صدف های مرواریدساز خلیج فارس در آستانه نابودی

آن زمان ها که فروش مروارید خلیج فارس در بازارهای جهانی رونق داشت و مروارید بندر لنگه به بالاترین قیمت به بازارهای کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس عرضه می شد.چیزی حدود ۸۰ درصد مروارید طبیعی و با کیفیت جهان در آب های خلیج فارس صید می شد و از سودمندترین ثروت طبیعی خلیج فارس به شمار می رفته است. در این راستا شهرستان بندرلنگه به بندر مروارید معروف بود وتا سال 1376 پس از بحرین دومین مرکز صید و صادرات مروارید و پوسته صدف مروارید ساز در خلیج فارس بود. اما اکنون از آن روزهای پربرکت خبری نیست واین صدفهای با ارزش در معرض نابودی قرار دارند .صدفها از خانواده نرمتنان کف زی و گروهی از بی مهرگان هستند که جایگاه ویژه ای در زنجیره غذایی آبهای ساحلی و ماهی های تجاری دارند. از مهمترین صدف های مروارید ساز خلیج فارس صدف لب سیاه و محار است که صدف محار آن از لحاظ درخشندگی و لب سیاه از نظر درشتی در جهان از شهرت بالایی برخوردارند. گونه صدف لب سیاه مناسبترین صدف برای تولید مروارید در جهان به شمار می رود.

 صدف های مروارید ساز کاربرد زینتی دارند. رشته های ابریشمی که صدف لب سیاه بوسیله آن به صخره ها متصل می شود نیز در صنعت پزشکی و برای تولید نخ جراحی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین از این صدفها در تهیه دارو و کفه آن در ساخت وسائل تزیینی ، صنعت دکمه سازی، موزائیک سازی ، منبت کاری و خوراک دام و طیور استفاده می شود. ذخایر این صدفها اطراف جزیره کیش،لاوان،هندورابی به شدت کاهش یافته و ذخائر زیستگاههای نخیلو، لازه ، پی سی ، کویل ، یِرَت و لزیل در آبهای محدوده شهرستان  بندرلنگه  که مهمترین ذخیره گاه صدف مروارید ساز در خلیج فارس بود به طور کامل نابود شده است. پیررضا اهل بندرلنگه که یکی از صیادان صدفهای مروارید ساز بود می گوید : 20 سال پیش روزانه 300 صدف صید می کردیم که از بیشتر آنها 4 تا 5 مروارید یافت می شد اما چند سالی است صید مروارید از رونق افتاده است.  در گذشته در عرض یک ساعت غواصی یگ گونی صدف یافت می شد اما در حال حاضر در 10 روز غواصی در جزایر هندورابی در عمق 12 متری تنها30 عدد صدف یافت می شود.

اما علت کاهش صید صدف های مروارید ساز چیست؟

مرتضوی رییس پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان علل انقراض این صدفها را  آلودگی زیست محیطی ناشی از توسعه فعالیتهای نفت و گاز درمنطقه، اسکله سازی و خاکبرداری ، پدیده کشند قرمز،کشیده شدن تورهای صیادی در کف دریا و بسته شدن زیستگاهها با شن و ماسه به علت وقوع طوفانهای دریایی می داند.

برخی دیگر از کارشناسان افزايش روزافزون آلودگي خليج فارس به مواد نفتي و شيميايي به دلیل توسعه صنایع نفتی و پتروشیمی و رعايت نکردن ضوابط زيست محيطي و تخليه پساب ها و فاضلاب هاي صنايع نفتي و شهری به دريا را عامل اصلي کاهش ذخایر صدف هاي مرواريد ساز خليج فارس می دانند. کارشناس ارشد شیلات و مجری طرح تحقیقاتی صدف های مروارید ساز می گوید: تردد کشتی ها ونفت کش ها سبب رسوب گذاری روی بستر صدفها و تخریب زیستگاه آنان شده است. رامشی می افزاید:این صدف ها دراعماق8 تا 12متری دریا مستقر می شوند که این عمق محل اصلی فعالیت های مختلفی مانند استقرار ادوات صیادی، انجام فعالیت های ماهیگیری سنتی و صنعتی است که باعث ایجاد خسارات جبران ناپذیری به ذخایر صدف می شود.از سوی دیگر صیدهای بی رویه در این منطقه عامل مهم نابودی صدف های مروارید ساز است چرا که شغل بیشتر مردم این منطقه صید این مروارید ها و فروش به تجار خارجی بوده است.شاید به همین دلیل هم هست که مرتضوی رییس پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان در این باره می گوید : صید صدفهای مروارید ساز با هدف بازسازی ذخائر از سال 85 تاکنون ممنوع اعلام شده است.

