دریای فاضلاب

مردم بندرعباس یک ضرب‌المثل قدیمی دارند که می‌گوید: «دیریا با لو سغ ساهار نابو 1». حالا اما باید گفت «دیریا با فاضلاب ساهار اَبو 2». مشکل ورود فاضلاب شهر بندرعباس به دریا، بحث دیروز و امروز نیست. سال‌هاست که روزانه انبوهی از فاضلاب روانه دریا می‌شود اما مسئولان توپ را در زمین یکدیگر می‌اندازند و از زیر مسئولیت خود در قبال این معضل مهم شانه خالی می‌کنند. دریا اما روز به روز آلوده‌تر می‌شود. دریایی که با هویت مردم بندرعباس آمیخته شده‌است و حالا آن‌ها محکوم به تماشای مرگ تدریجی قسمتی از هویت خود هستند. با ادامه این روند مشخص نیست که در آینده سهم کودکان ما از دریا چیزی بیشتر از یک گندآب بزرگ باشد یا نه.

باوجود اینکه کارشناسان و متخصصان مختلف و فعالان محیط ‌زیست بر استاندارد نبودن کیفیت پساب تصفیه‎‌خانه‌ بندرعباس اتفاق نظر دارند اما مدیرعامل آب‌وفاضلاب هرمزگان بارها این موضوع را تکذیب کرده‌است.«علا امیریان‌نژاد»، معاون بهره‌برداری و توسعه فاضلاب هرمزگان تاکید می‌کند که تصفیه فیزیکی فاضلاب شهری به طور کامل و تصفیه شیمیایی و بیولوژیکی هم در حد مطلوب انجام می‌شود. چنان‌چه گفته‌شد سازمان حفاظت از محیط‌زیست نظر دیگری دارد.«مریم سلیمی‌نژاد»، رییس اداره مرکز سنجش این سازمان در مورد کیفیت پساب خروجی فاضلاب می‌گوید: «در اکثر مواقع آلودگی میکروبی پساب تصفیه‌خانه بندرعباس بیش از حد مجاز و گاهی تا سه برابر حد استاندارد بوده‌است». راستی‌آزمایی و اثبات این موضوع چندان سخت و غیرممکن نیست. کافی است شورای شهر بندرعباس با تشکیل یک کمیته حقیقت‌یاب با همکاری محیط زیست به بررسی و اثبات موضوع بپردازند. یا یک کمیسیون تحقیق با همکاری استانداری برای سنجش آلودگی پساب خروجی از تصفیه‌خانه بندرعباس تشکیل شود تا تکلیف این موضوع یک‌بار برای همیشه مشخص شود و به نتیجه برسد. علاوه‌بر فاضلاب شهری در مورد فاضلاب صنایع و نظارت بر تصفیه اصولی این فاضلاب هم اما و اگرهایی وجود دارد. گفته می‌شود گاهی بارش باران و سرریز شدن مخازن، ایجاد شکستگی یا حتی تخلیه تعمدی و پنهانی ممکن است باعث ورود فاضلاب صنعتی به دریا شود. در هر صورت هرکدام از این آلودگی‌ها می‌تواند تاثیرات زیست‌محیطی جبران‌ناپذیری نظیر آلودگی آبزیان و حتی مرگ‌ومیر آن‌ها را به دنبال داشته باشد و نیازمند نظارت جدی و دقیق است. سازمان محیط زیست مدعی است که در مقابل تخلفات حوزه آب‌وفاضلاب برخورد فعالی داشته‌است.سلیمی نژاد در توضیح این مورد می‌گوید: «تاکنون علاوه بر صدور اخطاریه‌های متعدد، پیگیری‌های جدی قضایی و حقوقی برای برخورد با متخلفان انجام شده‌است اما رفع این مشکل نیازمند همکاری دستگاه‌های مختلف است».

