روزهای بحران «مکران»

معرفی شهر :

نقشه شهر به سر کرگردنی می‌ماند که پشت به آبادی‌های دیگر، به دریا زل زده. بندرجاسک در بخش مرکزی این شهرستان جای گرفته. جاسکی‌ها بیشتر اهل‌تسنن و بلوچ هستند. جاسک را به «کارپل»، «مکران»، «بنگلان» و پیشتر به «راس الجاسک» می‌شناختن. این بندر جنوبی، کانون آئین میترا بوده. معبد «آناهیتا» شهر جاسک از میترائیان به یادگار مانده است. از تاریخی بودن این شهر همین بس که «تهمن بن توران شاه» ملقب به سلطان قطب الدین نیز، در سال 1330 میلادی جاسک را برای حکومت خود برگزیده بود. چندی بعد یعنی در سال 1614 انگلیسی جاسک را بندر تجاری خود  انتخاب کردند. رونق بازرگانی در جاسک به حدی رسید که اولین تجارتخانه شرکت هند شرقی، سال 1619 در این بندر تاسیس شد. سال‌ها جاسک در عرصه تجارت می‌درخشید تا اینکه بندرعباس جای‌اش را گرفت. این بندر که در 347 کیلومتری مرکز استان قرار گرفته حالا به منطقه ویژه اقتصادی مکران اش معروف است. بی‌توجهی به این بندر سراسر تاریخ، اما مانند سایر شهرهای استان داستان جدیدی نیست. نه خبری از توسعه‌ی شهری است و نه رونق مورد انتظار تجارت و صیادی‌اش. بحران کرونا زخم کهنه‌ی مشکلات مردم شهر را تازه کرد. این را لنج‌ها و قایق‌های مسکوت مانده را در اسکله به خوبی بیان می‌کنند. 

 کافی‌ست چرخی در شهر جاسک بزنی تا بفهمی کجای کار می‌لنگد که شهر رنگ و روی نوسازی به خود ندیده. کمتر خیابانی را می‌یابی که زخم چاله بر آسفالتش نباشد. از کمبود فضای سبز سطح هم اگر بگذری، چشم به روی بافت فرسوده‌ نمی‌توانی ببندی که مورد بی‌مهری قرار گرفته است. افزایش پروژه‌های نیمه‌ تمام شهرداری را هم به این مشکلات باید اضافه کرد. شهروندی را نمی‌یابی که از برآورده شدن حقوق شهروندی‌اش راضی باشد. همین اختلاف‌ها موجب شد تا شهردار تغییر کند. هفتم مهرماه «مسعود زرهی» از سوی اعضای شورای شهر به عنوان شهردار جدید جاسک انتخاب شد؛ به امید اینکه دستی به سر و روی شهر بکشد. دغدغه اصلی این روزهای جاسکی‌ها رسیدگی به وضعیت نابه‌سامان و رهاشده شهر است که کرونا بدترش کرده. مشکلات بخش بهداشت‌و‌درمان و آموزش‌و‌پرورش هم به مشکلات شهری اضافه شده. بیمارستان 64 تخت‌خوابه «خاتم النبیا» شهر، پیش ویروس کرونا کم آورده. کمبود امکانات بیمارستان و فشار بر روی کادر درمان که دیگر گفتن ندارد. تحصیل با اینترنت کم سرعت و بی‌جان که دیگر درد همه‌ی هرمزگانی‌هاست. درد مشترک این روزهای جاسکی‌ها اما، بی‌بهرگی از دریای‌شان است.

