پنجره ای که هنوز باز است

با نگاهی به پهنای امتداد تاریخ ،زمانی که بشر دوره های تمدنی خودش را شروع کرد و کشاورزی در آن شکل گرفت و یکجا نشینی و توسعه جمعیتی شکل گرفت. آنکه فرزندان بیشتر و قبیله ی بزرگ تر داشت، احتمال سر آمد شدن اجتماعی او هم به همان نسبت ضریب پیدا می کرد. در زمان توسعه یافتگی صنعتی ، اهمیت و نقش نیروی انسانی در همه جوامع و لزوم تولید نیروی کار برای سر پا نگه داشتن کارخانه ها ، ضرورت وجوب جمعیت کافی برای همه کشورها را گوشزد می کرد. در دوره گسترش ارتباطات و انقلاب های دیجیتالی، کیفیت و توسعه مدیریت منابع انسانی مد نظر جوامع و سازمان های نوپدید قرار گرفت و اکنون در عصر پسا خرد، با وجود رنگ باختگی ملیت ها و برداشته شدن ظاهری مرزهای فیزیکی کشور ها به منظور در اختیار داشتن نیروی کارا و اثر بخش برای سازمان ها؛ مشاهده می شود که در همه دوران ها، عنصر انسان و منابع انسانی مطلوب از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است.

 

مبتنی بر داده های آماری تا نیمه دهه ۶۰ یک گرایش خودخواسته بدون پی رنگ سیاست‌های حکومتی برای افزایش نرخ موالید شکل گرفت. با این مفروضات و گسترش نرخ امید به زندگی و توازن بخشی نرخ موالید به مرگ ومیر، روند جمعیت در ابتدا یک تعادل و در نمودار صعود قرار گرفت. به گونه ای که با شروع روند توسعه و گسترش زیر ساخت های عمومی به ویژه گسترش شبکه بهداشت و درمان تا روستاها ، کاهش نرخ مرگ ومیر زنان و کودکان ، ایجاد برنامه های واکسیناسیون فراگیر و ارائه خدمات سلامت و توسعه اقتصادی این روند صعودی ادامه پیدا کرد. در ادامه به واسطه ی یک خطای محاسباتی ناشی از تاثیر پذیری از سازمان های جهانی و شاید تحلیل اشتباه نبود بازار کار کافی و زیر ساخت های تامین پوشش تحصیلی ناظر بر روندرشد جمعیت صورت پذیرفته در گذشته ؛ تعدیل سیاست های افزایش جمعیتی ، مد نظر مسئولان و سیستم بهداشت و درمان کشور قرار گرفت و این سیاست ها تا دورافتاده ترین نقاط کشور هم رسوخ کرد. شعار « فرزند کمتر، زندگی بهتر» حتی روی جلد خمیر دندان ها هم وجود داشت و در یک پمپاژ اطلاعاتی در یک روند تدریجی یک سکون نرخ رشد جمعیتی را پدید آورد. در نهایت در سال های اخیر به واسطه ی سیاست های انقباض اقتصادی دولت ها، بالا رفتن سن ازدواج، حجم انبوه نیروی تحصیل کرده بدون کار و... تمایل به فرزندپروری در خانواده ها را کاهش و روند جمعیت کشور روند نزولی تشدید شونده به خود گرفت.

 

