رویای شهری بدون زباله

سطل بزرگ کنار خیابان پر است از چند کیسه‌ زباله بدقواره و سیاه‌رنگ. کیسه‌ها همگی پاره‌شده و زباله‌ها از دل آن بیرون ریخته‌اند. بقایای اجساد چند موز و نارنگی، تفاله‌های چای و جعبه‌های پیتزا را توانستم تشخیص بدهم. احتمالا شب قبل یکی از همسایه‌ها مهمان داشته‌است. نزدیک‌تر که شدم بوی شیرابه‌ای زیر دماغم زد که از یکی از کیسه‌ها جاری شده و تا کانال کنار پیاده‌رو ادامه داشت. سطل زباله جا نداشت. چاره چیست؟ کیسه زباله را همان‌جا کنار سطل رها کردم. مرد ژنده‌پوشی از کمی آن‌طرف‌تر به سرعت نزدیک شد. کیسه‌ زبالهام‌ را پاره کرد و بطری‌های پلاستیکی و قوطی‌های فلزی نوشابه را جدا کرد تا با خود ببرد. با خودم فکر کردم لابد این اتفاق، نزدیک‌ترین مواجهه شهر بندرعباس با تفکیک زباله است و از آن‌جایی که شهرداری بندرعباس حتی در جمع‌آوری منظم زباله‌ها ناتوان است پس احتمالا رویای تفکیک زباله در این شهر را باید  باخود به گور ببریم.

معضل آشنا
داستان زباله‌ها برای مردم بندرعباس قصه آشنایی است. روزی نیست که پیامی درمورد زباله‌های انباشته‌شده در جای جای شهر از سوی مردم به دستمان نرسد. «صبح ساحل سلام؛ اینجا بلوار ۱۲ فروردین بعد از حسینیه ابوالفضل نبش خیابان خیبر است. زباله‌های زیادی کنار خیابان روی هم انباشته شده و شهرداری هم برای جمع کردن آن‌ها اقدامی نمی‌کند. در این محله فقط همین یک سطل زباله هست که باتوجه به تعداد ساکنان، کافی نیست. درنتیجه مدت‌هاست که این زباله‌ها این جاست و علاوهبر بوی نامطبوع باعث تجمع حیوانات موذی هم شده». «سلام؛ ساکن چهار راه قدس، کوچه فروغ ۵ هستم. به علت کمبود سطل، زبالهها در کوچه رها شده‌اند. وضعیت بهداشت خیابان و کوچهها در بندرعباس چه زمانی قرار است حل شود؟ لطفا اطلاع رسانی کنید». و هزاران پیام دیگر که انگار شهرداری هیچکدامشان را نمی‌بیند. بندرعباس شهر گرمسیری است؛ بنابراین زباله‌ها بسیار بیشتر از بقیه شهرها  در معرض تعفن و گندیدگی هستند. از این رو جمع‌آوری زباله‌ها باید به‌طور منظم و بیش از یک بار در روز باشد. براساس آماری که مسئولان شهرداری بندرعباس اعلام کرده‌اند، روزانه ۴۰۰ تن زباله و نخاله ساختمانی در این شهر تولید می شود که برای جمع‌آوری آن ماهانه بیش از ۸ میلیارد تومان هزینه می‌شود. سال گذشته پس از اینکه پیمانکار تنظیف شهرداری منطقه یک بندرعباس از جمع‌آوری زباله‌‌ها سرباز زد، مسئولان شهرداری از فقر پیمانکار تنظیف در بندرعباس خبر دادند. به جرئت می‌توان گفت که بخش تنظیف شهرداری بندرعباس چه از نظر جمع‌آوری زباله و چه از نظر پرداخت حقوق کارگران یکی از بی‌نظم‌ترین و ناکارآمدترین بخش‌های شهرداری است. دی‌ماه ۸۶ بود که جمع‌آوری زباله در بندرعباس به بخش خصوصی واگذار شد. از آن زمان تاکنون کمترین نظارتی از جانب شهرداری بر عملکرد پیمانکاران مربوط به این بخش را شاهد نبودیم. حقوق‌های معوقه پاکبانان و وضعیت بغرنج زباله‌های شهری در چندسال اخیر گواهی بر این مدعاست.
  
طلای کثیف
از پسماند شهری به عنوان طلای کثیف یاد می‌شود. علت این موضوع وجود مواد قابل بازیافت در ترکیب پسماند است که از نظر اقتصادی ارزشمند است. شاید زباله‌گردان بندرعباس بسیار بیشتر از شهرداری بندرعباس از اهمیت این موضوع آگاهند که زباله‌هایی مثل قوطی‌های فلزی و پلاستیکی را برای خود جدا کرده و با فروش آن برای خود پول اندکی دست‌وپا می‌کنند. جایی نیست که مخزن زباله داشته‌باشد و چندین زباله‌گرد روزانه درون آن را کنکاش نکرده‎‌باشند. بدین طریق تفکیک زباله در بندرعباس نه در مبدا بلکه در مخازن زباله‌های کنار خیابان‌ها و نه توسط مردم یا شهرداری بلکه توسط زباله‌گردان انجام می‌شود. به نظر می‌رسد شهرداری بندرعباس تاکنون در بازیافت زباله و ضایعات ناتوان بوده‌است و به جمع‌آوری زباله‌های تر شهری بسنده کرده‌است. اما نکته حائز اهمیت در عدم‎‌بازیافت زباله در بندرعباس نه درآمد پایدار برای شهرداری بلکه تغییر چهره کریه زباله‌ها در شهر و آسیب بیشتر به محیط زیست است. وگرنه صرف‌نظر از مافیای زباله، بریدن نان زباله‌گردانی که از همین باریکه آب، چندرغاز نصیبشان می‌شود چه سودی به حال کسی دارد؟ آن هم حداقل تا زمانی که ریشه‌های فقر این چنین درون رگ‌های شهر چنبره زده‌است. تفکیک زباله در بندرعباس اما از آن جهت به رویا شباهت دارد که ناتوانی شهرداری در ساماندهی و جمع‌اوری منظم زباله‌های شهری را می‌بینیم. این ناتوانی در حالی است که به گفته شهردار سابق بندرعباس بیشترین هرینه خدمات شهری در بندرعباس مربوط به هزینه جمع‌آوری زباله است.
  
