پنجم بهمن‌ماه؛ سالروز اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران

افتخار نظام جمهوری اسلامی در طول سالیان گذشته، تلفیقی از دینداری و مردم سالاری در مدل جمهوری اسلامی است. مردم ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به طور متوسط هر سال یک بار در انتخابات شرکت می‌کنند. به مناسبت سالروز اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران نگاهی مختصر به تاریخچه‌ی این روز می‌اندازیم.

اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در پنجم بهمن ۱۳۵۸ خورشیدی با حضور ۶۷.۴ درصدی مردم برگزار شد و بدین ترتیب نخستین گام تحقق آرمان مردم‌سالاری در نظام نوپای جمهوری اسلامی برداشته شد.

فضای کشور از ماه‌ها پیش، انتخاباتی شده بود و تنها فردی که نام خود را به صورت گسترده و با شعارنویسی روی دیوارها مطرح کرد، شخصی به نام «ابراهیم میرزایی» بود که با عنوان پروفسور میرزایی و قهرمان ورزش‌های رزمی خود را معرفی می‌کرد. او نه منصب اجرایی داشت و نه در میان سیاستمداران مطرح بود اما در و دیوار تهران پر از اسم او شده بود. به این ترتیب انتخابات ریاست جمهوری همه چیز را در ۱۳۵۸ خورشیدی تحت تاثیر خود قرار داده بود و در چنین شرایطی گمانه‌زنی‌ها درباره کاندیداهای احتمالی این انتخابات که سیستم جمهوری را رسمیت می‌بخشید، آغاز شده بود.

گروه‌های سیاسی نیز وارد میدان رقابت شدند و با انتشار بیانیه‌هایی، نامزد منتخب خود را به مردم معرفی و ضمن برشمردن ویژگی ها و شایستگی‌های او، خواستار حمایت مردم از نامزد مورد نظرشان برای پیروزی در انتخابات شدند. به هر ترتیب پیش از برگزاری انتخابات، کابینه دولت موقت در ۱۵ آبان ۱۳۵۸ خورشیدی استعفا داده بود و شورای انقلاب تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، قوه مجریه را اداره می‌کرد. در این شرایط اکبر هاشمی رفسنجانی متصدی وزارت کشور و متولی برگزاری انتخابات شد و زمان برگزاری انتخابات پنجم بهمن ۱۳۵۸ خورشیدی تعیین کردند و داوطلبان فرصت داشتند تا هشتم دی ثبت نام کنند. 

در نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری، ۱۲۴ داوطلب ثبت نام کردند که قانون اساسی جمهوری اسلامی، تشخیص صلاحیت آنها را در دوره اول به عهده رهبری گذاشته بود اما امام خمینی(ره) در این باره فرمودند: با این که در این دوره به حسب قانون اساسی مصوب از ناحیه ملت، تصدیق صلاحیت رییس جمهور و واجد بودن شرایط او به عهده این جانب است ... امر صلاحیت را از این جانب به ملت واگذار نمودم که خود سرنوشت خویش را تعیین نمایند. البته ایشان در دیدار با دانشجویان، به این تعداد زیاد نامزد اشاره کردند و با ذکر این که برخی از این افراد منحرف و ناشناس هستند، این موضوع را اخلال در ریاست جمهوری و بدنام کردن جمهوری اسلامی و به هم ریختن مملکت دانستند.

در همین زمان هم کمیته نظارت بر تبلیغات انتخابات با همکاری وزارت کشور و با کسب اجازه از امام(ره) صلاحیت نامزدها را مورد بررسی قرار داد. در آن زمان دانشجویان پیرو خط امام مستقر در لانه جاسوسی به استناد اسنادی که در سفارت آمریکا بدان دست یافته بودند،  افشاگری شدیدی علیه بسیاری از نیروهای سیاسی آغاز کردند و بعد از آن بود که در یک مرحله ۷۳ داوطلب از دور رقابت انتخابات کنار گذاشته شدند و تنی چند از افراد، به دلیل ارتباط با ساواک به طور قانونی حذف شدند تا اینکه وزارت کشور ۱۰ داوطلب را به عنوان کاندیداهای اصلی انتخابات نخستین دوره ریاست جمهوری به مردم معرفی کردند.

