آیین های عزاداری در هرمزگان

صبح ساحل ، اجتماعی - یک پژوهشگر آیینی در بندرعباس گفت: آیین های سنتی را خطر بزرگی تهدید می کند؛ در گذشته لباس متولی به تن هر کس نمی رفت و علم را به دست اهلش می سپردند؛ امروز هرکس برای خود کاری انجام می دهد و آفتها را هم کسی آسیب شناسی نمی کند. هرمزگان سرزمینی آرمیده در کناره های خلیج فارس و دریای عمان، در تاریخ حضوری دیرینه دارد با مردمی که همواره سنت های با ارزش خویش را پاس می دارند. مراسم ویژه ماه محرم یکی از سنت های ارزنده است که از دیرباز همواره مورد توجه مردم هرمزگان بوده و هرسال با شکوه فراوان برگزار می شود اما از آنجا که استان مهاجرپذیری است و درهم آمیختگی قوم ها و فرهنگ ها در آن زیاد است، شکوه برگزاری سنت ها و آیین هایش را خطراتی نیز تهدید می کند. خطر جایگزین شدن سنّت های فاخر کهن با سبک های نوین کم مایه و درهم آمیختن فرهنگ ها به شیوه های نادرست به دلیل عدم شناخت و آگاهی متولیان از رسوم کهن. ایسنا در این خصوص با علی رضایی پژوهشگر آیینی و رئیس حوزه هنری بندرعباس، گفت و گو کرده است. او آیین های سوگواری ماه محرم را در بخش های مختلف تعریف و تعزیه خوانی را ازشاخص ترین مراسم آیینی سوگ درهرمزگان معرفی کرد. وی در ادامه بیان کرد: تقریباً در سراسر استان تعزیه متداول است، اماخاستگاه اصلی آن میناب و بندرعباس است و در آن از مجالس سروده شده مرحوم حسینعلی قضایی استفاده می شود. زمان تعزیه خوانی نیز از آغاز محرم تا پایان ماه و حتی تا ماه صفر ادامه دارد اما اوج تعزیه خوانی در ده روز اول محرم است که از هجرت امام حسین از مدینه به مکه و از مکه به سمت کوفه و توقف در کربلا اتفاق می افتد. بعد از شهادت ایشان باز حرکت اسرا به کوفه و شام و بازگشت به کربلا و مدینه است،که هر کدام از این اتفاقات یک مجلس تعزیه است. این مدرس دانشگاه علم بندی یا علم گردانی را از دیگر آیین های محرم معرفی کرد و گفت: شروع آن در عاشورا و با شستشوی علم ها است؛ از جمله علم های شاخص دو علم ویژه است که یکی منصوب به پیغمبر است و دیگری به صاحب الزمان. این علم ها طی مراسم خاصی  در روز پنجم محرم در دو نقطه مختلف برای علم گردانی آماده می شوند؛ عصر همان روز نیز مراسمی همراه با سینه زنی و نوحه خوانی صورت می گیرد.وی ضمن معرفی علم دیگری به نام  "علم شمشیری"، خاطر نشان کرد: این علم منصوب به حضرت علی است که در جزیره قشم و درروز 7 محرم و با آداب خاصی مراسم علم گردانی آن اجرا می شود.رضایی تابوت گردانی و حجله گردانی را از دیگر مراسم سنتی هرمزگان دانست و گفت: به این مراسم نخل گردانی هم گفته می شود که در آن نخل کوچکی در ابعاد 2در1 متر در هفتم محرم به عنوان تابوت آماده می کنند و اوج آن در شب تاسوعا و روز عاشورا است که آن را به گردش در می آورند.وی در مورد حجله یاد آور شد: حجله شبیه تابوت است و منسوب به حجله حضرت قاسم است که در شب نهم محرم (تاسوعا) آماده شده و مانند تابوت گردانی دارای مراسم خاصی است؛ معمولاً در مراسم حنا بندان حضرت قاسم آن را به گردش در می آورند. رئیس حوزه هنری بندرعباس سنگ زنی یا چک چکو را از دیگر آیین ها دانست و افزود: این مراسم در دیگر شهرهای ایران مثل گیلان و اراک با نام کرپ زنی معروف است که درآن دو تکه چوب را با ریتم و آهنگی خاص به هم میکوبند؛ اما در هرمزگان سنگ زنی نامیده میشود که با نوعی نخل صورت می گیرد.