برگ برنده محیط زیست هرمزگان چیست؟

صبح ساحل ، اجتماعی - سامیه طهورنیان:زیستگاه طبیعی و دریایی هرمزگان در طی نیم قرن گذشته دستخوش تحولات و آسیب‌های زیادی بوده است.

مسائل زیست محیطی که از طرف دولت و مردم آنچان به طبیعت لطمه زده است که در بسیاری از بخش‌ها آسیب‌ها جبران ناپذیر هستند.

مادام مسئولین کشور از کمبود بودجه و کمبود نیروی انسانی متخصص جهت بهبود اوضاع محیط زیست کشور می گویند. این گزارش ابتدا شما را با پتانسیل‌های استان و سپس راه حل جهانی آن آشنا می‌کنیم.

استان هرمزگان دارای اقلیم گرم و مرطوب است. اغلب رودخانه‌های آن فصلی و سیلابی هستند. بیش از 70 درصد گستره آن را بخش‌های کوهستانی در بر گرفته است. تعداد کل گونه‌های گیاهی استان بالغ بر 900 گونه می‌باشد.

این استان از نظر زیستگاهی حائز اهمیت فراوان است.

پرندگان استان هرمزگان شامل 224 گونه بوده که 146 گونه خشک زی هستند. پستانداران خشک زی شناخته شده استان نیز بالغ بر 42 گونه است. به طور کلی مناطق چهارگانه موجود در عرصه‌های خشکی استان شامل اثر طبیعی ملی خرسین و 6 منطقه حفاظتشده (گنو، کشار، باز، هماگ، پرزوییه وسراج) می‌باشد. 

 کاهش تنوع زیستی وایجاد خسارت‌های ناشی از بهره برداری نادرست از منابع رودخانه و جنگل و بیابان و و دریاها و بهره برداری بی رویه ازآب های زیر زمینی ونهایتا» شور شدن سفره‌های آب زیر زمینی و همچنین حفر چاه‌های غیر مجاز و عدم رعایت الگوی مصرف آب همه و همگی در حال ضربه زدن به پیکره هرمزگان هستند.

اما همه مشکلات اینها نیستند. مشکل بزرگ دیگری که در زیست گاه‌های طبیعی استان وجود دارد شکارچیان مسلح هستند، در واقع واگذاری سلاحهای فراوان و نامناسب نظیرسلاح های خفیف به مردم است که در نهایت با شکارهای بی رویه و غیر قانونی باعث از بین رفتن گونه‌های مختلف جانوری شده‌اند.

همان‌طور که معلوم است بخش عمده‌ای از استان هرمزگان را مناطق کوهستانی دربر گرفته‌است. این ارتفاعات نقش عمده‌ای در بارش‌های جوی استان ایفا می‌کنند. این ارتفاعات از طبیعت و وضعیت توپوگرافی خاصی برخوردار است، و از نقاط دیدنی استان هرمزگان به‌شمار می‌آید. ارتفاعات هرمزگان از جمله ناهموارترین مناطق جنوب ایران است، به گونه‌ای که برخی از ناهموارترین وبلندترین ارتفاعات در این استان واقع شده‌است.

منطقهٔ حفاظت‌شده گنو در ۲۹ کیلومتری شمال غربی شهرستان بندرعباس واقع شده است. این کوه در مقایسه با آب و هوای گرم بندرعباس دارای آب و هوای نسبتاً معتدل است و به همین مناسبت از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. پوشش گیاهی آن بسیار جالب و قابل‌توجه است؛ به طوری که ادارهٔ محیط زیست هرمزگان برای حفظ و حراست از آن‌ها تمام پوشش گیاهی این منطقه را مورد حفاظت و کنترل خود در آورده است

هرمزگان نه تنها در داشتن زیست گاه طبیعی یک استان بالقوه است بلکه در داشتن زیست گاه‌های دریایی هم دارای جایگاه ویژه‌ای است. استان هرمزگان با دارا بودن دو هزار و 238 کیلومتر با احتساب جزایر خط ساحلی و قرار داشتن بیش از نیمی از آبهای تحت حاکمیتی ایران دراین استان از مهمترین استان‌های جنوبی در بحث محیط زیست دریایی به شمار می‌رود.

مدیر کل اداره حفاظت محیط زیست استان هرمزگان در جایی نقل کرده‌اند که: ازمجموع مناطق تحت مدیریت در استان هرمزگان یک ذخیره گاه زیست کره، شش منطقه حفاظت شده و چهار تالاب بین المللی در نوار ساحلی استان قرار گرفته‌اند. 

در استان هرمزگان، جزیره شیدور تحت عنوان پناهگاه حیات وحش و تالاب بین المللی، جزیره هندورابی تحت عنوان پناهگاه حیات وحش و جزیره فارور تحت عنوان منطقه حفاظت شده مورد حفاظت قرار دارد.  

به گفته این مقام مسئول در استان هرمزگان، جزیره شیدور به عنوان تنها آبسنگ مرجانی، جزیره‌ای حفاظت شده محسوب می‌شود

 همچنین استان هرمزگان دومین و سومین بیوم غنی زیستی دنیا را داراست که به ترتیب جوامع مرجانی و جنگل‌های مانگرو در آبهای ساحلی استان وجود دارد.