جلال الدین فارسی

جلال الدین فارسی در ۱۳۱۲ خورشیدی در مشهد به دنیا آمد. او نخستین نامزد حزب جمهوری اسلامی در نخستین انتخابات ریاست جمهوری در ایران بود. همه چیز برای فارسی خوب پیش می‌رفت تا اینکه عده خاصی از جمله شیخ علی تهرانی با ارایه اسناد و مدارکی مدعی شدند که فارسی ایرانی نیست، متعاقب آن وزارت کشور از فارسی توضیح خواست. فارسی گفت که اجدادش ایرانی هستند و حدود ۱۰۰ سال پیش به ایران آمده اند اما با برگه اقامت زندگی می کردند و خود او در مشهد متولد شده و بعد هم به تابعیت ایران در آمده است. با همه این حرف ها در وزارت کشور نتیجه نهایی اینگونه بود که او ایرانی الاصل است اما مراجعات بعدی همان اشخاص به دفتر امام(ره) و بررسی های بعدی باعث شد تا فارسی از گردونه رقابت، کنار گذاشته شود.

صادق قطب‌زاده

قطب‌زاده متولد ۱۳۱۵ خورشیدی در اصفهان بود. پدر وی تاجر چوب ثروتمندی بود. وی تحصیلات مقدماتی را در مدرسه دارالفنون گذراند و در سال ۱۳۳۷ برای ادامه تحصیل در رشته زبان انگلیسی به آمریکا رفت.

قطب زاده از هواخواهان جبهه ملی، نهضت ملی انجمن اسلامی دانشجویان، جبهه ملی دوم در امریکا، انجمن اسلامی دانشجویان در اروپا،  نهضت مقاومت ملی فلسطین و نهضت آزادی ایران در اروپا و امریکا بود. او هنگام پیروزی انقلاب همراه امام(ره) به ایران آمد و از اعضای شورای انقلاب شد. قطب زاده در دولت موقت، عهده‌دار سرپرستی صدا وسیما و سپس با حفظ مسوولیت عهده‌دار وزارت امورخارجه شد. او نامزد مستقل نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری بود. قطب زاده نامزد مستقل انتخاب بر هویت اسلامی تأکید داشت و معتقد بود که ایران باید راه سوم را به بشریت نشان دهد.

وی علت نامزدی خود را چنین برشمرد: رییس جمهور باید شخصی باشد که شناخت کامل از رهبری داشته باشد و اهداف و طرز تفکر رهبری را بداند و هماهنگ با خصوصیات رهبری باشد. من به علت اینکه سال ها است در این مسایل آشنایی دارم، احساس می‌کنم که می‌توانم نظرات رهبری را با قاطعیت دنبال کنم به همین جهت کاندیدای ریاست جمهوری هستم.

ابوالحسن بنی‌صدر

بنی‌صدر متولد ۱۳۱۲ خورشیدی در باغچه از توابع همدان بود. در رشته اقتصاد و در فرانسه تحصیل کرده بود و پس از ۲۰ سال زندگی در آنجا در بهمن ۱۳۵۷ خورشیدی با هیات همراه امام خمینی(ره) به تهران آمد. بنی صدر در همان روزهای ابتدایی انقلاب مناظره های سیاسی با گروه های چپ برگزار کرد و سخنرانی هایش در موضوع اقتصاد توحیدی، موجب جلب افکار عمومی شد.

او پس از استعفای دولت موقت، نخست سرپرستی وزارت خانه امورخارجه و اقتصاد و دارایی را در اختیار داشت اما پس از حضور در عرصه رقابت و انتخابات، سرپرستی وزارت خارجه را واگذار کرد و تبلیغات انتخاباتی خود را با مهارت آغاز کرد.

وی در سخنرانی های خود از اوضاع و شرایط انتقاد می کرد و خود را منجی اقتصاد ورشکسته ایران معرفی می کرد. بیشتر شعارها و برنامه های بنی صدر ناظر بر سیاست های مالی دولت بود و از همان ابتدا اختیارات ریاست جمهوری را برای حل مشکلات و خارج کردن کشور از وضعیت بحرانی ناکافی می دانست.

بنی‌صدر عکس هایی از خود در کنار رهبران روحانی انقلاب منتشر کرد و همین اتفاق اثرات روانی لازم را به سودش در میان مردم داشت. او می گفت: ماییم و یک بیمار فلج به اسم اقتصاد و باید به عنوان یک طبیب بر سر وقت این بیمار برویم و چه کنیم که نمیرد. اینچنین بود که او در سخنرانی های خود از اوضاع و شرایط انتقاد می کرد و خود را منجی اقتصاد ورشکسته ایران معرفی می کرد.

