدن افراد خانواده و سایر هزینه‌هایی که از این افراد و در این سن انتظار می‌رود را بتوان متقبل شد. طرح‌هایی مانند همسان‌سازی حقوق‌ها هم نتوانسته باری از مشکلات آن‌ها بردارد مشکلات بازنشستگان پس از شروع روند ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی حالا به‌عنوان سومین بحران در کنار مساله آب و محیط‌زیست در برنامه ششم توسعه دیده‌شده است. این مشکلات در حالی است که بسیاری پس از پروسه بازنشستگی حتی یک‌سوم حقوق دریافتی در زمان کار را هم دریافت نمی‌کنند این مساله چند سالی است به دلیل نرخ محاسباتی بیمه به‌خصوص در تأمین اجتماعی فشار زیادی را به افراد وارد کرده است.کسانی که براثر ناآگاهی از قوانین و سوءاستفاده کارفرما علی‌رغم دریافت حقوق بالا در زمان اشتغال عملاً حقوق ناچیزی در بازنشستگی می‌گیرند.در این زمینه زینب رمضانی کارشناس امور فنی و مستمری‌ها در سازمان تأمین اجتماعی بندرعباس می‌گوید: هر فرد قبل از بازنشستگی باید بداند که میزان حقوق و میزان بیمه‌ای که کارفرما برای او رد می‌کند چقدر است بسیاری از افراد علی‌رغم داشتن حقوق بالا در سال‌های آخر کاری به دلیل مبلغ پایین حقوقشان در لیست بیمه مبلغ بسیار کمتر ازآنچه حقشان است دریافت می‌کنند رمضانی می‌گوید بسیاری از این افراد تأمین اجتماعی را مقصر این امر می‌دانند و با شکایت به دیوان عدالت اداری روند پیچیده‌ای را طی می‌کنند اما درواقع عدم آگاهی درست آن‌ها از قوانین موجب این مساله ناراحت‌کننده است و نه قوانین تأمین اجتماعی.آنچه خدمات‌دهی به بازنشستگان را محدودتر ساخت طرح تجمیع بازنشستگان کشوری در صندوق بازنشستگی بود این مساله به گفته مصطفی شفیعی رئیس صندوق بازنشستگی کشوری در بندرعباس موجب شده تا ادارات عملاً دیگر هیچ خدمات رفاهی و حمایتی را به بازنشستگان خود ارائه ندهد شفیعی با اشاره به اینکه این صندوق با 14 هزار عضو بازنشسته در استان که 70 درصد آن متعلق به آموزش‌وپرورش و بقیه اعضا شامل بازنشستگانی از علوم پزشکی و سایر نهادهای دولتی است اصلی‌ترین وظیفه آن پرداخت حقوق است عنوان کرد این صندوق عملاً نمی‌تواند بخشی از مشکلات عدیده بازنشستگان مانند بیمه‌های ناکارآمد و یا نیازهای مالی و خدماتی آن‌ها را پاسخگو باشد به گفته شفیعی قوانینی که کارمندان دولت را بدهکار می‌کند و یا محاسبه نشدن برخی از سنوات در جریان صندوق به صندوق شدن کارمندان مشکلات دیگری است که این قشر با آن‌ها سروکار دارند.  اعتراض و تحصنشیوه جدید دیده شدن بازنشستگانشاید بی‌اغراق بتوان گفت بازنشستگی در دهه گذشته بیشترین فرازوفرودهای قانونی و مصوبه‌ای را داشته است. هرروز یک قانون و بخشنامه گوشه‌ای از روند بازنشستگی را برای کارمندان و کارگران مشکل می‌سازد و همین مساله موجب شده تا در سال‌های گذشته مکرراً شاهد تجمع و تحصن این افراد در پشت درهای مجلس باشیم نمونه‌ای از این قوانین مربوط به حذف اضافه‌کاری از کسورات کارمندان دولت زیرپوشش صندوق تأمین اجتماعی است این تصمیم مخالفتهای گسترده مشمولان و نارضایتی شمار زیادی از کارکنان دولت را به دنبال داشت؛ به‌طوری‌که مطابق ارزیابی و تحلیل کارشناسان بیمهای، این موضوع باعث شد تا حقوق دوران بازنشستگی کارمندان دولت بین ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش پیدا کند البته این بخشنامه یک سال پس از ابلاغ توسط مجلس ابطال شد.اعتراض در قالب تجمع و تحصن چند سالی است که شیوه احقاق حق بازنشستگان در جامعه ما شده است درجایی که این قشر مهم تریبونی برای بیان مسائل و معضلات خود ندارند این نمایندگان مجلس هستند که هرروز بر سر موضوعی دسته‌ای از بازنشستگان را روبروی مجلس می‌بینند. بازنشستگان لشکری و فرهنگی و پیش از موعد و... در سال‌های گذشته در اعتراض به کمی حقوق‌های پرداختی، تأخیر در پرداخت حقوق و مزایا، عدم اجرای همسان‌سازی حقوق‌ها و عدم کارآمدی بیمه‌ها و تسهیلات خدماتی و درمانی بارها و بارها در پشت درهای مجلس تحصن و تجمع کرده‌اند.  