انتقال آب دریا به قدر نیاز

انتقال آب دریا به‌داخل سرزمین موضوعی است که اخیراً وزیر نیرو از مطالعه طرح آن برای 17 استان کشور خبر داد. اما این انتقال آب قرار است در چه صورتی مجوز بگیرد و برای کدام مصارف مجاز باشد؟

به گزراش صبح ساحل، قاسم تقی‌زاده خامسی، معاون آب و آبفای وزیر نیرو در گفت‌و‌گو با «ایران» به این سؤالات پاسخ می‌دهد.

‎آیا پروژه انتقال آب دریا به داخل سرزمین که برای 17 استان در مرحله مطالعه و بررسی قرار دارد، جدی است؟
بله، ان‌شاءالله بزودی در شورای عالی آب مطرح خواهد شد، اعتقاد داریم که دریا منبعی است که باید از آن استفاده کنیم اما به قدر نیاز!
‎لذا باید به این نکته توجه کرد که انتقال آب دریا تنها راه تأمین آب نیست. اگر درباره انتقال آب بدون درنظر گرفتن مصرف بحث کنیم، به بیراهه رفته‌ایم. متأسفانه ما دچار این وضعیت هستیم. مدام در مورد تأمین آب صحبت می‌کنیم و از مباحث مربوط به مصرف غافل شده‌ایم.

چه بسا، 15 سال پیش که بنده در وزارت نیرو بودم هم دچار همین رویکرد بودیم. به طوری که انتقال آب از دور دست برای شهرها انجام می‌دادیم و فکر می‌کردیم که حداقل تا چند دهه آینده دیگر به منابع آب جدید نیاز نداریم. اما امروز بعد از 15 سال همه این شهرها تشنه هستند و آب می‌خواهند.

روال تأمین آب بدون توجه به مصرف را تا کجا می‌شود ادامه داد؟
‎انتقال آب دریا هم از همین مقوله‌هاست. وزارت نیرو با انتقال آب دریا مخالفتی ندارد، اما معتقدم قبل از آن باید یکسری کارهای دیگر انجام شود. اقداماتی نظیر مدیریت مصرف، استفاده حداکثری از آبهای داخل سرزمین، بازچرخانی آب و استفاده از پساب تصفیه شده. اگر در یک منطقه‌ای تمام این کارها را انجام دادیم و دیگر راهی برای تأمین آب نداشتیم، باید سراغ شیرین کردن آب دریا برویم. مطالعه و بررسی برای 17 استان کشور نیز بر همین اساس در حال انجام شدن است، منابع و مصارف استان‌ها بررسی شده و محل تأمین کسری آب مشخص شده که برای برخی نقاط نمک‌زدایی از آب دریا هم مدنظر قرار گرفته است.

‎کشورهای دیگر حاشیه خلیج‌فارس هم این مطالعات و بررسی‌ها را انجام داده‌اند؟
الگو‌برداری باید با شرایط کشورها و منطقه سازگاری داشته باشد، جمع کشورهای همکاری خلیج‌فارس 45 میلیون نفر جمعیت دارد. برای این جمعیت، 5.2 میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر دارند. اما در ایران تقریباً 80 میلیون نفر جمعیت و حدود 100 میلیارد مترمکعب آب قابل تجدید وجود دارد، لذا ما 10 برابر کشورهای حاشیه‌ خلیج‌فارس آب تجدیدپذیر داریم و این نکته مهمی است که باید به آن توجه شود. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس راه دیگری ندارند، باید به آب دریا پناه می‌بردند. ما هم در برخی نقاط کشور ممکن است به این نتیجه برسیم که باید از آب دریا استفاده کنیم، اما این امر نیازمند مطالعات است. مسائل زیست‌محیطی نیز خیلی مهم است که باید رعایت شود.

‎چند سالی است که بر مدیریت مصرف تأکید می‌شود. میزان موفقیت در این زمینه را چقدر می‌دانید؟
‎خیلی موفق نبوده‌ایم. علت آن هم خود ما مدیران هستیم. اگر با مردم گفت‌و‌گو کنیم، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد. امسال این اتفاق افتاد و دیدیم که مردم در مصرف برق دقت کردند. در روزهایی که پرمصرف‌ترین ساعات سال را سپری می‌کردیم، مردم مصرف خود را مدیریت کردند و توانستیم از اوج بار با رشد مصرف اندکی عبور کنیم. چراکه مردم حس کردند که در این همکاری ذینفع هستند و برای حفظ منافع ملی مشارکت کردند.
اگر به مردم بگوییم که یک لباسشویی در هربار استفاده به‌طور متوسط 80 لیتر آب مصرف می‌کند و این 80 لیتر یعنی 80 بطری آب یک لیتری و برای هر مترمکعب آن دومیلیون تومان پرداخت می‌کنند احساس مسئولیت شکل خواهد گرفت. همین آب بلکه در اکثر نقاط آب مطلوب‌تر که در شبکه هست با ۵۰۰ تا تک تومانی در شبکه آبرسانی جاری است، آبی که در برخی نقاط کشور دولت آن را مترمکعبی 10 هزار تومان از تولیدکننده بخش خصوصی خریداری می‌کند.

‎آیا مشکل اصلی بدمصرفی مربوط به آب شرب و بهداشتی است؟
‎خیر. مشکل اصلی در بخش آب شرب نیست. برای این موضوع لازم است چند عدد را عنوان کنم. میزان مصرف آب شرب کشور سالانه 7.7 میلیارد مترمکعب است. مصرف صنعت نیز 3.7 میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود. اما در همین حال بیش از 80 میلیارد مکعب مصرف بخش کشاورزی است. این سه عدد را کنار هم که بگذارید، مشخص می‌شود که روی کدام مصرف باید بیشتر برنامه‌ریزی شود.

