خنک‌شدن هوا حاشیه‌نشینی را داغ می‌کند

آمارها نشان می‎دهد که حدود 40 درصد مردم بندرعباس به دلایلی چون فقر، بیکاری، شغل فصلی، سیل و ... به حاشیه‌نشینی و زندگی در بافت فرسوده روی آورده‌اند. بخشی از حاشیه نشینان بندرعباس را کارگران فصلی تشکیل می‎دهند که  از شهرهایی در همسایگی هرمزگان  هرساله به امید مشغول شدن در پروژه‌های ساختمانی و کشاورزی راهی شهر‌های استان می‌شوند. بندرعباس و میناب بیشترین پذیرش افراد جویای کار را دارند. چراکه میناب به‌دلیل کشت خارج از فصل محصولات کشاورزی، بیشترین مقصد بیکاران و مهاجران جویای کار است. وجود اراضی وسیع کشاورزی شهرستان باعث شده تا هرساله بیش از ۱۵ هزار کارگر فصلی برای جبران کمبود کارگر، به منظور فعالیت روی اراضی کشاورزی به این منطقه مهاجرت کنند و چون جایی برای زندگی ندارند در کپر‌ با امکانات اولیه ساکن می‌شوند. اما حاشیه نشینی فقط به همین‌جا ختم نمی‌شود. کافی است سری به محلات بندرعباس در بافت قدیمی بزنید تا با دیدن خانه‌های فرسوده، کوچه‌های خاکی و پر از فاضلاب، متوجه محرومیت و تنگدستی این محله‌ها شوید. اکثر ساکنین این محله‌ها یا کارگر یا ماهی‌گیر و یا بیکار هستند. طبق ‌داده‌های ‌به‌دست ‌آمده ‌از ‌پیمایش ‌كمّی، ‌حدود نود درصد ‌سرپرستان ‌مهاجر ‌در‌ محله‌های ‌غیررسمی‌ در ‌بندرعباس ‌از ‌جایی ‌دیگر‌ در ‌شهر ‌به ‌محل ‌فعلی ‌سکونتشان ‌آمده‌اند‌. ‌اكثر ‌ساكنان ‌كنونی‌ سکونتگاه‌های‌ ‌بندرعباس ‌خاستگاه‌ روستایی ‌ندارند ‌و ‌نزدیک ‌به ‌39 درصد‌ آنان ‌در‌خود‌ شهر ‌به‌دنیا‌ آمده‌اند. ‌محله‌های ‌دوهزار ‌و‌ كمربندی‌ در ‌مقایسه ‌با‌ محله‌های‌ قدیمی‌تر‌ شهر ‌شمار ‌مهاجران ‌بیشتری ‌را ‌طی‌دهه‌های ‌اخیر‌ جذب‌كرده‌اند.

 
 تاریخچه حاشیه نشینی در ایران

آغاز شهر‌نشینی در ایران باستان همزمان با توسعه اقتصادی، پیشرفت صنایع و گسترش كشاورزی در حدود هزاره اول كه منجر به تاسیس سلسله‌های گوناگون شد. امپراطوری آشور، بابل، ماد و هخامنشی از جمله این  سلسله‌ها هستند و اشكانیان در این  بافت تحولات جدیدی به وجود آوردند.
 احداث شهرها تا زمان ساسانیان نیز ادامه یافت و احداث شهرهایی با نقشه های مربع، چند ضلعی، مدور و بیضی به  سبك اشكانیان تداوم یافت. پس از ظهور اسلام بافت شهری به صورت تركیبی از ابعاد مذهبی و شهرسازی قبل از اسلام شكل گرفت. در آن زمان، در ایران شبكه‌ای از شهرهای سیاسی، نظامی، مبادلاتی، ارتباطی پدید آمده بود و بین نظام ایلاتی، نظام مبتنی بر زراعت و نظام شهری، همزیستی برقرار بود. با ورود نظام سرمایه‌داری به كشورهای جهان سوم و از جمله ایران، هماهنگی بین این سه بخش از بین رفت و شهر بدون جانشین برای این سه  نظام باقی ماند. در این مرحله شهرها بدون ارتباط با هم و به صورتی گسسته در جهت ارضای نیازهای سرمایه‌داری و برای مصرف، رشد معاصر خود را آغاز کردند. لذا پدیده حاشیه‌نشینی به وجود آمد. رشد این پدیده، عمدتا از سال 1320 به بعد شدت یافت. پس از بروز تغییرات عمده در سال‌های 1341و1342 رشد حاشیه‌نشینی به حدی رسید كه دستگاه حكومتی و پژوهشگران اجتماعی را  بر آن داشت  تا برای رفع  آن چاره‌اندیشی كنند. در سال 1350 موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران بنا به خواست سازمان برنامه و بودجه، طرح گسترده‌ای برای مطالعه حاشیه‌نشینی در كشور تهیه كرد كه با مطالعه شهر تهران آغاز شد و سپس مطالعات عمیق‌تری پیرامون دیگر شهرهای كشور از جمله بندر عباس، همدان، باختران و بوشهر ادامه یافت.

