خشکسالی،منابع آبی هرمزگان را بحرانی کرده است

صبح ساحل ، اجتماعی - شهناز حاجی‌قاسمی//استان هرمزگان از دیرباز با مشکل کم‌آبی مواجه بوده است اما اکنون شاهد وضعیت بحرانی آب یا تنش آبی در استان هستیم. موضوعی که قصمی، مدیر عامل آبفای هرمزگان نیز آن را تأیید می‌کند.

بنابراظهارات قصمی، خشکسالی‌ بی‌سابقه 20 سال گذشته و وضعیت بارش 50 سال گذشته و به ویژه میزان بارش در سال گذشته باعث شده است که منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی به شدت کاهش پیدا کند.

چالش آب یکی از 15چالشی است که دنیا را تهدید می‌کند. در سالیان اخیر گزارشات متعددی از سازمان‌های بین المللی و مؤسسات تحقیقاتی درباره وضعیت آب جهان منتشر شده است و نکته قابل توجه در اغلب این آمارها قرار داشتن نام کشور ایران در لیست کشورهای دارای بحران آب است.

آب این کالای حیاتی بشر که تمدن‌های بزرگ در کنار آن شکل گرفتند و با از دست رفتن آن این تمدن‌ها نیز از بین رفتند، اکنون به عنوان یکی از مناقشات اصلی هزاره سوم شناخته شده است بطوریکه برخی کارشناسان، جنگ آینده بشر را جنگ بر سر منابع آب می‌دانند. اگرچه 70 درصد کره زمین با آب پوشیده شده است اما تنها 3 درصد از آب‌های کره زمین قابل آشامیدن است.

5 درصد جمعیت جهان و یک درصد منابع آبی آن در خاورمیانه قرار دارد. موضوعی که خاورمیانه را یکی از مناطق حساس و مستعد مناقشات آبی ساخته است. آب نه تنها دارای ارزش اقتصادی بلکه دارای ارزش اجتماعی و سیاسی نیز می‌باشد چرا که عدم توجه به بحران آب می‌تواند منجر به ایجاد بحران اجتماعی و امنیتی گردد. 

اعتراضاتی که در ماههای اخیر در برخی شهرهای ایران بر سر مسأله آب صورت گرفت، شاید گواهی بر این ادعا باشد. روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی تکان‌دهنده مدعی شد که ۱۲ استان از ٣١ استان ایران تا ۵۰ سال آینده تمام سفره‌های زیرزمینی آبشان را از دست می‌دهند و با خشک شدن کامل تقریبا نیمی از استان‌های ایران جمعیت زیادی مجبور به مهاجرت هستند. بنابر اظهارات عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت کمبود آب در صورتی که مدیریت نشود، موجب خواهد شد که ۵۰ میلیون نفر از جمعیت ایران ناگزیر به ترک این کشور شوند. اگر وضع فعلی مصرف آب در بخش کشاورزی ادامه داشته باشد در کمتر از ۲۵‌ سال دیگر شرق و جنوب کشور کاملا خالی از سکنه خواهد شد.

شرایط ویژه کم آبی و خشکسالی کشور، مصرف بی‌رویه آب در بخش‌های مختلف، سدسازی‌های غیرکارشناسی، قیمت‌گذاری آب در کشور، از بین رفتن پوشش گیاهی، سوء مدیریت و جدی نگرفتن بحران آب تنها بخشی از دلایل ایجاد بحران آب در کشور است. مسأله آب در کشور به حدی است که برخی کارشناسان بر این باورند که کشور از مرحله بحران آب گذر کرده و با ورشکستگی آب روبرو هستیم. در گزارش‌های بین‌المللی برای تعریف بحران آب شاخص‌هایی تعیین شده است. در این میان دو شاخص اهمیت بیشتری دارد؛ یکی سرانه آب است که طی آن نسبت دو عامل «حجم آب» و «جمعیت» مورد بررسی قرار می‌گیرد. 

