اصالت بر باد رفته

با گذشت زمان بناهای تاریخی دستخوش حوادث طبیعی و غیرطبیعی شده و در معرض تخریب قرار می‌گیرند. بخش مهمی از تخریب کالبد و هویت این بناهای قدیمی به‌دلیل مرمت غیر اصولی آنهاست. بنا‌های تاریخی هر منطقه از نشانه‌های فرهنگ، اصالت، قدمت تاریخی و زیبایی آن منطقه است. بناهایی که نشانگر تاریخ یک سرزمین، هویت و حوادث گذشته بر مردم آن است. این بناها از سرمایه‌های ملی هر کشورند که می‌توان آنها را پشتوانه اقتصادی برای کشور دانست. به نوشته روزنامه صبح ساحل، تخریب بناهای تاریخی به هویت محلی، میراث فرهنگی و ارزش‌های اجتماعی-اقتصادی آسیب‌های جبران ناپذیری وارد می‌کنند. عدم تخریب بناهای تاریخی و ساماندهی و سازگار کردن آنها برای استفاده دوباره و میزبانی از فعالیتی جدید می‌تواند ضمن ایجاد هویت فرهنگی سود حاصل از بهره‌برداری اقتصادی آن را سبب شود. اما بناهای تاریخی در هرمزگان یا به دست فراموشی سپرده شده‌ و به زباله‌دانی تبدیل شده‌اند یا با مرمت غیراصولی آسیب دیده‌اند.

 
عملکرد میراث فرهنگی هرمزگان در مرمت آثار تاریخی
بدیهی است که برای مرمت یک بنای تاریخی در وهله اول باید اطلاعات کاملی درمورد تاریخ، چگونگی ساخت و مصالح به‌ کار رفته در بنا به‌دست‌آورد  سپس برای مرمت و حفاظت از بنا و همچنین حفظ هویت و اصالت آن شبیه‌ترین و مقاوم‌ترین مصالح نسبت‌به بافت اولیه  بنا انتخاب و تهیه شود. اصلی‌ترین وظیفه مرمت‌گر ارائه طرح حفاظتی و مرمتی مناسب و انتخاب بهترین شیوه برای انجام مرمت با‌توجه به فن‌شناسی و آسیب‌شناسی اثر تاریخی است.‌ مرمت غیراصولی نه تنها باعث تخریب کالبدی بنا می‌شود بلکه به هویت و اصالت بناهای تاریخی هم خدشه وارد می‌کند. اداره میراث فرهنگی هرمزگان در امر مرمت پیشینه خوبی از خود به‌جا نگذاشته است. بازداشت مدیرکل اسبق میراث فرهنگی هرمزگان و انتقادات بسیار به عملکرد مدیرکل فعلی خلاصه‌ای از نحوه مدیریت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان است. نمونه‌هایی از عملکرد نامناسب میراث فرهنگی در بناهایی همچون «معبد هندوها»، «پل لاتیدان»، «آرامگاه شیخ احمد راشد»، «قلعه پرتغالی‌ها» و غیره قابل مشاهده است.  همان‌طور که گفته شد بناهای تاریخی هر سرزمین نشانگر تاریخ گذشته بر مردمان آن سرزمین است. «معبد هندوها» نیز بیانگر بخش عظیمی از تاریخ حضور هندی‌ها در بندرعباس است. آنچه امروز از این تاریخ باقی مانده بنایی است با دیوار‌های گچ‌کاری شده به شیوه غیراصولی که با ساختمان‌های بلند، رستوران، مغازه و غیره احاطه شده است. بنابراین حریم بنا هم رعایت نشده است. به داخل این بنا هم اگر سری بزنیم در ادامه روند مرمت غیراصولی با بنای «عود سوزان» مواجه می‌شویم که از این‌رو به آن‌رو شده است. همچنین اندک بازسازی‌هایی که در «پل لاتیدان» با قدمتی چند صد ساله صورت گرفته است از لحاظ معماری و مصالح شباهتی با این اثر تاریخی ندارد. درمورد «آرامگاه شیخ احمد راشد» به نقل از ایسنا خیرین بستک مرمت و بازسازی مقبره را بدون اعلام به اداره میراث فرهنگی منطقه انجام داده‌اند. سوالی که مطرح می‌شود این است که مسئولان کجایند که ما امروز باید شاهد بنایی بدون هیچگونه شباهت به یک بنای تاریخی باشیم.

