موهبت توانبخشی

نخستین بار، در کنفرانس بین المللی آلماآتا در سال 1978 که در مورد مراقبت‌های اولیه بهداشتی برگزار شد، کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی تصمیم گرفتند که برنامه های توانبخشی را جزء تفکیک ناپذیر خدمات  بهداشتی اولیه یا خانه های بهداشت قرار دهند. بعد از این کنفرانس کشورهای عضو در صدد یافتن راه حلی برآمدند که به وسیله آن بتوان عده بیشتری از افراد دارای ناتوانی را تحت پوشش خدمات توانبخشی قرار داد. این تصمیمات منجر به پایه ریزی طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) شد.


در واقع این طرح فرآیندى براى توسعه خدمات توان بخشى در سطح محلى و برابرسازى فرصت ها و افزایش حضور افراد داراى ناتوانى در جامعه است که از طریق مشارکت افراد داراى ناتوانی، خانواده‌هاى آنان، جامعه محلى ، نظام بهداشتی، درمانی، آموزشی، حرفه اى، و  توسط سازمان  بهزیستی اجرا مى شود که  از این رو با رویکردهاى قبلى در زمینه توان بخشى که انجام خدمات را به افراد متخصص در مراکز ویژه محدود مى کرد، تفاوت هاى اساسى دارد.


هدف اولیه CBR شناسایی و بهبود کیفیت زندگى افراد معلول ،اطمینان دادن به آنان در مورد توانمندى هایشان،  تأمین دسترسى افراد به خدمات عمومى و منظم،  آموزش به خانواده ها و پیشگیرى از انواع معلولیت ها،  تلفیق کودکان معلول در مدارس و سیستم آموزشى عادی،  تدارک فرصت ها براى حضور فعال معلولان در جامعه،تأمین حقوق معلولین و برخوردارى از مشارکت کامل آنان در فعالیت ها و استفاده از بستر جامعه و نهادهاى ملى براى ارایه خدمات است.

طرح CBR (Community Based Rehabilitation) از سال 1387 برای اولین بار توسط سازمان بهزیستی کشور آغاز شد. در این طرح که در مناطق  روستایی اجرا شد ، بیش از یک هزار و ششصد معلول توسط کارشناسان متخصص  شناسایی و تحت پوشش قرار گرفته اند و خدماتی از جمله آموزش در خانواده و خارج از خانواده، کمک های مالی جهت امرار معاش، هزینه دارو و درمان، ایاب و ذهاب ، مناسب سازی محل زندگی، اشتغال زایی ، وسایل کمک توان بخشی و... به آنان ارائه شد. کارشناسان بهزیستی در این طرح براساس پتانسیل و شرایط اقلیمی، فرهنگی و اجتماعی هر شهرستان نسبت به بومی سازی برنامه ها CBRاقدام می کنند. در حال حاضر این طرح در کلیه شهرستان های ایران اجرا می شود.


به بهانه هفته بهزیستی، با الهام زند آسا، کارشناس CBR اداره بهزیستی شهرستان بندرعباس گفت و گویی داریم تا از طرح کمتر شنیده شده ای بشنویم که سعی در دیده شدن معلولین و توان یابان در جامعه دارد.


هدف از اجرای طرح  "CBR"  چیست؟

این طرح بر توانمدسازی معلولین مبتنی بر جامعه اشاره دارد. در تلاش است که کمک و توجه جامعه جهت توانمند شدن معلولین در همه زمینه ها را کسب کند.از5 مولفه مهم تشکیل شده است : آموزش، سلامت، اجتماع، معاش، توانمند سازی. کارشناسان CBR بر اساس این مولفه ها عمل و سعی بر این دارند که معلولین را توانمند کند.


معلولین چگونه از طرح “CBR” خدمات دریافت می کنند؟

درشهرستان بندرعباس، طرح CBR حدود 2200 نفر را پوشش می دهد. زیر مجموعه کارشناسان CBR  تسهیلگران میانی هستند، که رابط بهزیستی و مددجویان اند. در بندرعباس با توجه به تعداد معلولین 2 مرکز تسهیلگر میانی موجود است. "مرکز جامعه معلولین" و "مرکز خانه رشد توان یاب". این دو مرکز با ارتباط با داوطلبین محلی، به معلولین خدمات ارائه میدهند. مولفه مهم در طرح CBR معلولیت و سکونت در روستا است. طرح CBR تمام روستاهای توابع شهر بندرعباس، که بیش از 175 روستا اند، را پوشش می دهد.
 

نحوه همکاری مراکز تسهلیگری میانی در طرح چگونه است؟


این مراکز بعنوان سازمان های مردم نهاد فعال در این زمینه NGO)) و با امضای تفاهم نامه با بهزیستی همکاری دارند. بهزیستی برای مراکز تسهیلگری میانی به ازای خدماتی که ارائه می کنند حمایت های مالی را در نظر می گیرد. هرکدام ازین مراکز، خدمات رسانی به تعدادی از روستاها را بر عهده دارند.  این NGO ها، باز تسهیلگرهای میانی دارند. هر تسهیلگر می تواند 10 داوطلب محلی را پو شش دهد. این تقسیم بندی ها با توجه به هدف طرح  CBR  که از جامعه برای ساماندهی معلولین و توانمندی شان استفاده کنیم، صورت گرفته است. 