اگر عدد به دست آمده از این کسر زیر ۱۲۰۰ باشد یعنی وارد تنش آبی شده‌ایم و بحران آب آغاز شده است.شاخص دوم  از نسبت میان «میزان مصرف آب» و «میزان آب موجود» بدست می‌آید که اگر عدد به دست آمده از این شاخص بالای ۰.۴ باشد وارد تنش آبی می‌شویم و در صورتی که بالای ۰.۹ باشد به مرحله بحران آب می‌رسیم.

میرزایی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز در گفتگو با ایسنا، ورشکستگی آبی را اینگونه تعریف می‌کند: ورشکستگی آبی شرایطی است که بحران را دیده، لمس کرده و آثار ناشی از آن را متحمل شده‌ایم اما هیچ وقت کاری برای حل آن انجام نداده‌ایم.

این کارشناس مدیریت منابع آب می‌افزاید: بحران مرحله‌ای گذرا و موقتی است که در صورت تدوین برنامه، امکان رفع آن وجود دارد اما ورشکستگی، موقعیتی پیچیده است که در نتیجه بی‌توجهی به بحران ایجاد می‌شود یعنی چرخه اقدامات اشتباه به قدری تکرار شده که دیگر امکان هیچ بهبودی وجود ندارد. 

در حال حاضر بسیاری از شهرهای کشور در وضعیت بحران آبی یا تنش آبی قرار دارند. استان هرمزگان از دیرباز با مشکل کم‌آبی مواجه بوده است اما اکنون شاهد وضعیت بحرانی آب یا تنش آبی در استان هستیم.

موضوعی که قصمی، مدیر عامل آبفای هرمزگان نیز آن را تأیید می‌کند. بنابراظهارات قصمی، خشکسالی‌ بی‌سابقه 20 سال گذشته و وضعیت بارش 50 سال گذشته و بویژه میزان بارش  در سال گذشته باعث شده است که منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی به شدت کاهش پیدا کند.

یکی از منابع اصلی آب در استان هرمزگان، سد استقلال است که در چند روز آینده به حجم غیر مفید آن می‌رسد یعنی سال گذشته آبگیری نکرده است. 

از طرفی بدلیل وضعیت دراز‌مدت عدم بارش در استان، سطح چاه‌ها پایین رفته و نیاز به کف‌شکنی پیدا کرده‌ است و این پدیده غالبی است که در کل کشور اتفاق میفتد. به همین دلیل با کمبود آب روبرو شده‌ایم.

نیاز آبی در سال97، 4320 لیتر در ثانیه است و میزان آبی که در حال حاضر استحصال می‌شود 3280 لیتر در ثانیه است. یعنی ظرفیت تولیدی که در وضعیت فعلی بر اثر خشک شدن چاه‌ها یا از دست رفتن منابع آبی بدست آمده است، تفاوت این دو مقدار یعنی 1040 لیتر در ثانیه است که این میزان کمبود آبی است که باید مدیریت شود.

بخشی از مدیریت آّب به کارهای فنی مربوط می‌شود که باید در شرکت آب و فاضلاب و بخش‌های تأمین‌کننده‌ی آن انجام شود و بخشی دیگر از آن به همکاری مصرف‌کنندگان که مردم هستند، برمی‌گردد. 

مدیر عامل آبفای هرمزگان درباره وضعیت جیره‌بندی و قطعی آب گفت: ما در مرحله اول، نوبت‌بندی یا جیره‌بندی را انجام ندادیم بلکه با افت فشار در شبکه، محدودیت ایجاد کردیم.

عمده مکان‌هایی که با قطعی آب مواجه هستند مناطق مرتفعی از شهر بندرعباس هستند یا در شهرهای دیگر خانه‌هایی که در مناطق مرتفع قرار دارند ، مشترکانی هستند که بیشترین سهم را از لحاظ قطعی آب داشتند که برای آنها نیز تدابیری اندیشیده شده است مثلا در بندرعباس با نصب پمپاژ جدید و اصلاح شبکه‌ها تلاش شده است که این قطعی آب به حداقل ممکن برسد.

اعمال مدیریت فشار باعث شده است تا بتوانیم نیمی از فصل گرم تابستان را پشت سربگذاریم و انتظار بر این است که تا یک یا دو ماه آینده نیز بتوانیم با همین روش بحران را پشت سر بگذاریم. 