وی ادامه داد: مراسم سنگ زنی در هرمزگان همراه با علم کوتاهی با نام جریده، علم حضرت عباس، در پنجم محرم انجام می شود و این آیین از دوران زندیه به جا مانده است.این مدرس دانشگاه  انواع مختلف سینه زنی در هرمزگان را معرفی کرد و گفت: این مراسم به طور نشسته و ایستاده صورت می گیرد و نوع ایستاده آن اغلب به شکل دایره است؛ به گونه ای که با دست چپ کمر یکدیگر را گرفته و با دست راست سینه میزنند. این شیوه ویژه مناطق جنوب است و اوج آن سینه زنی واحد است که در سکوت برگزار می شود، گاهی نیز فقط نوحه خوان می خواند. وی اضافه کرد: روضه خوانی نیز در روزهای محرم رواج دارد و در عاشورا از هیجان بیشتری برخوردار است. در روز عاشورا دسته ها همه حرکت کرده؛ همه ی وقایع عاشورا را به نمایش می گذارند و با آتش زدن خیمه ها به کار خود پایان می دهند. رضایی از برگزاری مراسم شام غریبان در شب یازدهم محرم گفت و اینکه در شب دوازدهم با آمدن قوم بنی اسد مراسم دفن شهدا انجام می گیرد و از این پس مراسم در هرمزگان تمام می شود ولی روضه خوانی تا ماه صفر ادامه دارد.این پژوهشگر آیینی در مورد رواج این مراسم در بندرعباس گفت: همه این آیین ها رواج دارد ولی باید در نظر داشت بندر عباس شهری مهاجر نشین است و متاسفانه هر قومی با آداب خودش روی آیین هرمزگان تاثیر می گذارد؛ آیین های مختلف هم به گونه ای با هم تلفیق شده اند و جوان امروزی که اطلاعی از گذشته ی خود ندارد تحت تاثیر قرار می گیرد و این طبیعت مناطق مهاجر نشین است.وی دور شدن تعزیه از اصالتش را خطر بزرگی دانست و اظهار کرد :آیین های ما همه این روزها تحت تاثیر سریال های تلویزیونی قرار گرفته اند. پوشش، حرکت، ابزار از جمله مواردیست که تحت تأثیرند؛ خوشبختانه رد آن در مراسم سوگواری کمتر است ولی خطری بزرگ آن را تهدید می کند، همان طور که می بینیم سینه زنی دیگرسنتی نیست و به تدریج با آمدن زرق وبرق های بیشتر نسل جدید از این آیین دیرینه و ارزشمند دور می شوند.رضایی تنها راهکار حفظ این آیین ها و مراسم ارزشمند را بهره گیری از تجربه ها و پیران قوم دانست واضافه کرد: پژوهشگران باید مکتوب کنند، هر محقق باید سهمش را انجام دهد برای آنکه جوانانمان بدانند هر چیزی که مربوط به سنتهاست نه تنها ننگ نیست بلکه باعث افتخار است. اینگونه از آن حمایت می کنند و طبق آن پیش می روند.وی در پایان خاطرنشان کرد: همه ی ارگان ها باید در برگزاری این مراسم سهیم باشند و با همکاری هم به جوان ها فرصت بازنگری بدهند. در گذشته لباس متولی به تن هر کس نمی رفت و علم رابه دست اهلش می سپردند؛ امروزه هر کس برای خود کاری انجام می دهد و آفتها راهم کسی آسیب شناسی نمی کند .اجرای این آیین ها به گونه ای دیگر خطر دارد؛ درهم آمیختگی قوم ها و فرهنگ های مختلف به آیین ها آسیب می زند به مرور این رسوم از چشم می افتند و به ریشخند گرفته می شوند.