هنرِ ناماندگار

هرمزگان جایگاه ویژه‌ای در صنایع‌دستی ایران دارد. زنان بیشتر صنایع‌دستی این استان را با زیبایی و طراحی چشم‌نوازی‌ خلق می‌کنند که بیشتر جنبه مصرف محلی دارد.

صنایع‌دستی هرمزگان با قدمت بیش از سه هزار و ۵۰۰ سال میراثی به‌جامانده از هنر دست اهالی خطه جنوب از گذشته‌های دور تا به امروز است. نزدیک به 64 هزار صنعتگر صنایع‌دستی در هرمزگان مشغول فعالیت هستند. صنایع‌دستی سنتی استان شک بافی، خوس بافی، لباس محلی، حصیربافی، سفالگری سنتی، جهله سازی، رودوزی‌های سنتی، گلابتون دوزی، خوس دوزی، بادله دوزی، سوزن‌دوزی ، برقع دوزی، صنایع‌دستی دریایی، لنج سازی تزئینی، ساز سازی (مانند بربط، دهل ، پیپه و کسر)  است که 98 درصد از صنایع‌دستی به دست بانوان خلق می‌شود. این صنایع‌دستی میراث‌های فرهنگی و هنری است که در طول قرن‌های گذشته نسل به نسل به ما و سپس به آیندگان منتقل می‌شود؛ بنابراین دارای ارزش مادی و معنوی بوده است. متأسفانه اکنون اکثر از صنایع‌دستی دیگر به نسل بد منتقل نشده است اکثریت بیشتر در رشته‌های گلابتون دوزی، خوس دوزی، گلیم‌بافی، حصیربافی، صنایع‌دستی دریایی، سفالگری بادله دوزی ، شک دوزی، برقع دوزی فعالیت دارند.

شهر هزار رنگ

به نوشته روزنامه صبح ساحل، تنوع صنایع‌دستی استان، هرمزگان را به شهر هزار رنگ شهرت داده است. شهرستان میناب و بندرعباس دارای بیشترین تعداد صنعتگران در هرمزگان هستند. صنایع‌دستی هرمزگان از سالیان سال به‌عنوان یک حرفه، بخشی از ساکنان این دیار بوده و از همین راه معیشت خود را تأمین می‌کردند. اکثر زنان هرمزگانی قدیمی حرفه هنرهای دستی را ادامه داده‌اند و آن را به بازار فرستاده‌اند اکنون باگذشت چندین سال که صنایع‌دستی مانند حصیربافی که از برگ درخت خرما تهیه می شود. زنان مینابی از کوچک و بزرگ  این حرفه را دنبال می‌کنند این حرفه شهرت زیادی گرفته است. کارگاه‌های ساخت قاب‌ها و مجسمه‌های صدفی به‌ویژه در مناطق ساحلی مانند هرمز، قشم، هنگام و لنگه نیز رونق زیادی دارد. زری‌بافی  هم یکی از پرطرفدارترین صنایع‌دستی هرمزگان است که دوخت تزئینی زیبا و چشم‌گیری دیده می‌شود که ترکیبی از سوزن‌دوزی و شک بافی است. خوس زنی، نقش‌های خیالی و ذهنی که بر روی پارچه ایجاد می‌کنند. خوس دوزی این هنر برای مردم هرمزگان بسیار اهمیت دارد به دلیل گران بودن آن برای عروسی‌ها استفاده می‌شود. که به دلیل سخت بودن و اذیت شدن چشم کنار گذاشته‌شده و کمتر دیده می‌شود. چنته دست بافته‌ای است که برای تزیین کپرها از آن استفاده می‌کنند. این محصول بر روی دارهای زمینی بافته می‌شود و شامل اشکال هندسی و ذهنی متنوعی است برای تزیین چنته از صدف‌ها و منگوله‌های رنگی استفاده می‌کنند.

