هزینه‌های زندگی در هرمزگان از منطق خاصی تبعیت نمی‌کند

صبح ساحل ، اجتماعی - حاجی قاسمی:«مسائل اجتماعی رابطه تنگاتنگی با حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، عدالت اجتماعی، قضا و غیره دارد و همه‌ی این مسائل به‌صورت شبکه‌ای درهم‌تنیده بر روی همدیگر اثر می‌گذارند.

ما نمی‌توانیم درباره پدیده‌ای مانند ازدواج بگوییم فقط رضایت طرفین شرط است و هیچ عامل دیگری تأثیری ندارد. یکی از بحث‌هایی که روی شکل‌گیری پدیده ازدواج تأثیر می‌گذارد بحث اقتصاد خانوار است». این‌ها گفته‌های دکتر اخلاقی پور، جامعه‌شناس است.

دکتر اخلاقی پور در ادامه افزود: وقتی دو جوان قصد تشکیل خانواده دارند یعنی می‌خواهند از یک نظام خانوادگی و خویشاوندی جدا شوند که در جامعه‌شناسی فرهنگی می‌گویند می‌خواهند پاگشا بشوند یعنی اثبات کنند به بلوغ جسمی، روانی و اجتماعی رسیدند که قابلیت مستقل زندگی کردن از خانواده قبلی خود را دارند.

در چنین وضعیتی آنچه بلوغ اجتماعی و توانمندی روانی فرد را محک میزند بحث درامد و اشتغال است؛ یعنی فرد بخصوص زوج و به عبارتی در فرهنگ ما مرد بتواند امور خانواده جدیدی که تشکیل داده است را تمشیت کند و بتواند امنیت دختری را که به عقد خود درآورده را تضمین کند. این مسئله وقتی پای بچه در میان باشد پیچیده‌تر می‌شود.

 وی در پاسخ به میزان تأثیر مسائل اقتصادی در امر ازدواج گفت: بلاشک اقتصاد تأثیرگذار است حتی در انتخاب افراد، ثبات و ضریب ماندگاری خانواده‌های تازه تشکیل‌شده تأثیرگذار است.

اثر اقتصاد بر خانواده اثری مستمر و دائمی است و من معتقدم اقتصاد می‌تواند عمیق‌ترین اثر را بر شکل‌گیری خانواده داشته باشد. حالا ممکن است خوانندگان شما یک بحثی را مطرح کنند که اگر بحث اقتصادی است پس چرا سن ازدواج میان جوانانی که ازلحاظ اقتصادی در وضعیت مساعدی به سر می‌برند، به تأخیر افتاده است که این موضوع توضیحات خاص دیگری را دارد که این موضوع هم به حوزه‌های اجتماعی و هم بحث اقتصادی و امنیت ذهنی انسان برمی‌گردد.

ما دو نوع امنیت داریم امنیت عینی و امنیت ذهنی. امنیت ذهنی آن چیزی است که مؤلفه‌های ذهنی ما نسبت به وضعیت اجتماعی و اقتصادی و ثبات و امید به آینده دارند.

وقتی افراد تحلیل می‌کنند که آینده بی‌ثبات و غیرقابل‌پیش‌بینی است، معمولاً انسان‌ها برای شکل دادن به رفتارهای آینده‌نگرانه محتاط‌تر رفتار می‌کنند البته یک سری پارامترهای اجتماعی وجود دارد که نقش مسائل اجتماعی در این میان مهم‌تر است.

در ادامه گفتگوی خواندنی دکتر اخلاقی پور، جامعه‌شناس و مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری هرمزگان با «صبح ساحل» پیرامون مسائل ازدواج و به‌ویژه تأثیر مشکلات اقتصادی بر ازدواج را می‌خوانید.

 آیا گرانی به‌ویژه گرانی سکه و طلا باعث کاهش ازدواج شده است؟ 

برخی معتقدند گرانی باعث کاهش ازدواج و افزایش طلاق شده است هرچند برخی دیگر عنوان می‌کنند گرانی باعث کاهش طلاق شده است. ما در حال حاضر نمی‌توانیم مدعی باشیم که وضعیت اقتصادی ما خوب است. 

