گیاه «گازرخ» می‌تواند اقتصاد بشاگرد را دگرگون کند

صبح ساحل ، اجتماعی - صیانت از جنگل ها و مراتع نه تنها یک امر مهم بلکه مساله ای استراتژیک برای کشور محسوب می شود. تغییرات اقلیمی و سختی آب و هوا آنقدر تهدید بزرگی است که تقریبا اغلب کشورهای دنیا در حال اجرا کردن طرح های جامع حفظ گیاهان و منابع آبی خود برای ادامه حیاتشان هستند بر همین اساس آب و منابع طبیعی در سیاست بین الملل اهمیت زیادی یافته و محققان معتقدند جنگ های آینده در جهان بر سر آب خواهد بود. 

درایران اما رشد بیابانها همچنان ادامه دارد و استفاده نامناسب از منابع آبی به دلیل کشت سنتی و دامپروری موجب شده تا بخش عمده ای از مراتع با تهدید نابودی روبرو باشد. این مساله در مناطقی با اقلیم های گرم مانند هرمزگان بسیار جدی تر است و به همین دلیل برنامه ها و نوع نگاه مدیریت منابع طبیعی استان به پوشش گیاهی و طرح های انجام شده در این زمینه از اهمیت ویژه ای برخوردار است گفتگوی پیش رو حاصل همکاری و تعامل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان به عنوان یکی از متولیان حفظ و حراست پوشش گیاهی استان با صبح ساحل است تعهد و پاسخگویی مدیریت این اداره کل و همکاری با صبح ساحل مساله ای بود که این روزها کمتر در میان مدیران ارشد استانی به چشم می خورد.

چرا طرح ترسیب کربن به عنوان یک برنامه مشارکت بین المللی در هرمزگان تا کنون اجرا نشده است؟

در سالهای گذشته به دلایلی از جمله عدم پیگیری های لازم این موضوع محقق نشد و بعد از تحریم ها دیگر مشارکت بین المللی صورت نمیگیرد اما ما تلاش کرده ایم از محل اعتبارات ملی طرح ترسیب کربن، طرح های بیابان زدایی را در نقاطی مانند بندر لنگه جاسک و سیریک اجرا کنیم اعتبارات ملی تامین شده و در صورت تنظیم موافقتنامه نهایی این طرح به زودی اجرا خواهد شد.

سوال مهمی که در زمینه بیابان ها و تهدید پوشش گیاهی مطرح است اینکه اصولا بیابان ها و پیشروی آنها تا چه حد جنگل ها و مراتع را تهدید می کند؟

جنگل ها اصولا توسط بیابانها در معرض خطر قرار نمی گیرد و در جایی که پوشش گیاهی وجود دارد عملا پیشروی بیابان متوقف می شود. به صورت کلی اول جنگل نابود می شود و بعد بیابانها پیشروی می کنند چرا که اصولا ماسه های روان در مقابله با پوشش گیاهی متوقف می شود و همیشه گیاهان به عنوان یک بادشکن عمل کرده و جهت باد را تغییر می دهند حتی در مناطقی مانند شرق جاسک در دل ماسه های روان گیاهان از هجوم و پیشروی بیابانها جلوگیری می کنند.

اصولا عوامل رشد و گسترش بیابان در کشور ما چیست؟ 

یکی از دلایل بیابان زایی بهره برداری غلط و مفرط از گیاهان هست این مساله همچنین شامل استفاده بی رویه از آب های زیر زمینی هم می شود.  به صورت کلی بیابان زایی زمانی رخ می دهد که سرزمین و خاک قابلیت کشت خود را به دلیل بهره برداری مفرط از دست بدهد .