عدم توجه کافی به بناهای تاریخی هرمز
«قلعه پرتغالی‌ها»، قلعه‌ای سرخ‌رنگ با قدمتی چند صد‌ ساله در دل جزیره هزار رنگ هرمز بود که پس از مرمت اثری از رنگ سرخ آن به چشم نمی‌خورد. انتشار تصاویری از قبل و بعد مرمت(!) این بنا، در فضای مجازی واکنش‌های منفی بسیاری را به‌ دنبال داشت. این واکنش‌ها نسبت به عدم هماهنگی دیوار اصلی بنا با دیوار جدید بود. عدم برگزاری مناقصه برای اجرای پروژه مرمت، عدم ارسال طرح مرمت قلعه به ستاد وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و عدم استفاده از مصالح مناسب برای مرمت بنا از اشکالاتی بود که به پروژه مرمت قلعه پرتغالی‌ها وارد شده بود. با‌توجه به اینکه اقدامات صورت گرفته در جهت مرمت قلعه پرتغالی‌ها غیراصولی بوده و موجب آسیب رسیدن به بنا شده بود مرمت آن متوقف شد. احمد روئینی، مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی  در‌این‌باره می‌گوید: «عملیات مرمت این قلعه اسفند‌ماه سال گذشته از سوی دفتر حفظ و احیا متوقف شده و تاکنون هیچ اقدامی انجام نشده است». اکنون با گذشت بیش از ۶ ماه از زمان توقف این پروژه و گذشت نزدیک به دو ماه از رسانه‌ای شدن مرمت غیر اصولی این قلعه تکلیف آن همچنان نامعلوم است. پروژه مرمت این قلعه به دلایل نامشخصی به شرکت تاجواره سپرده شده است که طبق گفته معاونت میراث فرهنگی در مرمت آثار تاریخی سابقه ۱۲ ساله دارد و با اقلیم منطقه آشناست. سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا شرکت تاجواره برای اجرای  این پروژه انتخاب شده‌است؟ چطور شرکتی با سابقه ۱۲ ساله در زمینه مرمت آثار تاریخی اینطور غیراصولی کار می‌کند؟ متاسفانه میراث فرهنگی هرمزگان نه تنها به مرمت قلعه پرتغالی‌ها که به بازسازی اصولی و حفظ سایر بناهای تاریخی موجود که بیانگر بخشی از تمدن مردم این منطقه است هم توجه چندانی نشان نمی‌دهد. مسئولان میراث فرهنگی مدام از ارزشمندی آثار تاریخی و حفاظت از آنها می‌گویند درحالی که حتی حریم بسیاری از این آثار مشخص نیست و اگر تعیین حریمی هم صورت گرفته باشد گویا کسی از آن اطلاعی ندارد. در محدوده بناهای تاریخی ساخت و ساز‌هایی صورت می‌گیرد و میراث فرهنگی توجهی به این موضوع ندارد. بناهایی مثل « خانه و بازار زعفرانی‌ها»، «مکتب‌خانه‌ها»، «آب‌انبار دو‌خواهر» و بسیاری دیگر از بناهای تاریخی در جزیره هرمز در سایه بی‌توجهی میراث فرهنگی به‌تدریج ویران شده و به زباله‌دانی تبدیل شده‌اند. با این وجود که «خانه جری پولاک» به ثبت ملی رسیده است و طبق قوانین، ساخت‌وساز در حریم  آن ممنوع است، سازمان‌های مربوطه نسبت‌به ساخت‌وسازهای اطراف آن واکنشی نشان نمی‌دهند. این بنا مدت‌ها نیز محل  نگهداری دوچرخه بود. شمار زیادی از بناهای تاریخی جزیره هرمز با وجود این‌که در میراث فرهنگی به ثبت رسیده‌اند، حریم مشخصی ندارند و میراث فرهنگی هم تاکنون اقدامی برای مشخص کردن حریم این بناها انجام نداده‌است که این موضوع بناهای تاریخی این جزیره را در معرض آسیب و تخریب قرار داده‌است.