قصمی با بیان اینکه حدود 12 شهر در استان وضعیت بحرانی دارد، گفت: یکی از بحرانی‌ترین شهرها بستک، جناح، سردشت و گوهران هستند که در سردشت و گوهران حدودا 2 سال است که تأمین آب از طریق آب‌رسانی سیار و تانکر صورت می‌گیرد و سعی شده است که حداقل‌های مورد نیاز تأمین شود.

برای شهرهای بستک و جناح طرح انتقال آب دریا از چارک از طریق احداث آب شیرین‌کن وجود دارد که خط انتقال آن شروع شده و مجوز احداث آب شیرین‌کن نیز گرفته شده است که باید مناقصه برگزار شود و سرمایه‌گذار معرفی گردد که این فرآیندی 2 یا 5/2 ساله است اما قطعا در حال حاضر در بستک و جناح مشکل آب وجود دارد. همچنین طرح انتقال آب سد جگین به بشاگرد حدود 3 سال است که شروع شده است.

اعتبار كل این طرح یك هزار و 898 میلیارد ریال بوده و اعتبار مورد نیاز جهت بهره برداری و تكمیل آن 1400 میلیارد ریال است. همچنین اعتبار تخصیص داده شده این طرح در سال جاری 80  میلیارد ریال بوده است که با اتمام این طرح، آب شرب مورد نیاز شهرهای سردشت، گوهران و 164 روستای مسیر طرح تأمین خواهد شد.

این پروژه تقریبا 30 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و سفری که هفته گذشته از دفتر مقام معظم رهبری صورت گرفت قولی مبنی بر تسریع تأمین اعتبار این پروژه داده شد و تا تیرماه سال آینده این منطقه نیز از وضعیت بحران خارج می‌شود.

قصمی درباره نقش صنایع در کمبود آب استان گفت: در سالهای گذشته تأمین آب صنایع انجام میشده است. در سال 93 در وضعیت خوب آبی قرار داشتیم و میانگین آب تأمین شده حدود 2100 لیتر در ثانیه بود که با این میزان، امکان تأمین آب صنایع وجود داشت اما در سال 94 دوباره به حجم غیرمفید آب برخورد کردیم و پس از آن روند کاهشی ادامه یافت تا امسال که با بدترین حالت کمآبی روبرو هستیم. 

براساس تصمیمهای صورت گرفته در هیئت مدیره شرکت آب و فاضلاب، صنایع سیستم نمکزدایی را از طریق سرمایه‌ گذاری بخش خودشان فعال کرده‌اند بنابراین آب خود را تأمین میکنند و درصد بسیار پایینی برای تأمین آب مجتمع‌های مسکونی وابسته به صنایع صورت میگیرد که تأثیر چندانی در بحران آب ندارد.

در حال حاضر میزان 60 درصد مصرف آب در بخش خانگی صورت میگیرد. صنایع در گذشته فقط 2 درصد مصرف آب داشتند که در حال حاضر آب مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند و به شرکت آب و فاضلاب وابستگی ندارند.

 وی افزود: از آنجایی‌که منبع آبی کل کشور یک مقدار مشخص است، اگر مصرف آب بخش کشاورزی کنترل و بهینه شود، اثر بسیار خوبی خواهد داشت که میتواند به بخشهای صنعت و آب شرب خانگی کمک کند. در استان بخش کشاورزی بسیار مورد رصد قرار دارد و گونه‌های گیاهی که کم‌آب‌تر هستند هدفگذاری شده است. همچنین استفاده از روشهای مختلف آبیاری مانند تولید گلخانه ای که میزان آب کمتری لازم داشته باشند، مورد توجه است.

قصمی دریاره کیفیت و کمیت آب شرب استان گفت: در یک نگاه کلی در سال 97 تقریبا 61 درصد آب از چاه‌های موجود در سطح استان و 19 درصد از سد و 14 درصد نیز از آب شیرین‌کن‌ها با ظرفیت 43هزار مترمکعب در بخش شهری تأمین می‌شود و 6 درصد نیزاز طریق آبرسانی به شهرهای حاشیه خلیج فارس است.