نتیجه انتخابات

نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری در پنجم بهمن ۱۳۵۸ خورشیدی برگزار شد و پس از پایان رای‌گیری شمارش آرا چند روز به طول انجامید تا اینکه در نهایت در ۹ بهمن ستاد انتخابات کشور اعلام کرد که ۶۷.۴ درصد واجدین شرایط شرکت کردند و در مجموع ۱۴ میلیون و ۱۵۲ هزار و ۸۸۷ رای از مردم اخذ شد که نامزدها به ترتیب زیر انتخاب شدند.

۱- ابوالحسن بنی صدر، ۱۰ میلیون و ۷۰۹ هزار و ۳۳۰ رأی

۲- سید احمد مدنی، ۲میلیون و ۲۲۴هزار و ۵۵۴ رأی

۳- حسن ابراهیم حبیبی، ۶۷۴ هزار و ۸۵۹ رأی

۴- داریوش فروهر،۱۳۳ هزار و ۴۷۸ رأی

۵- صادق طباطبایی، ۱۱۴ هزار و  ۷۷۶ رأی

۶- کاظم سامی، ۸۹ هزار و ۲۷۰ رأی

۷- صادق قطب زاده، ۴۸ هزار و ۵۴۷ رأی

۸- محمد مکری، ۲هزار و ۱۱۰ رأی

۹- آرای باطله مأخوذه، ۱۴۹ هزار و ۶۹۸ رأی

بنابراین ابوالحسن بنی‌صدر و با شکست سیداحمد مدنی که پس از وی در جایگاه دوم ایستاده بود به عنوان نخستین رییس جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. رییس‌جمهوری در حالی انتخاب شده بود که کشور هنوز مجلس نداشت. به همین دلیل هم مراسم تحلیف در مرداد سال بعد و ماه‌ها بعد از انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد.

در ادامه نگاهی به هفت دوره‌ی اول انتخابات ریاست جمهوری در ایران می‌اندازیم.

اولین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری - 1358

در اولین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در کشور، در تاریخ 5/11/1358 تعداد 107 نامزد به رقابت پرداختند.

بر اساس آمار، بیش از 20 میلیون نفر واجد شرایط رای دادن بودن که حدود 68 درصد (۱۴میلیون و ۱۵۲هزار و ‪۸۷۷نفر) آنها شرکت کردند

در اولین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان اولین رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد.

پس از عزل بنی‌صدر یک سال و شش ماه بعد، دومین انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد.

دومین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری – 1360

انتخابات دومین دوره ریاست جمهوری در تاریخ 2/5/1360پس از گذشت یک سال از آغاز جنگ تحمیلی برگزار شد.

بر اساس قانون مورخ 13/4/1360 مصوب مجلس شورای اسلامی، تأیید صلاحیت داوطلبان ریاست جمهوری به عهده شورای نگهبان گذاشته شد.

 این دوره 71 نفر داوطلب شدند که صلاحیت 4 نفر از سوی شورای نگهبان تأیید شد.

در این انتخابات بیش از 22 میلیون نفر واجد شرایط شرکت در انتخابات بودند که از این تعداد بیش از 14.5 میلیون نفر (64،24 درصد ) شرکت کردند.

4 چهره شاخصی که در این رقابت شرکت کردند عبارت بودند از: سیداکبر پرورش(نماینده مجلس)، عباس شیبانی (پزشک)، حبیب الله عسگراولادی مسلمان(نماینده مجلس) و منتخب این دوره؛ محمدعلی رجایی که با کسب 90 درصد آرا دومین رئیس جمهور ایران شد.

پس از شهادت  شهید رجایی در 8 شهریور سال 1360 بلافاصله مقدمات برگزاری انتخابات سومین دوره ریاست جمهوری فراهم شد.

سومین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری – 1360

سومین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در تاریخ 10/7/1360برگزار شد.

در این انتخابات بیش از 22 میلیون و 4 صدهزار نفر واجد شرایط بودند که از این تعداد 16 میلیون و 8 صدهزار نفر (74.26درصد) شرکت کردند.

در این دوره 46 نفر داوطلب شدند که پس از بررسی شورای نگهبان صلاحیت 4 نفر تأیید شد.

این افراد عبارت بودند از اکبرپرورش (نماینده مجلس)،سید رضا زواره‌ای (معاون وزارت کشور) حسن غفوری فرد و حضرت آیت الله خامنه‌ای (نماینده شورای انقلاب و معاون وزارت دفاع) که با 95درصد آرا به ریاست جمهوری انتخاب شد.

