نقش استرس‌های شغلی در مراکز صنعتی و تولیدی استان هرمزگان

صبح ساحل، اجتماعی _ همزمان با انقلاب صنعتی و پیشرفت تکنولوژی رفته رفته کارگاه های کوچک جای خود را به کارخانه ها و مراکز بزرگ صنعتی دادند و با ایجاد صنایع متعدد به مراتب شاهد بروز مشکلات جدیدی از جمله تخریب محیط زیست و افزایش تلفات جانی نسبت به گذشته هستیم.

استان هرمزگان بویژه شهرستان بندرعباس طی سال‌های اخیر بعنوان یکی از قطب‌های مهم توسعه فعالیت‌های صنعتی کشور نامیده شده است. این پتانسیل از یک سو به واسطه‌ی همجواری با منابع عظیم انرژی نفت و گاز منطقه عسلویه و از سوی دیگر به دلیل همجواری با خلیج نیلگون همیشه فارس و دریای عمان به عنوان یکی از امن‌ترین و اقتصادی‌ترین مسیر حمل و نقل کالا باعث رشد فزاینده صنایع فولاد، آلومینیوم، نفت و گاز و نیز صنعت کشتی‌سازی و صنایع فرا ساحل شده است. بنابر آمارهای موجود حوادث ناشی از کار به عنوان سومین عامل مرگ و میر در جهان و نیز دومین عامل در ایران بعد از تصادفات شناخته شده است.

هرچند آمارها و اعداد و ارقام های حوادث ناشی از کار بیانگر واقعیت های موجود نیست و چندان با آنچه که در مراکز صنعتی رخ می‌دهد مطابقت ندارد، اما حوادث ناشی  از کار امری واقعی و غیرقابل انکار است. بنابراین نقش استرس های شغلی در مراکز صنعتی و تولیدی یکی از مهمترین موضوعاتی است که باید مورد توجه کار فرمایان و متولیان این امر قرار گیرد.

همانگونه که مدیران و مسوولان سازمان ها و شرکت‌ها برای حفظ تجهیزات و دارایی‌های شرکت حضور فعال نیروهای حراستی و حفاظت فیزیکی را در چارت سازمانی از ضروریات امور می‌دانند ، برای حفظ سلامت جسم و بهداشت روان کارکنان حضور کارشناسان مجرب ، متعهد و متخصص امور ایمنی ، بهداشت و محیط زیست از الزامات اولیه به حساب می‌آید. در همین راستا جهت بررسی این موضوع با دکتر محمدرضا نهال طهماسبی استاد دانشگاه و مشاور عالی HSE در مراکز صنعتی ، تولیدی و خدماتی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که نکاتی را پیرامون آشنایی مسوولین و کارکنان گوشزد می‌کند.

1)جناب آقای دکتر به نظر شما به طور کلی مهمترین علل بروز حادثه در محیط‌های کاری چیست؟

براساس مطالعات انجام شده از مهم‌ترین علل بروز حادثه در محیط‌های کاری می‌توان به خطای انسانی، نقص تجهیزات و شرایط نامساعد کاری اشاره کرد که نمایه‌ی خطای انسانی از مهم‌ترین عوامل ذکر شده به حساب می‌آید

2) لطفا به یکی از شاخص‌های موثر در میزان خطای انسانی در محیط‌های کاری اشاره کنید ؟

یکی از شاخص‌های موثر در میزان خطای انسانی در محیط‌های کاری و متعاقبا محدود کننده‌ی ارتقاء نظام پیاده‌سازی امور ایمنی، بهداشت و محیط زیست یا به عبارتی (HSE ) استرس‌های شغلی است.

3) چه تعریفی از استرس به عنوان یکی از شاخصه‌های HSE ارائه می‌دهید؟

استرس یا فشار به معنای تجمع رویدادهای زندگی که بر هم زننده‌ی قدرت سازگاری فرد با وضعیت موجود می‌باشد ، اطلاق می‌گردد. وجود درجاتی از استرس برای ادامه حیات روزمره الزامی است. بدون استرس انگیزه و انرژی برای ارتقاء و بهبود عملکرد سیستم از بین خواهد رفت. بنابراین استرس برای هر فرد اجتناب ناپذیر است . اما در بسیاری از موارد تجمع عوامل استرس‌زا از حد آستانه‌ی عمل افراد که متناسب با قدرت و توان مدیریتی در چگونگی برخورد با عوامل استرس‌زا می‌باشد بیشتر خواهد بود.

