آب؛ میراث ارزشمند فرهنگی قشم

صبح ساحل ، اجتماعی - تاریخ دیرپای جزیره قشم درآمیخته است با تکاپوهای فراوان برای زیستن در میان محدودیت منابع آبی و همین موضوع ارزش آب را برای جزیره‌نشینان دریادل دوچندان کرده است.در سرزمینی که تابستان سوزانش قطره‌های آب را در چشم به هم زدنی به بخار تبدیل می‌کند، دستیابی به سازه‌های نگاه‌داری و انتقال آب و همچنین مدیریتی که بتوان آب را به عدالت و سهولت برای تمام‌روزها و تمام مردم ذخیره و توزیع کند جز از دستان توانمند پیشینیان صاحب‌هنر و فن خلیج نشانان برنمی‌آمد.مدیر میراث فرهنگی منطقه آزاد قشم در گفتگو با مهر ضمن تأکید بر منزلت والای آب در جریان روزانه زندگی مردم قشم، اضافه کرد: در جای‌جای تاریخ غنی قشم می‌توان اثرگذاری بی‌بدیل آب را در زندگی روزانه مردم دید و به همین دلیل است که می‌توان آب و نحوه استفاده از آن را جزئی از میراث فرهنگی و طبیعی جزیره به شمار آورد.عبدالرضا دشتی زاده گفت: میراث آب را می‌توان در چند بخش ازجمله مدیریت بومی استفاده از آب، جانمایی و معماری سازه‌های آبی و نقش این مایع حیات‌بخش در شکل‌دهی جایگاه اجتماعی زنان و مردان تقسیم‌بندی کرد.وی اظهار داشت: توزیع آب در زمان‌های کهن توسط میراب انجام می‌شده و رعایت عدالت در این موضوع وظیفه‌ای خطیر بوده است.مدیر میراث فرهنگی منطقه آزاد قشم ادامه داد: در این میان نباید نقش باورها و اعتقادات مذهبی که سرلوحه جهت‌دهی به نوع سازه‌ها، جایگاه دهی به مردم و مدیریت بوده؛ را فراموش کرد.دشتی زاده اظهار داشت: مساجد مهم‌ترین اماکن برای تصمیم‌گیری در مورد نحوه لایروبی آب‌انبارها و مسیرهای انتقال آب و چگونگی توزیع بوده و هنوز هم به قوت خود باقی هستند.مدیر میراث فرهنگی منطقه آزاد قشم با تأکید بر وجود دانش قوی برای جانمایی سازه‌های آبی، اضافه کرد: سازه‌های مختلفی همچون سد، بند، چاه، گاو چاه، برکه و ... با استفاده از یک دانش قوی که شیب، جنس زمین و محل زندگی مردم را در نظر می‌گیرد احداث‌شده‌اند. به گفته دشتی زاده همه این موضوعات دست‌به‌دست هم داده و نحوه مدیریت آب را به یکی از رسوم کهن و آیین‌های محلی زیبای جزیره تبدیل کرده است.** برکه، نماد پابرجای حفظ آبوی ضمن تأکید بر نقش اقلیم در ساخت برکه‌ها، اضافه کرد: برای استفاده بهینه از آب در قشم آب‌انبارهای فراوانی که در بین مردم محلی برکه نامیده می‌شوند، ساخته‌شده و در مسیر سرریز شدن آب باران به این برکه‌ها هیچ خانه‌ای ساخته نمی‌شود.دشتی زاده گفت: آبی که  به سمت برکه‌ها سرازیر می‌شود پس از عبور از یک حوضچه و انجام عمل تصفیه فیزیکی به برکه وارد می‌شود.کمبود آبوی ادامه داد: همچنین نخلستان‌های جزیره در پایین‌دست روستاها ایجادشده‌اند تا آب ابتدا به روستا وارد شود و پس استفاده مردم باقی‌مانده آن نصیب نخل‌ها شود.مدیر میراث فرهنگی منطقه آزاد قشم لایروبی برکه‌ها و مسیل‌ها منتهی به آن را یک سنت دانست و اضافه کرد: لایروبی برکه‌ها در فصل‌های مشخصی از سال به‌وسیله تمامی مردم و طبق یک برنامه‌ریزی خاص انجام می‌شود.