سرایی برای مهر و امید بهترین تفریح برای یک بازنشسته معاشرت باکسانی است که نه از او توقع حمایت دارند و نه می‌خواهند برایشان دلسوزی کنند کسانی از جنس خودشان با همان خواسته‌ها، انتظارات و حتی مشکلات. بودن در گروه همسالان می‌تواند یکی از بهترین راهه‌ای ایجاد انگیزه و نشاط در افراد بازنشسته باشد.یکی از این مکان‌ها که امکان گردهمایی‌های کوچک برای بازنشستگان در بندرعباس را فراهم کرده است سرای مهر بازنشستگان است مرکزی که تقریباً به‌صورت خودگردان اداره می‌شود در حدود 150 نفر عضو فعال دارد این مراکز به‌عنوان مکانی برای گردآوری افراد بالای 35 سال در نظر گرفته‌شده و خدماتی شامل انواع کلاس‌های ورزشی، موسیقی، دوره‌های آگاهی افزایی در مورد مشکلات پزشکی سالمندان و نیز برنامه‌های تفریحی و گردشی را ارائه می‌دهد. نکته‌ای که تقریباً همه اعضای خانه مهر بازنشستگان دائم آن را تکرار می‌کنند این است که حالشان چه روحی و چه جسمی بسیار خوب است و این مرکز کوچک حالا به‌عنوان بخش مهمی از زندگی آن‌ها توانسته امید به آینده و راهی تازه را برایشان باز کند. زهرا امیری مربی یوگای این مرکز است به نظر او آنچه ورزش و فعالیت بدنی می‌تواند برای یک بازنشسته فراهم کند موجب می‌شود تا بسیاری از مشکلات جسمی دوران سالمندی کاهش چشمگیری پیدا کند. ابراهیمی مدیر کانون مهر بازنشستگان بندرعباس خود یک بازنشسته فعال است که با حضور در این مرکز رونق و فعالیت را به آن بازگردانده او در مورد سال‌های بازنشستگی می‌گوید: بسیاری از بازنشستگان با خانه‌نشینی در اجتماع فراموش می‌شوند به نظر او تعریف و برنامه خاصی برای دوران بازنشستگی در جامعه ما وجود ندارد اما این مرحله پایان کار نیست همین نبود انگیزه در این دوران موجب بروز بسیاری از مشکلات جسمی و روحی است که یک بازنشسته با آن سروکار دارد. خانم خودستانی بازنشسته فرهنگی دیگری است که حالا به‌عنوان یکی از اعضای اصلی و گردانندگان این مرکز ورود به آن و شروع فعالیتش در این مرکز را آغاز یک‌راه تازه و انگیزه‌ای برای یک شروع دوباره عنوان می‌کند او که پس از بازنشستگی از بی‌انگیزگی و بیماری‌های جسمی ناشی از آن رنج می‌برده است حالا از شور و شوقی می‌گوید که او را هرروز به این مرکز می‌کشاند به نظر او مفید بودن بزرگترین موهبتی است که حضور در این مرکز به آن‌ها می‌دهد نکته قابل‌تأمل و توجه درزمینهٔ خانه بازنشستگی مهر اینکه این نهاد حالا به‌صورت خودجوش و با مشارکت اعضای فعال آن اداره می‌شود.در این زمینه ابراهیمی مدیر این مرکز با انتقاد از عدم‌حمایت و کمک‌رسانی به این نهاد توسط سایر سازمان‌های دولتی می‌گوید: پس از انتقال بازنشستگان به صندوق بازنشستگی کشوری عملاً هیچ نهاد دولتی برای کارمندان بازنشسته خود تسهیلات و کمک‌هایی را قائل نمی‌شود و این در حالی است که در بودجه این نهادها برای امور رفاهی بازنشستگان ردیف‌هایی تعیین‌شده است. این مرکز کوچک حلا آن‌قدر برای اعضایش مهم شده که هریک می‌کوشند تا به عنوانی آن را گسترش دهند. عالیه امیر شکار معلم بازنشسته ورزش در اعتراض به سؤال در مورد مشکلات بازنشستگان می‌خواهد فقط از خوبی‌ها حرف بزند او که در مرکز رشته‌هایی مانند تنیس روی میز، شطرنج، شنا، دارت و تیراندازی راه‌اندازی کرده می‌گوید فعالیت در کنار همسالان و دوستان در اینجا به‌خوبی توانسته سال‌های سختی پس از بازنشستگی را برای من آسان کند.آنچه بیشتر از هر چیز در این کانون به چشم می‌آید امید است به‌خوبی می‌توان در موج شوق و لذت این بازنشستگان، به اهمیت امید و هدف برای پدرها و مادرهایی رسید که حالا درجایی ایستاده‌اند که می‌توانند بازهم با یک انگیزه دوباره به زندگی بازگردند.