4) منابع واقعی استرس‌ها چیست و مهم‌ترین عوامل استرس‌زا را در چه می‌دانید؟

با توجه به تنوع منابع واقعی استرس‌ها ، تاکنون سه گروه کلی از منابع استرس شامل شرایط کاری و حرفه‌ای، صفات فردی و گروهی و بالاخره عوامل محیطی و خارجی شناخته شده‌اند؛ که عوامل خارجی مانند زندگی خانوادگی از مهم‌ترین عوامل ایجاد کننده استرس افراد در محیط‌های کاری است. از مهمترین عوامل استرس‌زا در محیط‌های کاری می‌توان به عواملی نظیر بار زیاد کاری، فشار کاری کم، نوبت کاری، روابط بین افراد ، تغییرات سازمانی ، جو سازمانی و ارتباطی ، عوامل فیزیکی محیط کار ، ابهام در نقش و وظیفه شاغل، ویژگی‌های شخصیتی افراد، شرایط اقتصادی ، قوانین و مقررات سازمانی ، مسافرتهای زیاد کاری ، جرم و تخلف ، موضوعات خانوادگی و شخصی و ... اشاره کرد.

5)مفهوم HSE را بیشتر برای خوانندگان شرح دهید؟

در واقع اصطلاح "HSE" ، یعنی ( Еnvironment )،  (safety ) ،(Health ) که مدیریت یکپارچه سه شاخص مهم ایمنی ، بهداشت و محیط زیست در محیط کار است. اگر چه در اصطلاح Eتغییراتی به لحاظ اهمیت موضوع محیط زیست به عنوان یک شاخص بسیار ارزشمند داده شده است، که به واسطه تخصصی بودن از ذکر آن صرف نظر می‌شود.

6) ضرورت اهمیت HSE در صنایع و مراکز خدماتی را بیان کنید؟

با روند رو به رشد صنایع و اهتمام بیشتر مسوولین و مدیران مراکز صنعتی و تولیدی جهت ارائه خدمات بهتر و تولیدات با کیفیت‌تر، تغییرات مستمری بر نمایه‌‌‌‌‌‌‌های توسعه همچون نیروی انسانی ، فن آوری مناسب و مدیریت انرژی بدنبال خواهد داشت. سرعت در توسعه صنعتی می‌تواند پیامدهایی از جمله عدم تمرکز و پتانسیل بروز حوادث را داشته باشد. بنابراین باید سیستم و ساختاری باشد تا بین شدت توسعه و کاهش خطرات تعادل ایجاد کند ، بدون‌شک HSE یکی از مهم‌ترین ساختارهای مدیریت است که در عین حال روند رو به رشد توسعه در کلیه‌ی جوانب صنعتی، تولیدی و خدماتی را ارائه می‌دهد، همچنین در جهت کاهش بروز حوادث از جان و مال افراد حفاظت کند.

7) در حفظ ایمنی، بهداشت و محیط زیست مراکز صنعتی و تولیدی چه سازمان ها و افرادی مسوول هستند؟

همه ‌ما مسوول هستیم. چه کسانی که در مراکز صنعتی و تولیدی مشغول به کارند و چه افرادی که از ارائه خدمات و تولیدات آنها بهره‌مند می‌شوند . به عنوان مثال حتی شما بعنوان یک گزارشگر و یا تهیه کننده خبر به اندازه خودتان مسوول این مهم هستید. بهر حال در این راستا سازمان های نظارتی مهمی نظیر اداره کل تعاون، کار و امور اجتماعی، اداره کل بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و اداره کل حفاظت محیط زیست این مسوولیت خطیر را بر عهده دارند و تعهد مدیریت در سطوح شرکت‌ها و پیمانکاران و همچنین نقش کارگران، کارکنان سازمان‌ها و شرکت‌ها در ارتقاء HSE و جایگاه آن تاثیر بسزایی دارد.