از لحاظ کیفی اقدامات خوبی انجام شده است. در سالیان گذشته وقتی به حجم غیرمفید آب سد استقلال می‌رسیدیم اگرچه آب در حد استاندارد بود اما دارای طعم و بو بود اما امسال در این زمینه گلایه چندانی از سوی مردم صورت نگرفته است بدلیل اینکه در سال گذشته پیش‌بینی‌هایی در مورد کمبود آب صورت گرفته بود و تصفیه‌خانه‌های آب میناب و بندرعباس اثرات خوبی داشتند.

از طرفی بدلیل فصل گرم و افت فشار آب در شبکه‌ها براساس تخمین‌هایی که در شرکت گرفته شده است تست کنترل کیفی 5/1 برابر یعنی 50 درصد بیشتر براساس دستورالعمل ها انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که آب کاملا سالم و بهداشتی است و طعم، بو و کنترل کیفیت آب بطور کامل انجام شده است.

قصمی درباره راهحل کمبود آب در استان گفت: رویکردی که در حال حاضر ایجاد شده است استفاده از آب شیرین کن است که آب‌های پایدار و دائمی را منهای اثرات حاصل از عدم بارش و خشکسالی ایجاد می‌کند که این رویکرد بطور کامل عوض شده است. 

از سال 86 که این فرایند شروع شده است تا سال جاری، 43هزار مترمکعب در شبانه روز در بیشتر نقاط استان آب شیرین‌کن ایجاد شده است.

در سالهای 74 الی 76 انتقال آب از سرزمین اصلی به جزایر صورت می‌گرفت ولی می‌توان گفت در حال حاضر جزایر تقریبا دارای مطمئن‌ترین آب هستند.

 قصمی با بیان اینکه اقدامات فنی و فرهنگی مختلفی در استان برای حل مشکل آب صورت گرفته است، گفت: از لحاظ اقدامات فنی بحث جداسازی انشعابات فضای سبز شهری است که با همکاری‌های صورت گرفته با شهرداری، انشعابات به مرور زمان رو به کاهش است که تقریبا 30 درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشته‌ایم. اخیرا  نیز تفاهم‌نامه‌ای بین سرمایه گذار فاضلاب بندرعباس و شهرداری منعقد شده است که امیدواریم تا پایان سال مطابق با برنامه‌ریزی صورت گرفته، با شیرین‌سازی آب پساب، بخش زیادی از آب فضای سبز شهری تحت پوشش قرار بگیرد و بحث تأمین آب آن از آب شرب کاملا جدا شود. همزمان با آن برای منازل، مدارس و اماکن عمومی مذهبی از دستگاه‌های کاهنده مصرف استفاده شده است که براورد ما نشان می‌دهد که میزان مصرف آب هر خانه را تقریبا 20 درصد کاهش می‌دهد که یکی از اقدامات مثبت انجام شده در این زمینه است. 

در برنامه‌های فرهنگی نیز استفاده از ائمه جمعه، صدا و سیما و بازدیدهای چهره به چهره است که تقریبا 1100 دانش آموز از تصفیه‌خانه بازدید کرده‌اند. 

برگزاری نمایشگاه وضعیت قرمز با محتوای بحران آب و کمپین آقای شیر از جمله برنامه های فرهنگی بوده است. همچنین با همکاری آموزش و پرورش تقریبا 5000 دانش آموز آموزش داده شده است که موفقیت‌آمیز بوده است و در اماکن آموزشی شاهد چشمگیر کاهش مصرف آب بوده‌ایم.

براساس آگاهی مردم و اطلاع رسانی و همکاری‌های صورت گرفته توسط مردم با شرکت آب و فاضلاب، سرانه آب مصرفی خانگی در استان تقریبا 126لیتر در شبانه روز می‌باشد که از میانگین کشوری پایینتر است که این موضوع حاکی از آگاهی و همکاری مردم دارد اما متأسفانه هنوز در معابر دیده می‌شود که برخی افراد کمبود آب را احساس نکرده‌اند و در شستشوی ماشین، حیاط و یا غیره هدررفت آب صورت می‌گیرد که لازم است شهروندان نهایت همکاری را در مصرف آب داشته باشند.