سوت آغاز بازسازی بافت‌های ناکارآمد شهر بندرعباس

وجود بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری در قطب اقتصادی کشور تأمل‌برانگیز است.

شهری که به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند و بنگاههای بزرگ اقتصادی از نفت و فولاد و سازمانهایی چون بنادر را در خود جای‌داده است. بافت‌هایی که تصویر زشت و نامناسبی از شهر را در هر تازه‌واردی القا می‌کند. مسئولان اما سال‌هاست بر لزوم اصلاح این بافت‌ها و رفع چهره محرومیت از شهر تأکید می‌کنند اما باید پرسید چرا مشکلات بافت‌های ناکارآمد بندرعباس پس از دهه‌ها همچنان در جای خود باقی است.

توسعه زمانی اتفاق می‌افتد که جامعه محلی مشارکت خوبی داشته و از طرفی متولیان امر به بخشی از دیدگاه‌های جامعه محلی پرداخته باشند. شاید بتوان گفت عدم مشارکت جامعه محلی و عدم توجه به منافع جامعه یک از دلایل عدم موفقیت در سال‌های گذشته بوده باشد اما از یک سال گذشته جامعه محلی مشارکت خوبی داشته است.

مدرس معاون هماهنگی و عمرانی استانداری با بیان مطلب بالا گفت: مطالعه محله چاهستانی ها شروع و اجرا شده است. مطالعه محله آیت‌الله غفاری نیز در حال به‌روزرسانی است و گروه تسهیلگری حوزه معاونت سیاسی در آنجا مستقر هستند. هم‌زمان برخی از کارهای مطالعاتی شهرک توحید نیز در حال انجام است. در محله چاهستانی ها مداخله فیزیکی و در شهرک توحید مداخله اجتماع‌محور صورت می‌گیرد یعنی بدون اینکه مداخله فیزیکی صورت گیرد از مردم خواسته می‌شود تا برخی اقدامات مانند رعایت بهداشت و غیره را انجام دهند. هم‌اکنون گروه تسهیلگری در این بافت مستقرشده‌اند.

مدرس افزود: مداخله در بافت‌های ناکارآمد ارکان مختلفی دارد که بخشی از آن مطالعات اجتماعی و بهینه‌سازی رفتار است که در محله چاهستانی ها همزمان با مداخله فیزیکی در حال انجام است اما همه این عوامل باعث ایجاد یک شبکه شریانی، بهبود شرایط زندگی، ایجاد ساخت‌وسازهای جدید، کارآمد سازی و توانمندسازی بافت می‌شود.

معاون هماهنگی و عمرانی استانداری به تسهیلات پرداختی اشاره کرد و گفت: در فاز اول برای هر یک از واحدهای موجود در محله چاهستانی ها که نیازمند بازسازی است مبلغ 40 میلیون تومان تسهیلات کم‌بهره با سود 9 درصد و برای رهن نیز 10 تا 15 میلیون تسهیلات تعلق می‌گیرد. در کنار آن انبوه‌سازان برای ساخت‌وساز ورود پیدا می‌کنند. دولت نیز برای ایجاد شریان از محل منابع خود بالغ‌بر 4 میلیارد تومان در آنجا هزینه کرده است.

یکی از مشکلات در اجرای طرح‌های بازآفرینی بی‌اعتمادی مردم به دستگاه‌های اجرایی و پروژه‌هایی مانند مسکن مهر است. مدرس این موضوع را تائید کرده و گفت: ورود به محله چاهستانی ها همراه با اعتماد مثال‌زدنی مردم بوده بطوریکه بالغ‌بر 300 توافق برای معابر انجام‌شده است.

وی افزود: اصلاح بافت‌های ناکارآمد شهر بندرعباس از محله چاهستانی ها آغازشده است و به‌صورت همزمان در سایر شهرستان‌های استان نیز در حال انجام است. مثلاً آب و فاضلاب شهری شروع به ایجاد شبکه‌های فاضلاب در بافت فرسوده موردنظر کرد که باعث کاهش شاخص ناکارآمدی بافت می‌شود و این کار را تا جایی ادامه خواهیم داد که از ناکارآمدی به کارآمدی برسیم. برای صفر شدن ناکارآمدی باید آن محله نوسازی شود. در اینجا فاز اول اقدامات، زیربنایی است یعنی با ورود فیزیکی مسیر دسترسی مانند جاده و خیابان ایجاد کردیم. با توجه به برنامه زمان‌بندی انجام‌شده و شرایط اقتصادی موجود انتظار می‌رود تا پایان شهریور مداخله فیزیکی محله چاهستانی تمام شود و فقط توسعه گرها ورود پیدا کنند البته توسعه گرها الآن هم ورود کرده‌اند.

مدرس گفت: وقتی صحبت از بافت فرسوده و ناکارآمد شهری می‌شود عوامل مختلفی ازجمله عوامل داخلی اولیه ساختمان، بهره‌گیری از مزایای شهرسازی و بهره‌مندی از حقوق عمومی و شهروندی در آن دخیل است. قرار گرفتن مجموعه این عوامل در کنار هم بافت، جامعه یا نهاد را تشکیل می‌دهد.