نحوه فعالیت داوطلبین محلی در این طرح به چه صورت است؟

این داوطلبین معمولا بهورزان، اهالی روستا و یا از خانواده های معلولین اند. هر داوطلب می تواند 70 پرونده را تحت پوشش داشته باشد. رابطین ماهیانه گزارش عملکرد خود را به تسهیلگران میانی ارائه میدهند. برخی داوطلبین بصورت رایگان فعالیت می کنند.


چه خدماتی در طرح CBR  ارائه می شود؟

1. بخش آموزش، شامل آموزش های دوران اولیه کودکی، ابتدایی، متوسطه وبالاتر، شبه رسمی و مادام العمر می شود. بعنوان مثال در زمینه آموزش دوران اولیه کودکی؛ مددجو مشکل جسمی- حرکتی دارد. داوطلب محلی بر اساس کتابچه های آموزشی CBR  و نوع معلولیت بچه، به خانواده آموزش می دهد. کلاس های پیشگیری از آسیب ها در روستا، برای کلیه اهالی از طریق نیاز سنجی و اعلام به بهزیستی و درخواست به حضور متخصص از جانب داوطلبین  برگزار می شود. علاوه بر خدمات آموزشی، کمک هزینه تحصیلی به مددجویان هم پرداخت می شود.

هدف اصلی ما عادی سازی حضور معلول در جامعه است. لذا  یکی از شیوه هایی که ما را به این هدف می رساند، آموزش های تخصصی عمومی در هر روستاست. همانطور که گفتیم در طرح CBR بعلت وجود معلولین در یک جامعه، بهزیستی، به کلیه روستائیان خدمات ارائه می دهد چراکه تلاش بر این است دیدگاه مثبتی در جامعه نسبت به وجود یک معلول در روستا بوجود آید.

2.بخش  سلامت، شامل ارتقا، پیشگیری، مراقبت پزشکی، توانبخشی و وسایل کمکی است. مثلا کسی که معلولیت ذهنی دارد نباید مشکل حرکتی یا بینایی پیدا کند. از طریق مراقبت های دوره ای وآموزش ها ازین موارد پیشگیری می شود. در بحث وسایل کمک توانبخشی، نیاز سنجی انجام میگیرد.

.بخش اجتماعی، شامل مساعدت های شخصی، روابط اجتماع و خانواده، فرهنگ و هنر، اوقات فراغت و تفریح و عدالت است. تسهیلگران در مناسبت های مختلف تحت عنوان برنامه CBR در روستا برنامه برگزار می کنند که معلولین به همراه خانواده هایشان در برنامه شرکت کنند تا  از لحاظ روحی کمتر تحت فشار باشند. در کنار حمایت جسمی و فیزیکی به حمایت های روانی هم توجه می شود.  به مددجویان کمک می شود که گروه های خودیار معلولین، در صورت تعداد زیاد معلولین در روستا، تشکیل دهند. همچنین از کانون های فعال در روستاها مانند بسیج درخواست می شود تا از معلولین حمایت وعضوگیری کنند. برگزاری نمایشگاه از دست سازه ها و آثار هنری معلولین هنرمند از دیگر خدمات این بخش است.

.امرار معاش، شامل توسعه مهارت، خوداشتغالی، اشتغال دستمزدی، خدمات مالی و تامین اجتماعی است. دربحث دفترچه بیمه، اکثر ممدجویان، دفترچه خدمات درمانی روستایی را دارا هستند. با توجه به اینکه هزینه های کار درمانی، گفتار درمانی و.. گزاف است و نیازمند درآمد بالایی است. با وجود اینکه خدمات ذکر شده از سوی بهزیستی ارائه می شود اما بدلیل تعداد زیاد مددجویان، ارائه خدمات به همه ممکن نیست. لذا سعی می کنیم که معلولین و خانواده شان، خودکفا شوند.

وام های خود اشتغالی، صندوق های خرد مالی، مساعدت های شخصی(هرچند محدود) از جمله خدمات مالی جهت اشتغالزایی و خودکفایی اقتصادی خانواده های معلولین است. صندوق های خرد مالی(که ابتدایی ترین حالت صندوق های خرد مالی محسوب می شود) در روستاهایی که حداقل 10 مددجو دارد، تشکیل می شود. هدف از راه اندازی این صندوق ها این است که مددجو ها بدانند که می توانند به خودشان کمک  کنند.
در کنار این خدمات، واحد اشتغال نیز وجود دارد. برخی ارگان ها مایل به کارگیری مددجویان با پردخات دستمزدهای مشخص اند.
در بخش توانمندسازی سعی می کنیم که اجتماع رو درگیر کنیم. معلولین را عضو سازمان های مختلف می کنیم.


شناسایی نوع معلولیت به چه صورت انجام میشود؟

معلولیت ها به 6 گروه عمده و شایع از جمله اختلالات جسمی، حرکتی ، ذهنی ، بینایی ، شنوایی گفتاری ، اعصاب و روان و چند معلولیتی تقسیم بندی می گردند. شدت معلولیت هر گروه بر اساس روش رتبهای بوده و در چهار سطح،خفیف، متوسط، شدید و خیلی شدید مشخص میگردند.
ICF کمیسیون پزشکی که کمیسیون ارزیابی و تشخیص معلولیت هاست که جهت سهولت معلولین در روستاها برگزار می شود.
اساس کار کمیسیون پزشکی بر مبنای طبقه بندی عملکرد و ناتوانی و سلامت است لذا تمامی مراجعین باید توسط پزشکان متخصص و کارشناسان توانپزشکی مرتبط و از طریق آزمونهای سنجش عملکردی در خصوص سطح محدودیتهای عملکرد زندگی روز مره و مشارکتهای اجتماعی مورد بررسی قرار گیرند