این وضعیت در هرمزگان چگونه است؟

از میان 318 هزار هکتار بیابان 28 نقطه کانون فرسایشی شناسایی شده که در برخی از نقاط افت کیفیت بیابانی وجود دارد و حتی ماسه های روان فعال شده اند اما در زمینه جنگل ها به دلیل اینکه استان هرمزگان دارای جنگل های حفاظتی است و قطع درختان در آن به ندرت صورت می گیرد پوشش گیاهی و جنگلی حفظ شده در مورد پوشش گیاهی مرتعی هم اگر چه ممکن است در مکان هایی چرای دام ها به طبیعت آسیب رسانده باشد اما دلیل عمده ضعیف شدن پوشش مرتعی وجود دو دهه خشک سالی است که در استان وجود داشته و این گیاهان به دلیل کم بودن عمق ریشه خود آسیب بیشتری دیده اند. 

به گفته برخی از کارشناسان منابع طبیعی افزایش میزان دام ها در شرق استان به خصوص شتر تهدید جدی برای پوشش گیاهی است به نظر شما چطور می توان این صدمات را کاهش داد؟

البته در یک فرض کلی جمعیت دام اهلی و وحشی مستقیما با پوشش گیاهی ارتباط دارد و هر چقدر مقدار پوشش گیاهی کم شود دام ها نیز کاهش پیدا می کنند .اما در ماههای اخیر به خصوص با مشکلاتی که شترهای رها شده در این منطقه ایجاد کرده اند طرح هایی اجرا شده از جمله پلاک کوبی شتر ها که این وظیفه به سازمان جهاد کشاورزی محول شده است همچنین لزوم همراهی ساربان و یا چوپان به همراه شترها مصوب شده و اگر شتری بدون صاحب در حال تردد باشد ضبط می شود. ضمن اینکه برنامه هایی برای تبدیل دام سبک به دام سنگین برای افزایش بهره وری در دست اجرا ست.

 این مساله چه مزیتی دارد؟

 بهره وری دام های سنگین بیشتر از دام های سبک است و میزان علوفه ای که دام سنگین مصرف می کند بهره وری بیشتری دارد ضمن اینکه دام های سبک قابلیت تخریبی بیشتری هم در طبیعت دارند. برنامه بعدی در دست اجرا شامل پروار بندی به صورت بسته یا نیمه بسته یا احداث حصار های الکترونیکی و یا مجازی که در مراتع انجام شود که البته این طرح در فاز تحقیقاتی قرار دارد

 بسیاری از محققان معتقدند یکی از اصلی ترین راههای جلوگیری از تغییرات اقلیمی به خصوص در مناطق خشکی مانند هرمزگان افزایش پوشش گیاهی است شما چه طرح هایی به منظور حفظ و احیای بافت گیاهی در دست اجرا دارید؟

هرمزگان به صورت طبیعی از وسعت پوشش گیاهی مناسبی برخوردار است ما رتبه چهارم از نظر وسعت جنگلی را در کشور دارا هستیم و یک میلیون و 83 هزار هکتار جنگل داریم اگر چه گونه های جنگلی ما مانند راش و توسکا با کیفیت نیست ولی جنگل ها به خوبی با اقلیم استان تطابق یافته و به خصوص نیاز آبی کم و ویژگی های خاص خود را دارد. 

این درختان خود را با تهدیدات محیطی وفق داده است به همین دلیل از نظر اکولوژیکی خاصیت و فواید این درختان در جنوب کشور بسیار بیشتر از راش و افرا است.

 به همین دلیل حفاظت از این جنگل ها اهمیت زیادی است منابع طبیعی ضمن تقویت یگان های حفاظتی کوشیده است در زمینه فرهنگ سازی در میان مردم و به خصوص دانش آموزان از طریق طرح همیار دانش آموزی فعال باشد. در زمینه طرح های اجرایی بیش از  45 هزار هکتار جنگل دست کاشت در استان و رتبه هفتم در کشور را داریم همچنین احیای بیابانها به خصوص در جاسک به کمک مردم انجام گرفته و با دانش بومی خوبی که در استان وجود دارد روان آب های سیلابی مهار و برای احیای پوشش گیاهی و جنگل کاری مورد بهره برداری قرار گرفته است.