جان گرفتن خوس دوزی

خوس زنی یکی از صنایع دستی است که اکنون کمتر دیده می شود. «زینب خسرانجم» هنرمند هرمزگانی که حرفه خوس دوزی را در بچگی از مادرش آموخته و اکنون‌ سنی از او گذشته به دلیل علاقه زیاد این هنر را ادامه می‌دهد. با دسته‌های پینه‌بسته و چشم‌های ضعیف دراین‌باره می‌گوید: «خوس دوزی هنر آراستن پارچه‌های توری با نوار نقره‌ای و طلایی است که در تزیین چادر زنانه که در زبان محلی دستار می‌گویند و برای جلبیل و پیراهن و شلوار استفاده می‌کنند. برای نقش آن ذهنی می‌زنیم قبلاً برای خوس دوزی بیشتر اهمیت داده می‌شد اما نسل الان نگین کاری را جایگزین خوس دوزی کرده اند، خوس دوزی نسبت به سال‌های قبل کمتر به فروش می‌رود. سال‌هاست با این حرفه بزرگ‌شده‌ام ولی آن‌چنان‌که باید دیده شود نمی‌شود و حالا جای خود را به نگین‌های رنگی داده است. اگر از طرف مسئولان بیشتر حمایت شود می‌توان با استفاده از کلاس‌های خوس دوزی به این حرفه جان دوباره داد و  به نسل‌های بعد منتقل کرد».

حصیربافی میراث کهن

حصیربافی به‌عنوان رایج‌ترین و کهن‌ترین رشته صنایع‌دستی استان هرمزگان به‌حساب می‌آید. مواد اولیه آن از برگ درخت خرما و ضایعات درخت و گیاهی به نام مور بوده که به حد زیادی در اختیار صنعتگران است. ضمن اینکه کار تفریحی زنان هرمزگانی است باعث کسب درآمد شده است. «مریم» یکی از زنان مینابی است که اوقات فراغت خود در کنار خانواده به حصیربافی می‌گذراند. او می‌گوید: «حصیربافی هنر پنج‌هزارساله در هرمزگان به شمار می‌رود که نسل به نسل به ما منتقل‌شده و ما از این میراث کهن حمایت می‌کنیم و به نسل‌های بعد می‌سپاریم. ما به برگ‌های بی‌جان درخت نخل که در دل طبیعت بوده با نقش‌ونگار و رنگ جان‌دوباره می‌دهیم و از آن سبد، حصیر، زنبیل و جارو درست می‌کنیم. غیر از مصرف شخصی به دوستان و فامیل شهرنشین به‌عنوان سوغات می‌دهیم بلکه به استان‌های هم‌جوار می‌فروشیم و منبع کسب درآمدی برای ما است. باوجوداینکه حصیربافی به دلیل بی‌توجهی به این هنر کم شده است اما نسل امروز علاقه خاصی به این صنایع حصیری دارند و برای زیبایی در آشپزخانه از صنایع حصیری استفاده می‌کنند و این باعث خوشحالی و افتخار زنان هرمزگانی است».

حمایت از صنایع‌دستی

فروش صنایع‌دستی کم‌وبیش در هرمزگان دیده می‌شد اما  به‌تازگی و با حمایت نسل امروز یکی از پرفروش‌ترین  و پربازدیدی‌ترین صنایع محسوب می‌شود و حتی به استان‌های هم‌جوار فرستاده می‌شود. «محمد» صاحب فروشگاه حصیربافی است که دو سالی است آن را افتتاح کرده است می‌گوید: «فکر نمی‌کردم صنایع حصیربافی درآمد خوبی داشته باشد و هر روز رونق می گیرد. فقط مشکلی که هست باید دست‌به‌دست بخریم و قیمت آن گران می‌شود. اگر فروشگاه تولیدی در هرمزگان برای صنایع حصیری باشد باعث می‌شود صنایع‌دستی با هزینه کمتر دراختیار هم‌وطنان قرار دهیم. هنر دستی زنان و مردان هر منطقه نشان از هویت و میراث پایدار و به‌یادماندنی از یادگاران قدیم دارد که نسل به نسل به آیندگان منتقل‌شده  است و ما برای حفظ و محافظت از آن با تداوم و گسترش باید همه تلاش کنیم تا این میراث گران‌بها از بین نرود».