در استان هرمزگان 25 گونه پستاندار دریایی، پنج گونه لا ک پشت دریایی، بیش از هزار و 200 گونه ماهی، انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی، انواع نرمتنان و سایر آبزیان در استان اشاره کرد که تنوع گونه‌ای بی نظیری را در آبهای هرمزگان به وجود آورده‌اند.

تا اینجا ما با ارزشمندترین دارایی‌های استان هرمزگان آشنا شدیم اما تا چه حد دولت و مردم برای حفظ و حفاظت این ارزش‌ها کوشیده‌اند؟

برای حفظ چنین محیط زیست طبیعی قطعاً توان و سرمایه زیادی باید صرف نگه داری آن بشود که بخشی از آن با کمک تکنولوژی‌هاست که کار را دقیق‌تر و راحت می‌کنند و بخشی از آن توسط نیروی‌های انسانی ست. به نیروهای انسانی که از این منابع حفاظت فیزیکی می‌کنند محیط بان گفته می‌شود.

محیط‌بان فردی است که به حفاظت و کنترلِ عرصه‌های طبیعی و حیات وحش کشور می‌پردازد. طبق آمارها تا مهرماه ۱۳۹۶ خورشیدی یکصدونوزده نفر در حین انجام مسئولیت محیط‌بانی در ایران جان خود را از دست داده‌اند.

بر اساس استاندارد جهانی هر یک ۱۰۰۰ هکتار باید توسط یک محیط بان حفاظت شود. در ایران هر محیط بان از ۶۰۰۰ هکتار حفاظت می‌کند. هم‌اکنون تعداد محیط‌بانان کشته شده، سه رقمی شده‌است که این تعداد، به غیر از محیط بانانی است که در حین انجام مأموریت از صخره پرتاب شده‌اند یا در تعقیب و گریز با متخلفان تصادف کرده و جان باخته‌اند. هر چند که معیشت این محیط بانان نیز در وضعیت بسیار نامطلوبی قرار دارد و به همراه صدها وعده مسئولین که هنوز عملیاتی نشده‌اند.

12 درصد از وسعت استان هرمزگان تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط‌زیست است و در رأس آن محیط‌بانان هستند که در محیط‌زیست هرمزگان در کوه، دشت و دریا با مشقت‌های فراوانی مشغول به کار هستند.

وفادار مدیر کل حفاظت از محیط زیست استان با بیان اینکه در حال حاضر 47 محیط بان در استان هرمزگان داریم درصورتی‌که مطابق استانداردها باید برای یک‌میلیون هکتار منطقه تحت حفاظت خود 400 محیط‌بان داشته باشیم،  عنوان کرد: اخیراً سازمان حفاظت محیط زیست تصمیم به استخدام محیط‌بان گرفته و از بین 300 محیط‌بانی که استخدام می‌شودمه از این بین فقط 10 نفر سهمیه استان هرمزگان است که البته کفاف کمبودها را به هیچ وجه نخواهد داد. 

مدیرکل حفاظت محیط زیست هرمزگان وعده داده است که مسئله حق الکشف محیط‌بانان را در سازمان محیط زیست مطرح کنیم که اگر لایحه حمایت از محیط بانان در مجلس شورای اسلامی تصویب شود می‌تواند کمک زیادی را برای محیط بانان داشته باشد چون همیشه مسئله کمبود بودجه در ردیف بودجه محیط زیست مشهود است که عامل بزرگ از بین رفتن منابع محیط زیستی کشور است.

اما برگ برنده برای محیط زیست برای استان ما چه چیزی می‌تواند باشد؟

تأمین بودجه حفاظت از محیط زیست و مشارکت دادن مردم بومی از طریق اکوتوریسم یا بوم گردی!

بوم گردی یا اکوتوریسم در تعریف خلاصه یعنی احترام به طبیعت، احترام به فرهنگ گذشته و حال حاضر مردمانی که از سال‌ها قبل در یک زیست بوم خاص زندگی می‌کنند. بوم گردی، واژهٔ پیچیده و غریبی نیست، رفتن و بودن در طبیعت و عشق ورزیدن به آن است؛ سفری است مسئولانه که موجب رشد و پایداری زیست بوم، فرهنگ و کیفیت زندگی ساکنین منطقهٔ گردشگری خاصی می‌شود.

اکوتوریسم گرایش نوین در صنعت جهانگردی است. چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعت از کانون‌ها و جاذبه‌های توریست پذیر این نوع از جهانگردی است، لذا اهمیت دادن به نقش آن در حفاظت از محیط زیست به منظور دستیابی به توسعه پایدار امری ضروری است. گرچه اهمیت نسبی اکوتوریسم در مقایسه با توریسم توده‌ای یا سنتی مرسوم هنوز پایین است اما در بعضی از کشورها به سرعت در حال توسعه و کسب اعتبار است. اکوتوریست ها که با انگیزه‌های خاص خود به نواحی طبیعی و بکر کره زمین مسافرت می‌کنند. تجارب سودمندی به دست می‌آورند.