‎ما درباره آب شرب صحبت می‌کنیم، چراکه آب شرب گران و محدود و نیازمند تصفیه است. ولی آب کشاورزی ارزان است و به‌همین خاطر مصرف آن درست نیست. الگوی کشت مناسب نداریم و این موارد باعث شده که در مدیریت مصرف این بخش موفق نباشیم.

‎کارگروه سازگاری با کم‌آبی قرار بود این موضوع را بررسی کند. چرا فعالیت‌های این کارگروه به نتیجه مشهودی نرسیده است؟
‎کارگروه باعنوان سازگاری با کم‌آبی مدتی است تشکیل شده و استان به استان در حال بررسی شرایط هستیم که باید چه برنامه‌ای برای مدیریت مصرف انجام داد. خروجی‌های این کارگروه را به‌ کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی که برخی از اعضای هیأت وزیران در آنجا حضور دارند، می‌بریم تا در آنجا تصویب شود که برای سازگاری با کم‌آبی استان‌ها باید چه کارهایی را دولت و چه کارهایی مردم انجام دهند. این کار را از استان‌های کم‌آب شروع کرده‌ایم و به ترتیب جلو می‌رویم.

‎آیا فکر نمی‌کنید که در خصوص استان‌هایی مانند سیستان وبلوچستان راهی جز انتقال آب دریا باقی نمانده است؟
‎بله. سیستان‌وبلوچستان از آن استان‌هاست که باید حتماً از آب دریا در تأمین بخشی از نیاز آن استفاده کنیم و ۲۲۸ میلیون مترمکعب هم تخصیص داده شده اما متأسفانه اقدام جدی صورت نگرفته، البته دولت هم تصویب کرده است که در شعاع 100 کیلومتری از دریا در صورتی که مشکل محیط زیستی وجود نداشته باشد، استفاده آب دریا مانعی ندارد، استان‌های کرمان، یزد، بوشهر و هرمزگان هم از امکان آب دریا بهتر از بقیه استفاده کرده‌اند.
‎این تفکر که باید صنایع به سواحل مکران و چابهار منتقل شوند تا از آب دریا استفاده شود بالقوه نکته درستی است.

‎آب در این مناطق به اندازه کافی یافت می‌شود و حتی آب شرب این مناطق را هم می‌توان تأمین کرد. البته نباید آب شرب را به‌طور کامل متکی به دریا کرد. چراکه مشکلاتی نظیر «کشند قرمز» ممکن است رخ دهد. وقتی در دریای عمان و خلیج‌فارس «کشند قرمز» رخ می‌دهد از آب دریا نمی‌توانیم برای مدتی استفاده کنیم. ماندگاری آن هم حدود 10 تا 12 روز است و نمی‌توانیم همه آب شرب را منوط به این آب کنیم. اما برای صنعت ضرر ندارد. پیشنهاد ما این است که صنعت را به‌ سمت استفاده از آب دریا ببریم. کشاورزی را هم با برنامه‌ریزی دقیق به‌ سمت مصرف کم‌تر و تولید بیشتر سوق دهیم، پیمودن این راه مستلزم یک همکاری میان‌بخشی است.

‎یعنی مخالف مجوز‌های انتقال آب دریا برای صنایع و کشاورزی هستید؟
خیر، معتقدیم باید الزامات آن رعایت شود. اساساً آب دریا را باید در جایی مورد استفاده قرار داد که راه‌هایی که عرض کردم را رفته باشیم هیچ راه‌حل دیگری وجود نداشته باشد. اما برای صنعت اگر متقاضی باشد و از دولت تضمین خرید نخواهند ما مشکلی نداریم.

‎اصلاح ساختار آب در چه مرحله‌ای است؟
در حال انجام است. مدیریت شرکت‌های آب شهری و روستایی در قدم اول یکی می‌شوند و سپس مدیریت‌های حوضه آبریز تشکیل خواهد شد و اولین وظیفه آنها یکسان‌سازی داده‌هاست، باید منابع و مصارف در حوزه‌ها به‌ روز‌رسانی شود و همه ذینفعان روی آن توافق کنند.
دو کارگروه هم برای کارون بزرگ و زاینده‌رود تشکیل شده که با حضور ذینفعان و صاحبنظران تشکیل می‌شود تا این فرآیند سریع‌تر صورت گیرد.

در پایان؟
ما در یک منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار داریم و اجازه نداریم به آینده بی‌توجه باشیم و آب مایه زندگی را بی‌توجه به منابع مصرف کنیم.
آمار نشان می‌دهد رو به بهبود نیستیم ولی با صرفه‌جویی در همه ابعاد می‌توانیم مدیون آیندگان نشویم و خودمان هم خوب بهره ببریم.
مصرف آب شرب ما بالاست، صنعت آب را بازچرخانی نمی‌کند و کشاورزی که ۸۰ درصد آب را مصرف می‌کند، با وجود همه تلاش‌هایی که کرده است نتوانسته در مصرف درست موفق عمل کند.

نکتـــه

پروژه انتقال آب دریا به داخل سرزمین بزودی در شورای عالی آب مطرح خواهد شد
براساس طرح اصلاح ساختار آب ، مدیریت شرکت‌های آب شهری و روستایی در قدم اول یکی می‌شوند و سپس مدیریت‌های حوضه آبریز تشکیل خواهد شد