ژئوپارک جهانی قشم را بهتر بشناسیم

 صبح ساحل، شهرستانها _ ژئوپارک در لغت "پارک زمين شناسى" و در معنا عبارت است از منطقه اى با وسعت کافى که مرزهاى آن بوضوح مشخص شده و چندين پديده بارز زمين شناسى(ميراث زمين شناسى) در محدوده آن قرار گرفته باشد.

اين محدوده بايد بتواند در توسعه اقتصادى جوامع پيرامون نقش موثرى ايفا نمايد.ژئوپارک ممکن است علاوه بر پديده هاى زمين شناسى از آثار تاريخى، بوم شناسى و ميراث فرهنگى و طبيعى ديگر نيز برخوردار باشد. ژئوپارک زير نظر يونسکو و توسط بالاترين مقام حکومتی منطقه اى که ژئوپارک در آن واقع شده است اداره مى شود. هدف از ايجاد ژئوپارک توسعه پايدار مى باشد.

کميسيون جهانى محيط زيست و توسعه در کنفرانس(آينده مشترک ما) که در سال 1987 برگزار شد توسعه پايدار را اينچنين تعريف کرد:«توسعه پايدار توسعه اى ايست که نياز نسل حاضر را تأمين کند بدون آنکه از توان نسل آينده براى تأمين نيازهايشان کاسته باشد»فلسفه ژئوپارک برای اولین بار در سال 1991 در کنوانسیون حقوق میراث زمین (فرانسه) مطرح شد. در بیانیه پایانی آن کنوانسیون از ژئوپارک به عنوان وسیله ای برای حفاظت از میراث زمین شناسی و توسعه پایدار بومی در قالب یک شبکه جهانی  یاد شد. در سال 1997 بخش علوم زمین یونسکو در پاسخ به بیانیه کنوانسیون مذکور موضوع برنامه ژئوپارک های یونسکو را به منظور حمایت از فعالیت های ملی و بین المللی در جهت حفظ میراث زمین شناسی معرفی نمود. در سال 2000، نمایندگانی از چهار کشور اروپایی برای امضای تفاهم نامه ای با موضوع توسعه اقتصادی بومی از طریق حفاظت از میراث زمین شناسی و ترویج ژئوتوریسم با هم دیدار نمودند. نتیجه آن دیدار تشکیل شبکه ژئوپارک های اروپایی (EGN) بود.

اولین اقدام مهم شبکه ژئوپارک های اروپایی امضای موافقت نامه همکاری با یونسکو در سال 2001 بود. طی این موافقت نامه شبکه مذکور تحت حمایت یونسکو قرار گرفت. در سال 2004 شمار ژئوپارک های اروپایی به 17 پارک رسید که پس از پیوستن  8 ژئوپارک ملی جدید چین، شبکه جهانی ژئوپارک های ملی تحت حمایت یونسکو ایجاد شد .  شبکه جهانی ژئوپارک ها (GGN) از آن زمان تا کنون همواره اقدام به تشویق دیگر کشور ها برای پیوستن به این شبکه جهانی نموده است. به گونه ای که هم اکنون بیش از 90 ژئوپارک در جهان وجود دارد.

 ژئوپارک جهانی قشم

جزیره قشم بخش انتهایی زون چین خورده زاگرس بوده و خود نیز به دلیل چین خوردگی ایجاد شده است. به همین دلیل تاقدیس های زیادی در این جزیره مشاهده می شود. پس از چین خوردگی و بالا آمدن جزیره از زیر آب فرسایش مهمترین عامل ایجاد ژئوسایت های ژئوپارک قشم بوده است. دره ستاره ها، چاهکوه، دره تندیس ها، کورکوراکوه و ... همه به دلیل فرسایش ایجاد شده اند. در واقع تیشه فرسایش چنان ماهرانه تندیس هر ژئوسایت را تراشیده است که هر بیننده ای را مات و مبهوت خود می کنند.ژئوپارک جهانی قشم با وسعتى بالغ بر 1560 کیلومترمربع در تنگه هرمز و دهانه خلیج فارس قرار دارد. در حقيقت ژئوپارک بخش بزرگی از جزیره قشم را به همراه جنگل حرا پوشش داده است.