بر اساس آخرین مطالعات صورت گرفته 43 درصد از شهر بندرعباس دارای بافت ناکارآمد شهری است که می‌تواند شامل بافت فرسوده، مکان‌های ناایمن و ساختمان‌هایی باشد که نباید ساخته می‌شدند.
وی درباره بودجه اختصاص داده‌شده به بافت‌های ناکارآمد شهری گفت: از سال‌های گذشته ارقام زیادی برای بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری قرار داده‌شده است که اگر آمار و ارقام را کنار هم بگذاریم عدد بزرگی است که ناشی از خدمات شهرداری و سایر دستگاه‌های اجرایی برای 43 درصد بافت ناکارآمد شهری بندرعباس است.

مدرس بیان کرد: بر اساس دستورالعمل‌های موجود 70 درصد بودجه محله‌های پایلوت از طریق وزارت راه و شهرسازی و 30 درصد آن با مشارکت شهرداری‌ها تأمین می‌شود. در استان هرمزگان به دلیل مشخص بودن آیین‌نامه و دستورالعمل کمی زودتر از استان‌های دیگر کار بازسازی آغاز شد و هیچ دستگاهی منتظر سهم نماند و همه در کنار هم هرچه در بضاعت داشتند انجام دادند.

وی درباره نحوه مداخله در بافت‌های فرسوده شهری گفت: در توانمندسازی بافت‌های ناکارآمد شهری مقوله مهمی بنام تسهیلگری وجود دارد یعنی ابتدا تسهیلگر وارد بافت ناکارآمد می‌شود و فضا را برای ورود مداخله گران زیربنایی فراهم می‌کند زیرا ورود به یک بافت ناکارآمد به دلیل اینکه انسجام خیلی نزدیکی بین آن‌ها وجود دارد دشوار است یعنی اگرچه آن‌ها ازنظر امکانات محروم هستند ولی به دلیل قرابت فامیلی، قومی و روابط همسایگی یا غیره بین آن‌ها انسجام سختی وجود دارد؛ بنابراین ورود ابتدایی به این مکان‌ها بدون آنکه بدانند چه اقدامی قرار است انجام شود باعث ایجاد تقابل و درنتیجه مانع توسعه می‌شوند.

این مقام مسئول افزود: غربالگری اولین قدم در تسهیلگری است. پس‌ازآن باید راه‌های ارتقا و توانمندسازی آن‌ها مشخص شود زیرا توانمندسازی فقط ساخت‌وساز و دسترسی داشتن نیست بلکه بحث اشتغال و آموزش، آمار طلاق، بزه و اعتیاد هم در توانمندسازی نقش دارند. پس‌ازآن توسعه گران برای کارهای عمرانی وارد منطقه می‌شوند و با مردم مذاکره می‌کنند. یکی از اقدامات خوب دادن سند مالکیت به کسانی است که از مالکیت ملک برخوردار نیستند. تلاش می‌کنیم تا جاییکه که قوانین اجازه می‌دهد مالکیت املاک را با حداقل هزینه‌های دولتی و نه با نرخ روز به آن‌ها واگذار کنیم.

معاون هماهنگی و عمرانی استانداری تأکید کرد: هدف نهایی توانمندسازی بافت فرسوده ایجاد ساختمان جدید در بافت کارآمد است و اگر جامعه محلی در توانمندسازی مشارکت نداشته باشد هرگز توانمندسازی انجام نخواهد شد.
 برخی کارشناسان معتقدند بازآفرینی بافت‌های شهری باید با محوریت بافت تاریخی صورت گیرد.

مدرس دراین‌باره گفت: بافت تاریخی دستو41رالعمل و فرایند مخصوص به خود را دارد و باید هم‌زمان با توانمندسازی جامعه محلی در بافت ناکارآمد شهری به بافت تاریخی نیز توجه شود کما اینکه در بندرکنگ، لافت و جناح در حال انجام است. شناسایی بافت‌های تاریخی به همه شهرداری‌ها ابلاغ‌شده است تا اولویت در این بافت باشد اما نباید از این نکته غافل باشیم که نباید همه فضا را به سمت بافت تاریخی ببریم. بالطبع زندگی در بافت ناکارآمد به دلیل مضیقه‌های موجود و جمعیت زیاد ساکن در آن می‌تواند در هنگام حوادث، تبعات اجتماعی ایجاد کند؛ بنابراین اولویت ما مراکز جمعیتی بیشتر است در کنار آن اقدامات بافت تاریخی نیز در حال انجام است.

وی درباره اقدامات صورت گرفته در بافت تاریخی گفت: در محله برکه گرد اقداماتی انجام‌شده است. مطالعه فاز صفر بافت سورو انجام‌شده و در مرحله بازبینی برای ورود به فاز یک است. در بندرعباس شناسایی کلی برای احیای این بافت در حال انجام و میراث فرهنگی استان نیز در حال بروز رسانی اطلاعاتش است.

اولین نکته در این زمینه ایجاد یک شناسنامه از بافت و ساختمان‌های موجود است که احتمالاً تا پایان سال شناسنامه‌ای برای بافت‌های تاریخی بندرعباس مشخص خواهد شد.
یکی از انتقادات موجود تخریب بافت‌های تاریخی شهر بنام بافت فرسوده است. مدرس دراین‌باره گفت: تنها جایی که دولت برای بازسازی بافت‌های ناکارآمد شهری واردشده، محله چاهستانی ها است که سابقه آن کمتر از 60 سال است.

بافت تاریخی را نباید با عینک توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد دید. در مورد بافت‌های تاریخی باید به بحث احیا و حفظ و در توانمندسازی به توسعه توجه کرد بنابراین فرمول این دو متفاوت است.