در حال حاضر وضعیت اقتصادی ما بی‌ثبات است و این بی‌ثباتی روی حوزه اجتماعی قطعاً تأثیر می‌گذارد و تأثیری که می‌گذارد مثبت ارزیابی نمی‌شود.

تأثیر سایر حوزه‌ها روی حوزه اجتماعی به دو بخش تقسیم می‌شود. در یک تقسیم‌بندی اثرات مستقیم است و در تقسیم‌بندی دیگر اثرات غیرمستقیم است. 

مثلاً در حوزه اقتصاد اثر مستقیم این است که ارزش پول پایین آمده و قیمت اجناس بالا رفته است، هزینه خیلی از مایحتاج اساسی و سرمایه‌ای زندگی مثل کولر، یخچال و تلویزیون بالا رفته است که این اثر مستقیم است و بر ازدواج تأثیر می‌گذارد و ممکن است ازدواج را به تأخیر بیندازد.

می‌توانیم افراد متعددی را شاهد مدعا بگیریم که قرار بوده ازدواج کنند اما با افزایش نرخ ارز ازدواج خود را به تأخیر انداخته‌اند تا ببینند وضعیت چگونه خواهد بود که ممکن است ازدواج آن‌ها شش ماه دیگر، یک سال دیگر و یا بیشتر به تأخیر بیفتد.

برخی اثرات غیرمستقیم هستند مثلاً می گویند قیمت طلا بالا رفته است. وقتی فرد چرتکه میندازد می‌بیند مهریه دختر خیلی بالا است و خانواده برای تضمین آینده دختر چه اشتباه یا غلط قضاوت نمی‌کند. 

این باعث می‌شود خانواده پسر بااحتیاط بیشتری ورود پیدا کنند یا حتی روی فرزند آوری تأثیر می‌گذارد. زوجین جوانی که ازدواج‌کرده‌اند اما جرئت و جسارت فرزند آوری را ندارند و فرزند آوری را به تأخیر می اندازند. 

از طرفی همین امر می‌تواند موجب شکل‌گیری اختلافات خانوادگی بین زوجین جوان گردد یا به اختلافات دامن بزند چون در بحث ازدواج و ماندگاری روانی زوجین فرزند به خاطر خلقت خداوند باعث تحولی در زندگی انسان‌ها می‌شود و رغبت و امید به زندگی را تشدید می‌کند. 

زوجینی که فرزند ندارند ممکن است زندگی یکنواخت‌تری را داشته باشند. پس این تأثیر غیرمستقیم ماجرا است که فرزند آوری را کنترل می‌کند. در بحث طلا؛ ممکن است قیمت طلا بالا رفته باشد و در کلان‌شهرها بحث‌وجدل‌ها درباره مهریه و سکه افزایش پیداکرده است که مهریه‌ها را به اجرا می‌گذارند و ممکن است منجر به فروپاشی خانواده شود و یا مرد به زندان برود البته ممکن است در هرمزگان چندان شاهد آن نباشیم.

 برخی معتقدند با گرانی و سخت شدن شرایط ازدواج ممکن است ازدواج موقت یا ازدواج سفید در کشور رواج پیدا کند. شما چه نظری دارید.

 من با اصطلاح ازدواج سفید مشکل دارم. در دهه 70 یک بحث آلترناتیو توسط ریاست‌جمهور وقت مرحوم هاشمی رفسنجانی مطرح شد که متأسفانه با غوغا سالاری که عده‌ای دز سطح کشور راه انداختند این قضیه منتفی شد ولی در شرع مقدس تشیع بحث ازدواج موقت و صیغه مطرح است که صیغه الآن هم هست و به‌طور فراوان هم شاهد آن هستیم اما خیلی از افراد ممکن است احصاء نیاز جنسی خود را از طریق کانال شرعی آن پیگیری نکنند و ارتباطات جنسی خود را داشته باشند. 

جوانان و پسرانی هستند که ازدواج نکرده‌اند اما ارتباطات جنسی خود را دارند که در کلان‌شهرها بسیار شایع است. در بحث ازدواج سفید البته اگر بپذیریم که سفید است خیلی از باهم بودن‌ها یا درواقع هم‌سفرگی را نمی‌توان ازدواج سفید قلمداد کرد. مثلاً در کلان‌شهرها جوانانی وجود دارند که دانشجو هستند و استطاعت مالی ندارند یا شرایط بد اقتصادی روی آن‌ها تأثیر گذاشته است بنابراین چند دختر و پسر یک‌خانه‌ی آپارتمانی را رهن و اجاره می‌کنند و هم‌سفره هستند اما هم‌سفرگی دال بر این نیست که هم‌خوابگی را هم بیاورد یا درواقع منجر به ارتباطات جنسی شود. 