 سفره خالی از دریا
به نوشته روزنامه صبح ساحل، «از کنارک و چابهار، میناب و بندرعباس می‌آیند و ماهی می‌خرند. صیاد جاسکی به همشهری‌اش دیگر ماهی نمی‌فروشد». این‌ها را جاسم که سال‌هاست خریدار ماهی است می‌گوید: «این‌ دلال‌ها از صیادها می‌خرند، ارزان می‌فروشند به سردخانه‌ها. حق هم دارند. نه هزینه مجوزی دارند و نه وسیله‌ای. بارشان را می‌گذارند پشت یک وانت‌بار و یال اسبی می‌برند». ماهی «یال اسبی» حرام گوشت است. صادر می‌شود به چین و تایوان. طرفداران زیادی در آسیای مرکزی دارد. جاسم می‌گوید ماهی که از دریای جاسک صید می‌شود، در بازار ماهی‌فروشان جاسک، نسبت به بندرعباس گران‌تر فروخته می‌شود. او می‌گوید: «دلال‌ها همین ماهی ها را از صیادان جاسکی می‌خرند و در شهرهای دیگر ارزان‌تر از شهر جاسک می‌فروشند. چون هزینه حمل‌ونقل و کرایه مغازه و دستمزد کارگر ندارند». جاسم نمی‌داند که چرا ادارات شیلات، دامپزشکی، صنعت‌و‌معدن و فرمانداری جاسک تاکنون فکری به‌حال بازار آشفته ماهی‌ و دلالی‌اش نمی‌کنند. درحالی‌که بارها به این وضعیت شکایت کرده کرده‌اند. «سعید» صیاد است. او می‌گوید دو سال پیش بازار ماهی فروشان جاسک ماهی نداشت. از آن زمان تاکنون نظارت منظم بر قیمت ماهی‌ها وجود ندارد. او می‌گوید بارها شاهد قاچاق شیرماهی به عمان بوده است. از لحاظ قانونی، وسیله حمل کننده ماهی باید کد دامپزشکی و یخچال داشته  باشد. اما اغلب ماشین های حمل ماهی به سایر شهرهای استان، بدون داشتن استاندارهای لازم، از مراکز پلیس راه انتظامی و راهنمایی رانندگی به راحتی عبور می کنند و توقیف نمی شوند.

 اسکله بیکاری
20 لنج تجاری مسیر جاسک-عمان، نزدیک به هفت‌ماه بعد از شروع همه‌گیری کرونا، در اسلکه این شهر به اجبار پهلو گرفته و متوقف شده‌اند. گفتند عمان به شناورهای حامل کالاهای غیرنفتی که از جاسک می‌رفتند، اجازه ورود نمی‌داد. بیکاری و بلاتکلیفی لنج‌ها کارد را به استخوان‌شان رساند. تا اینکه فرماندار جاسک، پنجم مهرماه اعلام کرد که به زودی به شناورها اجازه ورود به عمان داده می‌شود. یک فعال اقتصادی می‌گوید با اینکه جاسک تا عمان کمترین فاصله را دارد اما در این مدت نتوانستند با این کشور تجارت کنند. این درحالی بود که تردد از نقاط دیگر استان مانند بندرعباس کم‌وبیش انجام شد. او می‌گوید: «در این وقفه چندماهه، 23 لنج تراز اول، با بیش از 300 نفر کارگر و ملوان مشغول به کار در آن، بیکار شدند. همیشه از سیریک، بندرعباس و جاسک به عمان می‌رفتند. مسیر اصلی‌شان اما جاسک بود که در این مدت همه‌گیری، حرکت‌ها کاهش چشم‌گیری یافته است». جاسک را همه به تجارتش می‌شناختند. به دریای پربرکتش. به تاریخی که حالا فقط از آن داستان برجای مانده. داستانی که راهی به کتاب درسی هم نبرده است. فرصت‌های اقتصادی اشتغال جاسک آن‌قدر زیاد است که لازم نیست به خودت زحمت بدهی و دنبالش بگردی. این فعال اقتصادی می‌گوید برای توسعه بیشتر جاسک، تردد به امارات را بیشتر شود. او می‌گوید: «درحال حاضر سالی چهار فروند لنج از جاسک به امارات می‌رود. این رفت‌وآمد باید بیشتر شود. بارها از امارات، ابتدا به سیریک و بندرعباس، سپس به جاسک می‌آید. علت این طولانی شدن مسیر مشخص نیست. درصورتی که تشکیلات اداره بنادر جاسک و سیریک تفاوت چندانی با هم ندارند. باید مطالبه‌گری برای شهر بیشتر شود.»