 

اجرای طرح شبکه فاضلاب بندرعباس از سال 1373 آغاز شد. با این حال هنوز در برخی محلات، فاضلاب خانگی به سمت خورها سرازیر می‌شود و از طریق آن‌ها به دریا می‌ریزد. از طرفی با پیشرفت تکنولوژی، امکانات و تجهیزات شبکه فاضلاب هم قدیمی و فرسوده شدند و به نظر می‌رسد این تجهیزات دیگر پاسخگوی نیاز بندرعباس نیستند.

باوجود اینکه کارشناسان و متخصصان آب و فاضلاب معتقدند که قدیمی‌بودن ساختار لوله‌ها و تجهیزات موجب ایجاد نشتی در لوله‌های جمع‌آوری فاضلاب شده‌است اما شرکت آب‌وفاضلاب هرمزگان آن را تکذیب می‌کند. یکی از متخصصان این حوزه که نمی‌خواهد نامش فاش شود در مورد این موضوع می‌گوید: «این لوله‌های قدیمی از جنس بتن هستند و همین موضوع باعث نشتی درون این لوله‌ها می‌شود. درصورتی که با پیشرفت تکنولوژی از لوله‌های GRP و لوله‌های از جنس پلی‌اتیلن در سیستم جمع‌آوری فاضلاب استفاده می‌شود که سیستم فاضلاب بندرعباس فاقد این تکنولوژی است». او می‌گوید که در مناطق ساحلی به دلیل این‌که آب دریا روی این لوله‌های فاضلاب را می‌پوشاند، این آب به راحتی درون لوله‌ها نشت می‌کند. همین موضوع هم باعث می‌شود آب دریا وارد سیستم فاضلاب شود و بخش عمده‌ای از حجم فاضلاب را به خود اختصاص دهد. در چنین شرایطی ما با یک فاضلاب بسیارشور مواجه هستیم که در مراحل تصفیه، مشکل‌ساز خواهدشد. در مراحل تصفیه بیولوژیکی از میکروارگانیسم‌هایی در تصفیه آب استفاده می‌شود که برای آب شور طراحی نشده‌اند. این متخصص معتقد است: «فاضلاب بندرعباس حدود دو یا سه برابر از بقیه شهرها شورتر است». این در حالی است که معاون بهره‌برداری و توسعه فاضلاب هرمزگان میگوید: « لوله‌های فرسوده با شوری‌سنجی  شناسایی شده‌اند و تاکنون بخشی از آن ترمیم شده‌است». متخصصان و اساتید این رشته معتقدند مشکل اصلی فقدان یک برنامه علمی و تحقیقاتی برای بررسی تصفیه فاضلاب به طور اختصاصی در شهر بندرعباس است. چرا که شرکت آب‌وفاضلاب تحقیق جامع و مستندی برای سازگارکردن میکروب‌های مربوط به تصفیه فاضلاب با شرایط فاضلاب بندرعباس و شوری این پساب انجام نداده‌است و اگر تحقیقی انجام شده‌است به اندازه کافی علمی و دقیق نبوده‌است.

داستان فروش پساب تصفیه‌خانه بندرعباس هم داستان ادامه‌دار و البته ناتمامی‌ است که هنوز به سرانجام نرسیده است. اولین قرارداد فروش پساب به صنایع سال 94 با سروصدا و تبلیغات گسترده منعقد شد. حال با گذشت 5 سال از انعقاد این قرارداد هنوز هیچ اتفاقی در این زمینه رخ نداده‌است. این پساب قرار بود برای آبیاری فضای سبز و تامین آب صنایع غرب بندرعباس مورداستفاده قرار گیرد. متولی این امر هم شرکت «ژرف کار جم» بود. شرکتی که «کیانوش جهانبخش»، عضو شورای شهر بندرعباس تیرماه سال جاری در مورد آن گفته‌بود: «اکثر قراردادهای این شرکت در سطح کشور خلع شده‌ یا بلاتکلیف و بی‌سرانجام مانده‌است. در سایت سازمان برنامه و بودجه هم صلاحیت این شرکت رد شده‌است و این شرکت حق هیچ‌گونه فعالیتی را تا سال 1401 ندارد». چند روز پیش باز هم مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس اعلام کرد که پروژه انتقال و خرید پساب فاضلاب تا مرحله انعقاد قرارداد پیش رفته‌است. این چندمین بار در سال‌های اخیر است که وعده‌ و وعیدهای مختلفی از جانب مسئولان مختلف در خصوص این پروژه منتشر می‌شود. عده‌ای بر این باورند که این وعده و وعیدها نوعی شوآف و نمایش تبلیغاتی است که نتیجه فشارهای مردم  و فعالان زیست‌محیطی بوده‌است.