چاره چیست؟

بحرانی بودن وضعیت ذخایر و نیاز به تولیدات حاصل از صدف مروارید ساز، منجر به تدوین طرحی برای بازسازی ذخایر این صدف ها شده است. برای این منظور موسسه تحقيقات شيلات کشور، ایستگاه تحقیقات نرم تنان را در سال 68 در جزیره کیش راه اندازی کرده است تا با تکثيرمصنوعي اين نوع صدفها ورهاسازي بچه صدف ها به دريا از انقراض آن ها جلوگیری و ذخایر بازسازی شود. این ایستگاه برای ترمیم و بازسازی تاسیسات تحقیقاتی و آموزشی به بندرلنگه انتقال یافته واکنون زیر نظر پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان (در بندرعباس) اداره می شود. رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان می گوید: طرح تحقیقاتی تکثیرصدفهای مروارید ساز از سال 83  با هزینه تحقیقاتی 50 میلیون تومان آغاز شده است.مرتضوی می افزاید: از آن زمان تا کنون 80 هزار قطعه صدفچه مروارید ساز لب سیاه تولید شده است که از این شمار فقط 15 هزار قطعه از دو سال گذشته در مناطق لاوان و هندورابی رهاسازی شد و بقیه برای تحقیقات در کارگاه استفاده شد. وی تصریح می کند: امسال نیز ده هزار صدفچه مروارید ساز لب سیاه دراین ایستگاه تولید و تکثیر شده است که بزودی این صدفچه های 2تا 3 سانتی در آبهای این مناطق رها سازی می شود. سن این صدفچه ها100 روز است و بعد از 3 سال به مرحله تولید مروارید می رسند. کارشناس ارشد شیلات و مجری طرح تحقیقاتی صدف های مروارید ساز می گوید: مولد های صدف لب سیاه پس از جمع آوری از زیستگاههایش در عمق 14 متری دریا قرارداده می شوند و هر 15 روز یکبار گنادهای صدف های مولد بررسی می شود.

رامشی می افزاید: گناد های مولد  پس از رسیدگی از دریا به کارگاه تکثیر منتقل می شود و به وسیله شوک دمایی وادار به رها سازی سلول جنسی و عملیات تکثیر می شود. صدف به لحاظ جنسی هرما فرودیت است یعنی در ابتدای رسیدگی جنسی نر و در رسیدگی بعدی ماده می شود. کارشناس ارشد شیلات و مجری طرح تحقیقاتی صدف های مروارید ساز هم می گوید: حداقل 80 درصد از صدفچه های جوان پس از رهاسازی در دریا زنده می مانند. رامشی می افزاید: با توجه به مواج بودن خلیج فارس، باید مکانیابی مناسب برای پرورش صدف در آب صورت گیرد. وی تصریح می کند: استان هرمزگان ظرفیت ایجاد 10 تا 15 کارگاه پرورش صدف را دارد. دهقانی معاون تحقیقات پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان می گوید: مروارید پرورشی از نظر شکل ظاهری بهتر از مروارید طبیعی اما از لحاظ میزان و کیفیت پایین تر از آن است. به گفته کارشناس ارشد شیلات و مجری طرح تحقیقاتی صدف های مروارید ساز قیمت هر مروارید طبیعی در بازار 400 هزار تومان و قیمت هر مروارید مصنوعی بین 50 هزار تا 200 هزار تومان است.

همچنین هر کیلو پوسته صدف لب سیاه در بازارهای جهانی به قیمت 8 دلار به فروش می رسد. رامشی می افزاید: کشورهای استرالیا و فرانسه از طریق تولید مروارید صدف سالانه300میلیون  دلار درآمد بدست می آورند. وی تاکید می کند: با اعزام کارشناسان به کشورهای صاحب فن و فراگیری و آموزش فعالیت تکثیر و پرورش صدف و نیز تولید مروارید می توان این صنعت را پس از احیا، شکوفا کرد.

این کارشناس می افزاید: تکثیر و پرورش صدف یک فرایند 4 تا 5 ساله دارد به همین دلیل سرمایه گذاران داخلی رغبت زیادی به این امر نشان نمی دهند ولی باید بدانند که نتیجه این سرمایه گذاری مطلوب خواهد بود. دهقانی معاون تحقیقات پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان هم می گوید: در حال حاضر هدف، بازسازی و احیا ذخایر صدف مروارید ساز است و تا چند سال آینده می توانیم با تولید مروارید ارزآوری برای کشور داشته باشیم. به گفته کارشناس ارشد شیلات و مجری طرح تحقیقاتی صدف های مروارید ساز، شهرستان بندرلنگه ظرفیت راه اندازی 12 کارگاه و جزیره قشم  5 کارگاه تکثیر و پرورش صدف دارد که با راه اندازی آنها برای بیش از 250 نفر شغل ایجاد می شود. هم اکنون در ایستگاه نرم تنان بندرلنگه 14 نفر مشغول کارند.رامشی می افزاید: همچنین با راه اندازی کارگاه های تکثیر و پرورش در استان سالیانه بیش از 125 میلیون تومان درآمد خالص از هر کارگاه نصیب استان خواهد شد. با اجرای طرح تکثیر صدفهای مروارید ساز این صدفها دوباره به آغوش خليج فارس باز می گردند.  دستیابی به فن آوری تکثیر وپرورش صدف های مروارید ساز، گامی مهم برای جلوگیری از انقراض نسل این گونه صدفها وافزایش ذخایرآن و رونق اقتصادی منطقه درآینده است.