گفت‌وگو با «عباس نوروزی»، معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان درباره سرانجام مناقصه و مرمت قلعه پرتغالی‌ها؛
سرانجام قلعه پرتغالی‌ها
تمام ادارات و ارگان‌های دولتی موظفند اعتباراتی که برایشان تخصیص داده می‌شود را تا پایان سال مالی هزینه کنند. به تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا  امسال پایان سال مالی تا ۳۱ شهریورماه  تمدید شده‌است. بنابراین تمام ادارات باید اعتبارات خود را تا ۳۱ شهریورماه هزینه کرده باشند و اگر نتوانند این اعتبارات را جذب کنند، اعتبار باید به خزانه دولت برگشت داده شود. گفته می‌شود اعتبار تخصیص یافته برای مرمت قلعه پرتغالی‌ها سه میلیارد تومان است. به گفته میراث فرهنگی هرمزگان قرار بود مناقصه تا پایان مرداد‌ماه انجام شود و پس از آن شرکت برنده مناقصه کار خود را شروع کند. در ادامه گفت‌وگو با عباس نوروزی، معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان درمورد سرانجام  این مناقصه و اعتبارات تخصیص یافته را می‌خوانید.
باتوجه به اینکه قرار بود پیمانکار قلعه پرتغالی‌ها اواخر مرداد‌ماه مشخص شود، آیا درحال حاضر مشخص شده‌است؟
بله مشخص شده‌. قرارداد هم بسته شده و مطالعات درحال انجام است.

نام شرکتی که انتخاب شده‌است چیست؟ می‌شود اطلاعاتی درمورد آن بدهید؟
اجازه بدهید من برای دادن این اطلاعات و همچین مراحل پیشرفت کار با ناظر ارشد وزارتخانه هماهنگ کنم. فعلا اجازه ندارم این اطلاعات را به شما بدهم.

اعتبار این پروژه از محل اعتبارات سال ۹۸ بوده‌است یا سال ۹۹؟
اعتباری که برای مرمت قلعه پرتغالی‌ها اختصاص داده شده از محل اعتبارات سال ۹۸ است.

از آنجایی که پایان سال مالی، پایان شهریور‌ماه است، آیا پیمانکار در این مدت کوتاه می‌تواند اقدامی انجام دهد؟
برای به‌کارگیری اعتبارات سال ۹۸ تا پایان سال ۹۹ می‌توانیم با پیمانکار قرارداد ببندیم و از این بابت مشکلی نداریم.

چه زمانی ادامه مرمت قلعه پرتغالی‌ها  شروع می‌شود؟
هم‌اکنون درحال انجام کارهای‌ مطالعاتی هستند‌. در این فاز ابتدا طراحی هر بخش انجام می‌شود و پس از تایید وزارتخانه پیمانکار طبق طرح، مرمت را انجام می‌دهد. درحال حاضر پروژه در مرحله تهیه طرح است.

باتوجه به اینکه به عملکرد پیمانکار قبلی انتقاداتی وارد شده‌بود، آیا آن شرکت ملزم به پرداخت خسارت شده‌است؟
انتقاداتی که به عملکرد پیمانکار قبلی وارد شده بود، فنی نبودند. بنابراین دلیلی برای پرداخت خسارت از سوی آن شرکت وجود ندارد.