 

مشکل فاضلاب سال‌هاست که علاوه بر هرمزگان، گریبان‌گیر دیگر شهرهای ساحلی ایران نظیر استان بوشهر، خوزستان و سیستان‌وبلوچستان هم هست. در حالی که در کشورهای حوزه خلیج فارس مانند امارات، کیفیت آب تصفیه‌شده به قدری بالاست که از آن در صنایع لبنی استفاده می‌شود.باید توجه کرد که اجرای این تکنیک‌ها در بندرعباس علاوه بر بودجه نیازمند مدیریت اجرایی صحیح هم است. ورود حجم زیادی از فاضلاب به دریا، سواحل بندرعباس را به شدت تحت‌تاثیر قرار داده‌است. مسئولان بهداشت استان به کرات در مورد آلودگی این سواحل و بروز بیماری‌های پوستی و روده‌ای در صورت تماس با آب این سواحل هشدار داده‌‌اند. باوجود اهمیت این موضوع و لزوم مشخص کردن نقاط آلوده سواحل با نصب پرچم‌ها و تابلوهای هشدار اما آن‌طور که از شواهد امر پیداست تاکنون اقدامی از جانب شهرداری بندرعباس برای نصب این تابلوها انجام نشده‌است. پای مشکلات فاضلاب بندرعباس حتی به مراجع قضایی هم کشیده شد و دی ماه سال 97 رییس کل وقت دادگستری هرمزگان برای ساماندهی سواحل و جلوگیری از ورود فاضلاب به دریا ضرب‌الاجل 2 ماهه تعیین کرده‌بود. حالا و بعد از گذشت حدود دو سال از زمان تعیین این ضرب‌الاجل هم‌چنان همین آش و همین کاسه است.«کیانوش جهانبخش»، عضو شورای شهر بندرعباس که سال 94 در اعتراض به ورود فاضلاب به دریا و طی یک حرکت نمادین مقابل لوله فاضلاب قرار گرفت، اخیرا در جلسه شورای شهرگفته‌بود: «من از مدعی‌العموم انتظار دارم به موضوع فاضلاب بندرعباس ورود کند». اکنون هم کاربران فضای مجازی در ادامه هشتگ «بندرعباس من کجاست» با راه‌اندازی کمپینی به نام کمپین«نجات خلیج فارس» مخالفت خود با ورود هرگونه آلودگی و به‌طور مشخص فاضلاب به خلیج فارس را اعلام کردند. تاکنون حدود 2000 نفر در این کارزار امضای خود را ثبت کرده‌اند. این کاربران امیدوارند از طریق این کارزار بتوانند قدمی هرچند کوچک برای نجات دریایی بردارند که سهم آینده کودکان ماست.طبق گفته سازمان حفاظت از محیط‌زیست، روزانه بیش از ۹۰ هزار مترمکعب فاضلاب وارد دریای خلیج‌فارس می‌شود. این یعنی اگر ورزشگاه خلیج فارس بندرعباس را پر از فاضلاب کنیم، فقط در عرض ۴ روز حجمی از فاضلاب به اندازه این ورزشگاه بزرگ وارد دریا می‌شود.