حکم تنفیذ حضرت آیت الله خامنه‌ای در تاریخ 17/7/60 توسط امام (ره) صادر شد.

چهارمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری – 1364

انتخابات چهارمین دوره ریاست جمهوری در تاریخ 25/5/1364 در سراسر کشور برگزار شد.

در این دوره 50 نفر داوطلب شدند که شورای نگهبان صلاحیت 3 نفر را تأیید کرد.

در این انتخابات 25 میلیون133هزار و802 نفر واجد شرایط بودند که از این تعداد 14میلیون238هزار و587 نفر (54.78درصد) شرکت کردند.

نامزدهای این دوره؛ حضرت آیت الله خامنه‌ای با 12میلیون205هزار و رأی (85درصد آراء)، حبیب الله عسگراولادی مسلمان با 278هزارو113 رأی (1.95درصد) و محمود کاشانی با یک میلیون و 402 هزار953 رأی (9.85درصد) بودند که آیت الله خامنه‌ای برای بار دوم با رای قاطع مردم انتخاب شد.

پنجمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری – 1368

پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری پس از ارتحال جانگداز رهبرانقلاب در تاریخ 6/5/1368 برگزار شد.

در حالی که چهارمین رئیس جمهوری عملاً تا 17 مهر آن سال باید در پست ریاست جمهوری انجام وظیفه می‌کرد، اما به علت ارتحال رهبر انقلاب در تاریخ 14/4/1368 و انتخاب رئیس جمهور وقت به رهبری نظام جمهوری اسلامی، انتخابات روز جمعه 6 مرداد ماه برگزار و این دوره یک ماه و نیم زودتر از موعد مقرر انجام شد.

در این انتخابات 30میلیون 139هزار و598 نفر واجد شرایط شرکت در انتخابات بودند که از این تعداد  نفر16میلیون 452هزار و677 نفر(54.59درصد) شرکت کردند.

در این دوره، 79 نفر داوطلب شدند و دو نفر تایید صلاحیت شدند که از میان آنها اکبر هاشمی رفسنجانی(رئیس مجلس شورای اسلامی) با 15میلیون550هزار و528 رای (94 درصد) رئیس جمهور شد و رای عباس شیبانی(نماینده مجلس) نیزت عداد با 635 هزار و165 رای (3.86درصد) بود.

ششمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری – 1372

انتخابات ششمین دوره ریاست جمهوری در تاریخ 21/3/1372 برگزار شد.

در این انتخابات 33میلیون 156هزار و55 نفر واجد شرایط شرکت در انتخابات بودند که از این تعداد 16میلیون و796 هزارو787 نفر(50.66درصد) شرکت کردند.

شورای نگهبان از میان 128 نفری که ثبت نام کرده بودند 4 نفررا تأیید کرد که آراء آنها عبارتند: احمد توکلی(سردبیر اقتصادی روزنامه رسالت) 4 میلیون26 هزار و 879 رأی (23.97درصد)، عبدالله جاسبی (رئیس دانشگاه آزاد اسلامی) با یک میلیون و498 هزار و084 رأی (8.92درصد)، رجبعلی طاهری (مجری طرح سازمان صنایع دفاع) با 387 هزارو655 رأی (2.31درصد) و اکبرهاشمی رفسنجانی با 10میلیون566 هزارو499 رأی (63درصد).

در این دوره اکبر هاشمی رفسنجانی برای بار دوم به عنوان رئیس جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد.

هفتمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری – 1376

انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری در تاریخ 2/3/1376برگزار شد.

در این دوره 36میلیون466هزارو487 نفرواجد شرایط شرکت در انتخابات بودند که از این تعداد 29 میلیون145هزارو745 نفر(79.92درصد) در انتخابات شرکت کردند.

در این انتخابات 238 نفر داوطلب شدند که از این تعداد 4 نفر توسط شورای نگهبان تأیید صلاحیت شدند.

سید محمد خاتمی با 20میلیون138هزارو784 رأی (69درصد)، حجت الاسلام علی اکبر ناطق نوری با 7میلیون و248هزارو317 رأی، محمد محمدی ری شهری با 744 هزارو205رأی، سید رضا زواره‌ای با 772هزار و707 رأی.

حکم تنفیذ حجت الاسلام سید محمد خاتمی در روز 12/5/1376 از سوی مقام معظم رهبری صادر و وی به عنوان پنجمین رئیس جمهور ایران معرفی شد.

منابع: همشهری آنلاین/ ایرنا/ عصر ایران