 برخی از ژئوسایت های ژئوپارک قشم

ژئوپارک قشم دارای مجموعه ای از ژئوسایت های با ارزش بین المللی است که در زیر برخی از آنها را معرفی می کنیم:

 دره ستاره ها:

گرچه اين سايت در خارج از  منطقه اصلي ژئوپارک قرار دارد ولي با توجه به زيبايي منطقه و همچنين ساختار ژئومورفولوژي خاص آن به عنوان يکي از سايتهاي اقماري معرفی شد. سايت درهستارهها از لايههاي رسوبي بسيار نرم و فرسايشپذير از جنس مارن که يک لايه ماسه سنگ آهکي بر روي آن قرار گرفته است تشکيل شده است. فرسایش نقش اصلی را در ایجاد این دره ایفا نموده است. بارندگیهای فصلی و باد دو عامل اصلی فرسایش در این دره هستند که باعث پيدايش احجامي سنگی مانند ستونکها، ديوارههاي کاملاً عمودي، پلها و حفرههاي متعدد و زيبا در اين دره شده است.

 کرکرا کوه :

کرکراکوه در شرق روستاي گياهدان قرار داشته و تاقدیس هلر از این دره میگذرد. اين سايت خارج از منطقه اصلي ژئوپارک قراردارد ولي با توجه به زيبائي منطقه به عنوان يکي ديگر از سايتهاي اصلي ژئوپارک معرفی شده است. ساختار عمومي منطقه تپه ماهورهايي است که بيشتر از جنس مارن ميباشد و به دليل فرسايش توسط آبهاي جاري ماسهای که بر روی مارن قرارداشته فرسایش یافته و درهها و تنگههایي در لایه مارنی ايجاد شده است. این منطقه منطبق بر محور تاقدیس هلر بوده و میتوان یالهای تاقدیس هلر را در این سایت  مشاهده کرد.

 بام قشم :

بام قشم فلاتی است وسیع به مساحت تقریبی شش کیلومتر مربع و ارتفاع 150 متر که بین روستاهای تبل و سلخ قرار دارد. بام قشم در حقیقت امتداد تاقدیس سلخ میباشد و ارتفاع خود را از آن تاقدیس گرفته است. لایههای رسوبی تشکیل دهنده بام قشم از تناوب مارن و ماسهسنگ تشکیل شدهاند که در حقیقت پادگانههای دریایی میباشند. نکته قابل توجه در بام قشم، امکان مشاهده بخش انتهایی تاقدیس سلخ و دره تندیسها میباشد.

 دره تندیس ها:

دره تندیسها از نظر ساختاري نسبتاً شبيه به دره ستارهها ميباشد با اين تفاوت که این دره وسعت بيشتري داشته و تراکم پديدهها در آن کمتر ولي فراواني آنها بيشتر است. ساختار رسوبی این دره نیز عموما از ماسهسنگ و مارن تشکیل شده است که در نتیجه فرسایش آنها تندیسها ایجاد شدهاند. همچنین در ابتدای این دره می توان یک لایه پر فسیل را مشاهده نمود که بیشتر فسیلهای آن از دوکفهایها تشکیل شده است. کلاتهای مرتفع در دره تندیسها نیز به دلیل فرسایش اتفاقی ایجاد شده است. همچنین در قسمتهایی از دره تندیسها میتوان پهنههای وسیعی از ترکهای گلی مشاهده نمود.

 دره شور:

قدیمیترین سنگهای رسوبی (آهک گوری) را میتوان در  این دره مشاهده کرد. مرکز تاقدیس سلخ از این دره میگذرد. این دره بسیار وسیع بوده و مساحت آن به حدود 12 کیلومترمربع میرسد. سطح دره غالبا از تپهماهورهای مارنی پوشیده شده که بر روی آهک گوری قرار دارد. در این دره دو چشمه سولفوره نیز وجود دارد که یکی از آنها خشک شده است.