یکی از مهمترین نتایج این نگرش به گردشگری و طبیعت گردی، ایجاد اشتغال برای ساکنان بومی منطقه و کسب در آمد برای آنان است؛ که از این طریق ساکنین منطقه ترغیب به حفظ محیط زیست، آداب و رسوم و آنچه برای گردشگران جذاب است می‌شوند. به این ترتیب اکوتوریسم می‌تواند در حفظ و پاسداری محیط زیست طبیعی و انسانی و همچنین توسعه پایدار تاثیرگذار باشد تصور کنید که گسترش این فرهنگ چه تاثیری در اقتصاد هرمزگان خواهد گذاشت.

معروف است که می گویند ” در اکوتوریسم تنها ردپایتان در طبیعت باقی می‌ماند و به جز خاطره‌ها چیزی از سفرتان به طبیعت با خود به خانه برنمی گردانید ”. این نوع نگاه به طبیعت گردی و در کنار آن تاکید بر حفظ منابع طبیعی، مقوله آموزش و به حداقل رساندن آسیب‌های وارده به طبیعت در طول سفر، اهمیت احترام گذاشتن به طبیعت را آشکار کرده و مانع آسیب رساندن به آن می‌شود.

از مقایسهٔ ابعاد گردشگری در شاخهٔ اکوتوریسم با سایر زمینه‌های گردشگری، در می‌یابیم در حالی که سایر شاخه‌ها به توریسم انبوه، شرکت‌ها، آژانس‌ها و هتل‌های بزرگ می‌اندیشند، فعالان شاخه اکوتوریسم (بوم گردی) به ندرت با گروه‌هایی بیش از 30 نفر برای هر برنامه سروکار دارند و نیز از طریق شرکت‌های کوچک و استفاده از راهنمایان محلی و امکانات محدود در محیط‌های طبیعی فعالیت می‌کند.همانطور که در ابتدای گزارش گفتیم پتانسیل استان هرمزگان در نیمه دوم سال برای گسترش بوم گردی بسیار بالاست.با داشتن ارتفاعات خوش آب و هوا، جزایر زیبا، سواحل مرجانی و ده‌ها ویژگی منحصربفرد در کشور قطعاً در زمینه بوم گردی می‌تواند موفق باشد.

در حوزه توسعه روستایی استان هرمزگان، یکی از محرک‌ها می‌تواند گردشگری روستایی باشد که خوشبختانه در ایران ظرف سال‌های اخیر با همکاری نهادهای مربوطه توسعه یافته است. روستاهایی شمال کشور مانند کن و کندوان و نراق و حتی روستاهای نزدیک به کویر مرکزی ایران، در یک دهه اخیر با استقبال تیم‌های گردشگری حرفه‌ای داخلی و بین‌المللی مواجه شده است. در جنوب کشورو در استان هرمزگان در فصل‌های پاییز و اوایل زمستان به دلیل مناسب و متعادل بودن هوا می‌توان از کوه‌های استان از جمله اتفاعات کوه باز و کوه گنو و روستاهای مجاور آن برای توسعه اکوتوریسم استفاده کرد. فص برداشت میوه و سبزیجات را با مراسم‌های متفاوت پر رنگ و لعاب کرد و تبلیغات و سرویس‌هایی جهت جلب گردشگران انجام داد. با توجه با کمبود آب در سراسر هرمزگان کشاورزان با تمرکز بر روی بوم گردی و حفظ محیط زیست منطقه، می‌توانند از این طریق کسب درآمد کنند.

همچنین جنگل حرا و روستاهای اطراف این بنادر می‌توانند در نیمه دوم سال شاهد حضور گردشگران و بوم گردان باشند. در نتیجه سود حاصل از بوم گردی و پرداخت عوارض و یا وجه خاصی به شرکت‌های خصوصی محیط زیستی می‌تواند خیلی از مشکلات و کمبودهای حال حاضر را حل کند.

برای مثال تانزانیا با سود حاصل از بوم گردی توسط مردم محلی هم توانست بودجه حفاظت از فیل‌ها وشیرها را تأمین کند و هم مردم بومی را در حفظ محیط زیست مشارکت دهد.

در حقیقت توریسم روستایی یکی از مفاهیم و اشکال توسعه پایدار است که در آن از منابع موجود در مناطق روستایی استفاده می‌شود. این گونه توسعه، کمترین تأثیر مخرب را دارد یا اصولاً فاقد چنین تأثیراتی است. برای مثال در بنادر کوچک با برپایی جشنواره‌های صید ماهی و یا برگزاری مراسم‌های سنتی و زنده کردن فرهنگ‌های قدیمی هم بوم گردی را گسترش داد و هم مشارکت مردم در حفظ سواحل را بالا برد. مشارکت مردم می‌تواند عامل همکاری پایدار با محیط بانان نیز باشد و می‌تواند فشار مضاعف را از روی این قشر مهم کشور بردارد.