 زوال دریا با ترال
یکی از صاحبان لنج می‌گوید در دوران بیکاری کرونا، بیش از 20 لنج در جاسک فروخته شده است. او می‌گوید: «برای جبران بیکاری و بدهی‌های بانکی مجبور شدند سرمایه‌شان را بفروشند. این صیادان یا توان دریافت تسهیلات را نداشتند یا از آن بی‌خبر بودند. وام کرونا دردسرش زیاد است. ما هم سختی‌اش را به جان نخریدیم و برای جبران خسارت قرض کردیم». صیادان هنوز برای صیادی مشکل سوخت دارند. بی‌سوختی وقتی بیشتر خودش را نشان می‌دهد که بخواهی عزم سفر به دریای دور کنی. آنجا دیگر داستان یک روز دو روز نیست. ماه‌ها سرگردان دریا هستی. سوخت سهمیه‌ای کفاف نمی‌دهد. مثل همیشه صیاد چوب تخلف قاچاقچی را می‌خورد. از قاچاق سوخت گرفته تا ماهی. یکی از صیادان می‌گوید: «یک روز بنشینند حساب کنند، با این سهمیه کم، سردخانه‌مان را روشن کنیم یا موتورخانه؟ اصلا با این سهمیه کم تا کجا می‌شود رفت؟ سهمیه‌های ویژه هم کم است. صیاد آب‌های آزاد با صیادی که روزانه در دریا صید می‌کند، مصرف سوختش فرق می‌کند. دانستن این موضوع آنقدرها هم سخت نیست». چوب تخلف‌ها یکی دوتا نیست. صیادها باید جور صیادان «ترال» را هم بکشند. صید ترال در جاسک ، به گفته‌ی صیادان بومی، بیداد می کند. اهالی می‌گویند چند وقتی است تعداد کشتی‌های ترال کم شده. حالا یا جلوی‌اش را گرفته‌اند یا صیادانش ماهرتر شده‌اند. فراوانی ماهی‌ها اما نسبت به گذشته کاهش یافته. این را صیادانی که شب را با دریا صبح‌ می‌کنند، می‌گویند: «صید ماهی به نسبت سال‌های گذشته، 30 درصد کاهش یافته است. آسیب صید ترالی که هرسال انجام می‌شود، را چندسال پس از آن مشخص می‌شود.»

 تنها، با دزدان دریایی
غم سوخت را که بگذاری کنار، بیم حمله دزدان دریایی را چه می‌کنی؟ همین چندوقت پیش بود که چند صیاد به زحمت از دست دزدان دریایی جان سالم به در بردند. حمایت‌ها از صیادان آب‌های دور همچنان کافی نیست. مسئولان به صیادان می‌گویند نروید یا اگر رفتید هرچه شد پای خودتان. آخر ماهی «تن» را هرجا که نمی‌شود، صید کرد. یکی از صیادان جاسکی می‌گوید: «با اینکه تعدادمان کم است اما خبری از حمایت نیست. این‌درحالی است که صیادان مناطق دیگر جنوب این دلهره را ندارند. جان‌مان را باید بگذاریم کف دستمان و به دریا بزنیم». حالا ماه‌هاست لنج‌های صیادی بی‌صید و لنج‌های باری بیکار ‌اند. پهلوگیری و توقف‌شان نیز پر هزینه است. آب شور دریا و گیاهان و جانداران دریایی به بدنه لنج‌ها آسیب می‌زند. هرچه بیشتر ساکن بمانند، زودتر رو به نابودی می‌روند. صیادان و لنج‌های مسکوت‌مانده، امیدوارند بالاخره فکری به حال‌شان شود.