 چاهکوه:

اين تنگه در يک لايه ماسهسنگي ايجاد شده است و به دليل وجود ميان لايههاي مارن، سيلت و آهک و فرسايش انحلالي آنها حفرهها، درزها و بريدگيهاي بسيار زيبايي در این دره  ايجاد شده که چشم هر بينندهاي را خيره ميکند. اين تنگه در حقيقت از دو دره عمود برهم تشکيل شده است که یکی از آنها یک گسل است که به وسیله فرسایش توسط آبهای جاری به شکل امروزی در آمده است. به دليل اينکه کف اين تنگه بعد از هر بارندگي محل جاري شدن آب ميباشد، مردم محلي براي استفاده از اين آب اقدام به حفر چاه در کف آن نموده و به همين دليل نام چاهکوه را براي اين تنگه انتخاب کردهاند.

 گنبد نمکی:

دراين منطقه به دليل پديده دياپيريسم گنبد نمکي سر برآورده است. به دلیل فرسایش انحلالی (پدیده کارست) طولانيترين غار نمکي جهان (به سن حدود 5700 سال) در اين گنبد قرار دارد. همچنين وجود چشمههاي نمک که حاصل بارندگی بر روی گنبد، شستن نمکهای آن و در نهایت تهنشین شدن این نمکها میباشد، با سفيدپوش کردن درهها و زمينهاي اطراف اين گنبد چشماندازي رويايي به منطقه داده است. در اين منطقه انواع سنگهاي رسوبي، دگرگوني و آذرين را ميتوان يافت که جهت پژوهشها و تحقيقات کانيشناسي پترولوژي يا سنگشناسي ميتواند مورد مطالعه قرار گيرد.

 دولاب:

دولاب منطقه وسیعی است در جنوب روستای دولاب که بیشتر رسوبات آن رودخانهای بوده و سازند محلی کنگلومرای دولاب  بخشی از این منطقه محسوب میگردد. در این منطقه چندین رودخانه فصلی وجود دارد که آبهای جاری ناشی از بارندگی بر روی گنبد نمکی را به دریای شمالی جزیره انتقال میدهد. در نتیجه رودخانههای موجود در این منطقه فقط یک یا دو ماه از سال آب دارند. این رودخانهها در یک لایه مارنی-مارنی ماسهای تشکیل شدهاند که بعضا عمق آنها به 10 متر میرسد. همچنين ژئوپارک داراى موزه اى  است که زمين شناسى ژئوپارک حيات وحش منطقه و عکس هائى از پديده هاى را به نمايش مى گذارد.ژئوپارک قشم اولين و تنها ژئوپارک خاور ميانه است که در سال 2006 به ثبت شبکه جهانى ژئوپارک ها رسيد. در حال حاضر  تنها 27 کشور جهان ژئوپارک ثبت شده دارند که ايران نيز به واسطه ژئوپارک قشم يکى از اين کشور هاست.البته اين موضوع برکسى پوشيده نيست که ژئوپارک جهانی قشم بواسطه واقع شدن در منطقه استراتژيک خليج فارس از اهميت بالاترى برخوردار است. از طرف ديگر ژئوپارک قشم به دليل قرار گرفتن بين ژئوپارک هاى شرق آسيا و اروپا موقعيت خاصى را هم در منطقه و هم در بين ژئوپارک ها پيدا کرده است.ژئوپارک قشم از لحاظ تنوع پديده هاى زمين شناسى و سايتها نسبت به ساير ژئوپارکها جايگاه بهترى را دارد. البته اين تنوع محدود به پديده هاى زمين شناسى نمى شود، تنوع در پديده هایى مانند بوم شناسى، آثار باستانى، محيط زيست، حيات وحش و ... از ديگر ويژه گيهاى اين ژئوپارک مى باشد.قرار گرفتن سواحل در حاشيه ژئوپارک باعث شده زيبايى اين ژئوپارک چندين برابر شود . همچنين از ديگر ويژه گيهاى اصلى ژئوپارک قشم مجاورت با جنگل هاى حرا مى باشد که به ارزش آن به مقدار خيلى زيادى افزوده است.