** مرمت و ساماندهی برکه‌ها باهدف جلوگیری از تخریب آن‌هادشتی زاده از مرمت و پاک‌سازی سازه‌های آبی قشم خبر داد و افزود: هم‌اکنون بسیاری از برکه‌های قشم بدون استفاده مانده و در حال تخریب هستند و اداره میراث فرهنگی باهدف زنده ماندن این برکه‌ها و حفظ فرهنگ بومی اقدام به مرمت و ساماندهی آن‌ها کرده است.وی ادامه داد: در طرح ساماندهی آب‌انبارها از جامعه محلی استفاده‌شده تا چرخ اقتصاد محلی به حرکت درآمده و حس مسئولیت و تعهد برای برپا نگاه‌داشتن برکه‌ها در بین مردم ایجاد شود.دشتی زاده ضمن بیان پتانسیل برکه‌ها برای استفاده گردشگری، افزود: درصورتی‌که اطراف برکه‌ها فضای سبز، آلاچیق، نیمکت و ... ایجاد شود مکان‌های مناسبی به‌منظور استراحت گردشگران خواهد بود.مدیر میراث فرهنگی منطقه آزاد قشم بیان داشت: ساماندهی برکه‌ها حتی پس از تکمیل لوله‌کشی آب به روستاهای قشم نقش مهمی در احیای کشاورزی در این جزیره بازی خواهد کرد.وی با تأکید بر وجود دانش دیرپا و عمیق در مورد مدیریت بومی آب در جزیره، اضافه کرد: بومیان و ساکنان قشمی که از دیرباز در این جزیره ساکن بوده‌اند بهترین مدیران و مجریان آب‌رسانی سنتی و استفاده از برکه و همچنین حفظ این میراث فرهنگی و تاریخی هستند.در ادامه یکی از ساکنان جزیره به مهر گفت: مردم قشم همیشه به برکه‌ها احترام می‌گذاشتند و تمیز نگاه‌داشتن آن‌ها برای مردم بسیار اهمیت داشته است.محمد عاشقی عنوان کرد: درگذشته آب همین برکه‌ها علاوه بر اینکه زندگی روزانه مردم را تأمین می‌کرد موجب رواج کشاورزی نیز بوده است.وی ادامه داد: علاوه بر برکه‌ها سد، چاه، گاو چاه و ... نیز نقش مهمی برای کشت و زراعت داشته‌اند و این سیستم موجب تبدیل قشم به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های کشاورزی استان هرمزگان شده بود.عاشقی گفت: در سال‌های نه چنان دور محصولات فراوانی همچون گندم، جو، یونجه، انواع صیفی‌جات و.... در این جزیره کشت و به شهرهای هم‌جوار و حتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادر می‌شد.این شهروند قشمی بیان داشت: کمبود بارش و تغییراتی که در شغل مردم در سالیان گذشته ایجادشده موجب فراموش‌شدن کشاورزی گشته و همین موضوع برکه‌ها را کم‌اهمیت نموده است.وی ادامه داد: تخریب برکه‌ها موضوع خوشایندی برای مردم جزیره نیست و از مسئولین خواهشمندیم برای حفظ این آثار که نمادی از گذشته و هویت ما هستند اقدام کنند.در پایان باید گفت تاریخ ایران‌زمین به‌خصوص خطه جنوب پراست از نمادی‌های تاریخی که حفظ و ثبت آن‌ها به نام ایران نقش مهمی در شناساندن فرهنگ غنی مردمان سخت‌کوش این دیار در طول تاریخ دارد و نباید از مرمت و ساماندهی آن‌ها غافل شد.برخی از آثار تاریخی و ارزشمند ما در اثر غفلت و بی‌توجهی به نام کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ثبت شد و تکرار این اتفاق در مورد سایر بناها خوشایند نیست. با توجه به اینکه برکه‌های قشم نقش مهمی در زندگی مردم جزیره داشته و با هویت آن‌ها گره‌خورده‌اند ضروری است اقدامات جدی برای احیای و ثبت بین‌المللی آن‌ها به عمل آید.