بسیاری دچار خلط مبحث می‌شوند و گمان می‌کنند این همان ازدواج سفید است اما این‌طور نیست. خیلی از افراد ممکن است هم‌سفره باشند اما لزوماً ارتباط جنسی نداشته باشند و باید این نکته را هم در نظر بگیریم که بسیاری از افراد هم ممکن است هم‌سفره باشند و این هم‌سفرگی منجر به داشتن روابط جنسی شود و از این طریق نیازهای جنسی خود را نیز برطرف کنند.

• مردم هرمزگان آداب‌ورسوم خاصی در برگزاری مراسم ازدواج دارند که برخی از این مراسم‌ها ریشه در سنت و فرهنگ مردم استان دارد که جدا کردن آن‌ها از مردم دشوار است. به‌طور مثال در برخی شهرستان‌ها یا روستاهای استان یکی از مواردی که برای ازدواج واجب و الزام‌آور است گرفتن طلای بسیار است. به نظر شما شرایط اقتصادی چه میزان می‌تواند روی الگوی ازدواج در جامعه و به‌طور خاص هرمزگان تأثیر داشته باشد؟ 

بسیار تأثیر دارد. در برخی موضوعات اجتماعی و به‌ویژه در حوزه رفتار اجتماعی، شهروندان ما بخصوص در استان هرمزگان که 45 درصد مردم روستایی و 55 درصد شهری هستند، متأسفانه شرایط اقتصادی عوض‌شده اما رفتارهای ما همچنان به همان سبک و سیاق قبلی می‌چرخد. این موضوع هم به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم و هم به‌صورت آشکار و پنهان روی انتخاب و تصمیم‌گیری افراد، مدیریت زندگی ابتدای تشکیل خانواده و روی همه‌ی معیارهای زندگی مشترک تأثیر می‌گذارد و نمی‌توان این موضوع را انکار کرد. 

مثلاً در بحث طلا نوع نگاهی که زنان هرمزگانی به طلا دارند با نوع نگاهی که زنان استان‌های مرکزی کشور به طلا دارند، متفاوت است.

 متأسفانه زنان هرمزگانی به طلا به‌عنوان سرمایه نگاه نمی‌کنند بلکه به‌عنوان یک رفتار چشم و همچشمی و به رفتار نمایشی نگاه می‌کنند که قطعاً روی اقتصاد خانواده تأثیر می‌گذارد چون به‌طور پیوسته طلا را عوض می‌کنند. 

ممکن است برخی از جوانان استطاعت مالی را داشته باشند و این امکانات را فراهم کنند اما با این شرایط اقتصادی باید این رفتارها تغییر پیدا کند.

 الآن در طبقات متوسط گرفتن سالن عروسی و مراسم‌های خاص و گرایش به سمت زندگی که طبقات متوسط به بالا دارند زیاد شده است که این موضوع باید فرهنگ‌سازی شود. رسانه‌ها و فضای مجازی باید فرهنگ‌سازی کنند. 

ممکن است شما در یک وضعیت اقتصادی خوب این را بپسندید که هر کس استطاعت مالی دارد پس می‌تواند این رفتارها را داشته باشد اما در شرایط بحرانی چیزی که به نظرم می‌رسد چشم‌وهم‌چشمی در استان هرمزگان است که بسیار زیاد است البته بعضی آداب‌ورسوم و مناسبت‌های خاص را از گذشته داریم مانند کمکی که در شب عروسی در برخی روستاها و شهرهای کوچک به زوجین جوان می‌کنند و تحت عناوین مختلفی از آن اسم می‌برند که می‌تواند به کم کردن فشار اقتصادی زوجین در ابتدای زندگی کمک بسیاری کند. 

مثلاً گل‌ریزانی که می‌کنند و بخشی از هزینه‌های ازدواج زوج جوان جبران می‌شود و بار دیگر این زوج به زوج‌های دیگر کمک می‌کنند که این موضوع باعث می‌شود فشار اقتصادی تا حدی کاهش پیدا کند.