منابع انسانی توانمند،پیشران کشورها در همه ابعاد خواهد بود. پویایی و فعال بودن عنصر جمعیتی در چند سال اخیر به عنوان دغدغه کلان حاکمیتی به ویژه رهبر انقلاب مطرح بوده و یک نگرانی بجا برای آینده کشور می باشد. تحلیل داده های آماری و روند پیش بینی جمعیتی کشور تا ۱۵ سال آینده با این نرخ موالید کنونی یک جمعیت میانسال و سالخورده خواهد بود. هر چند که در برخی تحلیل ها علاوه بر چالش ها،مزایایی برای جوامع دارای میانگین سن میانسال جمعیتی هم وجود دارد! با چشم انداز کنونی بر اساس گزارش مرکز آمار ایران،جمعیت کشور ایران از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۱۵؛ روند رشد جمعیت از 0.77 درصد در سال ۱۴۰۰ به 0.36 درصد در سال ۱۴۱۵ خواهد رسید. همین نگاه آماری ، از دو منظر قابل تحلیل می باشد . از یک سو شما برای تولیدات دوام امنیتی و نظامی، تولیدات کشاورزی و بازآوری معادن و صنایع ، تولیدات علمی و پژوهش های توسعه محور و سایر گزاره های قدرت نرم و سخت به جمعیت فعال نیازدارید، مانند هند که از ابزار و عنصر جمعیتی خود به عنوان یک ابزار پیشران به واسطه ی ایجاد یک چرخه مولد انسان- کار بهره برده و چرخه بهره وری اقتصادی- انسانی خود را ارتقاء داده است. از دیگر سو جمعیت انبوه بدون کیفیت و راندمان، کاهش سرانه های امید به زندگی و مولفه های آن،کمبود سرانه و فضاهای آموزشی،نبود بازار کار و اشتغال ، روند صعودی شاخص هایی از قبیل فلاکت، سقوط روزانه افراد بیشتری به زیر خط فقر از دیگر چالش ها و پیامدهای افزایش جمعیت بدون سیاست و برنامه ریزی کلان حاکمیتی می باشد که می تواند در برخی موراد به جای فرصت توسعه ای ، یک تهدید زمینه ای هم محسوب گردد.

 

نگاه به مقوله ی جمعیت به واسطه ی تصویب و ابلاغ قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» که در زمینه های مختلف از جمله اعطای حمایت های تسهیلاتی بانکی و بسته های تشویقی فرزند آوری، تامین زمین ومسکن زوج های جوان و ارائه خدمات درمانی زوج های نابارور، تولیدات رسانه ای و تبلیغاتی و... وظایفی را برای دستگاه های مختلف تکلیف کرده؛ هم باید با یک نگاه واقع گرا به آن پرداخته شود. اساسا آمار نزولی جمعیت ، یک دوره ی تدریجی به واسطه ی عوامل مختلف را پشت سر گذاشته است که به یکباره قابل بازگشت نخواهد بود. تخلیه خودروهای آفتاب خورده کف پارکینگ های شرکت های خودرو سازی داخلی به بهانه قانون جوانی جمعیت یک قدم اولیه و سطحی در زمینه ی تشویق به افزایش نرخ باروری و تشویق به فرزندآوری در کشور خواهد بود! تشویش های ذهنی منبعث از نوسانات اقتصادی، تحولات والتهابات اجتماعی و ... را هم باید در معادلات محسوب نمود و تا مادامی که یک آرامش روانی در اجتماع حاکم نباشد، سخن گفتن از برخی مقولات مانند فرزند آوری باید همراه با احتیاط باشد!

 

بی شک منابع انسانی فعال و هنجارمدار، عامل بقای همه ی جوامع بوده و ما برای تضمین آینده ی کشور خود به مقوله ی جوانی و جمعیت کشور باید توجه داشته باشیم. توسعه در همه ابعاد آن به واسطه ی داشتن نیروی انسانی مطلوب محقق خواهد شد، کشوری که به جای آنکه در سازمان ها و کارخانه های آن نیروی کار وجود داشته باشد؛ ظرفیت سرای سالمندان آن تکمیل است. کشوری که به جای آنکه در بوستان ها و پارک های آن کودکان مشغول بازی باشند، سالمندان آن مشغول خاطره گویی باشند؛ یک کشور قوی نخواهد ماند! پس افزایش نرخ موالید وافزایش جمعیت با در نظر گرفتن تمام ملزومات آن یک ضرورت برای آینده ایران عزیز قوی می باشد.

نویسنده: مصطفی قلندری

روزنامه صبح ساحل