8) وضعیت ایمنی، بهداشت و محیط زیست در مراکز صنعتی، تولیدی و خدماتی استان چگونه ارزیابی می‌کنید؟

هر چند طی سال‌های اخیر با روند رو به رشد صنعت و تدابیر اندیشیده شده در خصوص ضرورت اخد گواهینامه‌های ایمنی و بهداشت تغییراتی حاصل شده است و بسیاری از شرکت‌ها و پیمانکاران کوچک و بزرگ بنا به قوانین موجود، ملزم به استخدام افراد متخصص و مجرب در امور HSE و تشکیل کمیته‌های حفاظت فنی می‌باشند ، اما با وجود همه تلاش‌ها در استان که قابل مشاهده است ، بدون شک هنوز با استاندارد ها تفاوت زیادی وجود دارد. به طوریکه در بعضی از شرکت‌ها و مراکز صنعتی فعالیت‌های پر خطری صورت می‌گیرد که به صرف نداشتن افراد متخصص جهت پیش‌بینی خطرات و ارزیابی ریسک محیط کار امکان  بروز حوادث ناگوار وجود دارد.

9) آیا خطرات شغلی بر طبق باورهای عموم بیشتر در مراکز صنعتی است؟

شاید در مراکز صنعتی شدت حوادث به واسطه ماهیت کار بیشتر باشد . اما در مراکز اداری تاثیرات عوامل زیان‌آور محیط کار به صورت تدریجی به افراد وارد می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان تاثیر عوامل آسیب رسان فیزیکی و شیمیایی محیط کار در مراکز صنعتی را به وضوح مشاهده نمود، اما در محیط‌های غیر صنعتی بیشتر عوامل در قالب استرس‌زای شغلی و اختلالات ارگونومیک عنوان کرد. بنابراین آن چه که خیلی مهم است در مراکز صنعتی اگر حادثه‌ای رخ دهد معمولا شدیدتر است. اتفاقاتی همچون آتش‌سوزی، برق گرفتگی ، شکستگی، سقوط از ارتفاع و ...

10) به نظر شما چه راهکارهایی می‌تواند در ارتقاء سطح سلامت و بهداشت حرفه‌ای کارگران مهم باشد؟

عوامل متعددی که در راس آنها پذیرش این جمله‌ کلیشه‌ای اما بسیار با ارزش است که همه‌ی ما از مدیران تا کارگران بپذیریم که مهم‌ترین سرمایه‌های یک شرکت یا سازمان نیروی انسانی آن است، و برای حفظ این نیروی انسانی باید نهایت تلاش و کوشش را مدنظر قرار داد. همچنین فراهم سازی شرایط مناسب کاری به لحاظ عوامل فیزیکی و شیمیایی محیط کار به ویژه اندازه‌گیری و آنالیز عوامل زیان‌آور محیط کار ( حداقل سالی یکبار) و پوشش کامل بیمه‌ای و آموزش های مناسب در تمامی سطوح کاری از وظایف مهم مدیریت ارشد جهت ارتقاء سطح سلامت و بهداشت حرفه‌ای کارگران است.

11) با توجه به توضیحاتی که ارائه نمودید اما دغدغه‌ی مهم کارگران موضوع پس از حادثه است. در این زمینه کارگران چه حق و حقوقی دارند؟

نهایت اهتمام مدیران، مسوولین، کارفرمایان و صاحبان مشاغل با حادثه‌دیدگان به لحاظ همیاری مادی و معنوی ، حمایت از زندگی معیشتی کارگران در صورت مدت درمان برای خانواده‌ی آنان .

- در صورت نقص عضو و معلولیت جسمی، امکان سنجی استفاده از کارگران در بخشهای دیگر سازمانی و یا حفظ امنیت شغلی کارگر در زمان‌های پس از حادثه و معلولیت.

12) به عنوان سوال پایانی چه توصیه‌ای به کارگران می‌کنید؟

- آشنایی با قوانین کار

- قبل از اجرای هر فعالیتی در مکان و محیط کاری ، آموزش‌های لازم در آن خصوص دیده شود

- نسبت به اجرای اصول ایمنی در محیط کار  پایبند باشند

- همکاری لازم با متصدیان و مسوولین HSE محیط کار انجام شود

- کلیه مشکلات و معضلات خانوادگی و غیر محیط کاری به محیط کار منتقل نشود.