 با شرایط سخت اقتصادی برخی به ساده زیستن و تسهیل در ازدواج توصیه می‌کنند درحالی‌که برای تشکیل زندگی فراهم کردن برخی امکانات و لوازم از ضروریات زندگی است که با توجه به شرایط فعلی فراهم کردن همان ضروریات نیز دشوار است شما چه نظری دارید؟ 

قناعت و ساده‌زیستی خوب است اما باید حاکمیت و دستگاه‌های متولی امر سیاست ورزی اجتماعی را هم داشته باشند. با صرف ساده زندگی کردن نمی‌شود حالا ممکن است فرد مراسم عروسی‌اش را ساده برگزار کند اما شدیدترین چیزی که به یک خانوار تازه شکل‌گرفته فشار میاورد هزینه‌های مسکن است. 

ما نمی‌توانیم به افراد بگوییم برای هزینه مسکن چادر بزند. شاید گاهی اوقات کارشناسان، مدیران و حتی متولیان امر نسخه‌ای که می‌پیچند، نسخه‌ای عاقلانه و مبتنی بر واقعیت نیست. حاکمیت باید برای جوانان مسکن فراهم کند تا حداقل بتواند یک سرپناهی داشته باشد. الآن معمولاً خانواده‌ها در شهرهای بزرگ آپارتمان‌نشین هستند و آپارتمانی که طبقه متوسط می‌گیرد معمولاً دوخوابه یا سه‌خوابه است. 

خانواده‌ای که خودش دختر یا پسر مجرد دارد نمی‌تواند عروس یا دامادش را پیش خودش بیاورد. این توصیه‌ها برای زمانی بود که خانه‌ها ویلایی و بزرگ و دارای فضای آزاد بود. الآن حتی در روستاها خانه‌ها کوچک شده است. یا به یک جوان شهری که کار و زندگی‌اش در شهر است نمی‌توانیم بگوییم در روستا زندگی کند. در اینجا باید متولیان امر هزینه‌های مسکن را پایین بیاورند. هزینه‌های زندگی در استان هرمزگان و بخصوص شهر بندرعباس اصلا از یک منطق خاصی تبعیت نمی‌کند مثلاً هزینه زندگی و سکونت در بندرعباس نسبت به شهرهای اطراف مثل شیراز و کرمان بالاتر است اما مطلوبیت زندگی کمتر است. قیمت یک خانه در بافت فرسوده بندرعباس با قیمت یک خانه در بافت مدرن شیراز برابری می‌کند. این وظیفه‌ی صنف است که چرا هزینه‌ها را بی‌محابا بالابرده‌اند. 

این موضوع باعث فشار بر طبقه متوسط و ضعیف می‌شود؛ بنابراین بایستی اقتصاد در حوزه طرح اجتماعی سیاست‌ورزانه عمل کند تا هزینه‌های اجتماعی زیست مردم در شهرهایی مثل بندرعباس کاهش یابد. بخشی از هزینه‌های اجتماعی در بندرعباس به خاطر مسائل اقتصادی و تجاری است. 

نگاه تجاری بودن و استقرار صنایع بزرگ که قابلیت استقرار جمعیت و نیروی کار خود را با پشتوانه مالی بالاتر امکان‌پذیر کرده‌اند که این موضوع در رقابتی مردم عادی را از زندگی معمول خوشان ساقط کرده است و آن‌ها را دچار آسیب جدی کرده است.

 آیا تغییر در فرهنگ ازدواج به‌طور خاص فرهنگ مردم هرمزگان مثلاً در آداب‌ورسوم و برگزاری برخی مراسم‌ها امکان‌پذیر است؟

 بله بخشی از آن تحت تأثیر اقتضائات و فشارهای اقتصادی تغییر خواهد کرد. بخشی از آن‌هم باید با مدیریت رفتارها و نگرش‌ها در حوزه‌های رسانه‌‌های جمعی، فضای مجازی، رادیو و تلویزیون، تشکل‌های مردم‌نهاد و مدیران دارای مسئولیت امکان‌پذیر است؛ اما آن چیزی که بیشترین بار را در تغییر نگرش مردم فراهم خواهد کرد بحث واقعیت‌های ملموس اقتصادی است.