حاشیه‌نشینی چه آسیب‌هایی دارد و چطور سامان داده می‌شود؟

 
با وجود اینکه از هرمزگان به عنوان قطب اقتصادی کشور یاد می‌شود اما به‌طور جدی با مشکل حاشیه‌نشینی مواجه است و این اتفاق مشکلات اجتماعی همچون فقر، اعتیاد، بی‌سوادی، فقدان بهداشت،گسترش روابط نامشروع و تولد کودکان بی‌شناسنامه، شیوع بیماری‌هایی همچون ایدز، مشکلات زیست محیطی، بزهکاری و ... را با خود به همراه دارد. تا زمانی که به این سکونتگاه‌های حاشیه‌ای و غیررسمی با عزمی جدی سروسامان داده نشود این مشکلات همچنان گلوی بندرعباس را می‌فشارد و آینده شهر را تهدید می‌کند. هرمزگان علاوه بر اقتصاد در حالی رشدی که دارد؛ غنی از معادن ارزشمندی است که عمدتا نیز در مناطف محروم واقع شده است اما متاسفانه مورد بی‌توجهی متولیان ذیربط قرار گرفته‌است. حال آنکه همین پتانسیل می‌تواند برای حاشیه‌نشینان اشتغال ایجاد کند و با حمایت‌های دولتی امکان ساخت مسکن در این مناطق به منظور سامان دادن حاشیه‌نشینی وجود دارد تا با یک برنامه‌ریزی اصولی در سال‌های پیش‌رو بندرعباس بحران حاشیه‌نشینی را پشت سرگذاشته باشد.

 
 مدیریت شهری چگونه وضع محلات كم درآمد و غیر رسمی شهر بندرعباس را بهبود دهد؟

با توجه به اقتضاء مالی، منطقه‌ای و محلی راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود.
1.تلاش در جهت ایجاد همگرایی و یكپارچگی در نظام برنامه‌ریزی شهری (مطالعه، طرح، اجرا و نظارت)
2. تقویت بسترهای زمینه ساز توسعه عمران محلات شهری
 3.تقویت حس همبستگی اجتماعی
4.تلاش در جهت درون‌زا كردن جریان توسعه اجتماعات محلی
5.توجه خاص به ارتقاء سطح زندگی گروه‌های كم درآمد شهری از طریق بهبود وضعیت اشتغال، تقویت نهادهای مدنی، ارتقاء خدمات‌رفاهی، آموزشی و بهداشتی، توسعه زیرساخت‌ها، افزایش مشاركت‌های مردمی و افزایش ظرفیت‌های تولید توسط مسئولین
6.ایجاد و توسعه نهادهای محلی و مردمی و طراحی استراتژی توسعه یكپارچه شهری به منظور بهبود وضعیت زیست محیطی، جلوگیری از رشد بی رویه محلات نابسامان و اصلاح رویه‌های موجود مدیریت شهری

روزنامه صبح ساحل