طرح بی‌سرانجام تپش
طرح تفکیک زباله در بندرعباس نه در مبدا و نه در مقصد به درستی برنامه‌ریزی نشده‌است. سال ۹۷ شهرداری بندرعباس از اجرایی طرحی موسوم به «تپش» با هدف تفکیک پسماند شهری از مبدا خبر داد. تپش مخفف «تفکیک پسماند شهری» است. این طرح ابتدا به صورت آزمایشی در سه منطقه گلشهر جنوبی، نایبند شمالی و محله اوزی‌ها اجرا شد. در اجرای این طرح مشترکان می‌بایست دو روز در هفته پسماند تفکیک‎‌شده خود را تحویل خودروی ملودی داده و در ازای آن کارت امتیازی به تناسب وزن پسماند دریافت کنند.به گفته معاون خدمات شهری شهرداری بندرعباس زماني كه امتياز مشتركان اين طرح به حد نصاب لازم برسد میتوانند از مزايای بسته تشويقی آن از جمله بيمه آتشسوزی املاک، بليت فضاهای تفريحی، كارتهای رايگان خدماتی و ديگر موارد استفاده کنند. این طرح که قرار بود پس از اجرای آزمایشی به‌صورت گسترده در تمام محلات و مناطق بندرعباس اجرایی شود نیمه‎‌کاره رها شد. حالا پس از گذشت بیش از سه سال از اجرای این طرح به سراغ «اسماعیل موحدی‌نژاد»، معاون خدمات شهری شهردای بندرعباس رفتم تا درمورد سرانجام طرح تپش بدانم. به گفته موحدی نژاد هدف از اجرای طرح تپش را تفکیک زباله از مبدا، جمع‌آوری مخازن زباله شهری و در نهایت جمع‌آوری یک روز درمیان زباله‌ها بوده‌است. او معتقد است که این طرح با برنامه‌ریزی آغاز شده‌است و قرار بود که فاز اول آن در سه محله و در فرایند زمانی هفت‌ماهه تایک‌ساله انجام شود. معاون خدمات شهری شهرداری بندرعباس می‌گوید: «فاز دوم طرح تپش هم قرار بود در ده محله اجرایی شود که با شروع بیماری کرونا و بنابر مصوبات ستاد کرونا به ناچار طرح تفکیک از مبدا را متوقف کردیم». او با اشاره به آمادگی شهرداری جهت اجرای این طرح در اولین فرصت، گفت: «قرار بود آموزشگران با آموزش حضوری و چهره‌به‌چهره، شرایط طرح و مبانی تفکیک زباله را به شهروندان بیاموزند که به همین دلیل ستاد کرونا با ادامه طرح در شرایط کرونا موافقت نکرد و ما درصورت کسب اجازه از ستاد کرونا، باقوت و شدت این طرح را ادامه خواهیم داد». موحدی‌نژاد بر این باور است که اجرای این طرح به‌صورت پایلوت و محله به محله و بررسی نتایج آن در محلات می‌توان نقاط ضعف این طرح را رفع و نقاط قوت آن را تقویت کرد. طرح تفکیک زباله در مقصد هم قرار بود با احداث کارخانه بازیافت در مجاورت منطقه «تل سیاه» بندرعباس و تولید سبد میوه و دستمال کاغذی از مواد بازیافتی اجرایی شود. این طرح که قرار بود با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و با هدف کاهش آلودگی‌های زیست محیطی و به‌خصوص آب‌های زیرزمینی انجام شود مانند طرح تپش نیمه‌کاره رها شد. موحدی‌نژاد در خصوص این موضوع می‌گوید: «هرچند که احداث این کارخانه محقق نشده‌است اما تفکیک زباله در مقصد در محل سایت تل سیاه درحال انجام است».
به گفته او با گذشت ۱۱ سال از عقد این قرارداد پیمانکار به تعهدات خود که احداث کارخانه یکی از این تعهدات بوده‌است عمل نکرده‌است و ما درحال پیگیری قضایی این موضوع هستیم. موحدی‌نژاد در پایان هم از جذب اعتبار دومیلیاردتومان برای احداث سلول دفن بهداشتی زباله و دو حوضچه تبخیر شیرابه در بندرعباس هم خبر داد.
آن‌طور که موحدی‌نژاد می‌گوید شهرداری آمادگی انجام طرح تفکیک زباله را دارد و درصورتی که اجازه‌های لازم برای شروع دوباره طرح تپش را کسب کند آن را از سر می‌گیرد و گسترش می‌دهد. با این تفاسیر باید دید رویای تفکیک زباله و شهری عاری از پسماند به واقعیت می‌پیوندد یا در حد رویا باقی خواهدماند.

روزنامه صبح ساحل