وضعیت جنگل های مانگرو به عنوان منحصر به فرد ترین پوشش گیاهی استان چگونه است و این گیاهان چطور در برابر تهدیدات محیطی مانند آلودگی های دریا و خشکسالی محافظت شده اند؟

مساحت جنگل های مانگرو 20 هزار هکتار در استان است که از نظر طبیعی رتبه اول را داریم نکته جالب اینکه در یک طرح تحقیقاتی با بررسی عکس های هوایی از سالهای 1335 تا کنون رشد این جنگل ها مشاهده شده و این در حالی است که گسترش این گیاهان بسیار کند صورت میگیرد. هر چند که خشکسالی ها در برخی از موارد تاثیراتی داشته اند چرا که اصولا درختان مانگرو وابسته به خاک هستند و زمانیکه بارندگی کم باشد سیلاب هایی که خاک و مواد مغذی را به این درختان می رسانند کاهش می یابند و موجب از دست رفتن طراوت این جنگل ها می شود اما با این وجود آسیب جدی به این گیاهان وارد نشده است .

 تاکنون حدود 9 میلیون اصله نهال حرا و چندل برای احیا و توسعه این جنگل ها در هرمزگان کاشته شده است.

علاوه بر فرهنگ سازی منابع طبیعی از طرح هایی که ضمن احیای بافت گیاهی مزیت اقتصادی هم داشته باشند حمایت کرده است اقداماتی مانند کاشت درخت جاتروفا که از نظر اقتصادی سودآوری داشته باشند؟

طرح کاشت درخت جاتروفا به عنوان گیاهی که دارای دانه های روغنی برای سوخت های دیزلی است در اواخر دهه هشتاد در ایران مطرح شد و اگر چه این گیاه به صورت پایلوت در استان کاشته شد اما با اقلیم سازگاری نداشت اما استان هرمزگان ظرفیت های خوبی در زمینه کاشت گیاهان و درختان دارد به عنوان مثال طرحی در زمینه کاشت گیاه گازرخ در بشاگرد در حال اجراست گیاهی که  هم قابل خوردن است و هم روغنی از آن به دست می آید که دارای ویسکوزیته خاصی بوده و در صنایع ساعت سازی و ... در دنیا کاربرد زیادی دارد. این  گیاه که رویشگاه اصلی آن در بشاگرد است هم مقاوم به خشکی است و هم در خاک های غیر حاصلخیز رشد می کند و می تواند تحول شگرفی در اقتصاد بشاگرد و استان ایجاد نماید .

 همچنین طرح کاشت گونه های کنار که هم در بسیاری از صنایع آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد و تاثیرات دارویی دارد و هم میوه آن قابل خوردن است در دست اجرا ست .

طرح احیا گونه مورد تهدید آویشن که در جنوب وجود دارد و اهلی کردن این گیاه به منظور بهره برداری اقتصادی با مشارکت مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی هم در حال اجراست.چرا پوشش گیاهی به خصوص در مناطق شهری به سمت احیای گیاهان بومی پیش نرفته است و گونه های وارداتی مانند کنوکارپوس در شهرهای استان گسترش یافته است؟

در یک برآورد کلی می توان گفت 90 درصد گونه های فضای سبزی در شهرهای جنوبی غیر بومی است چرا که گونه های بومی اغلب دارای خار هستند و قابلیت کاشت در فضای شهری را ندارند ضمن اینکه فضای سبز اصولا فاز متفاوتی نسبت به جنگل و یا مراتع دارد در فضای شهری زیبایی و برخی از قابلیت ها مانند میزان شکل دهی گیاه اهمیت دارد که با همه گیاهان نمی توان این کار را انجام داد و باید از هر گونه ای در جای خودش استفاده کرد اگر چه گیاهانی مانند کنوکارپوس معایبی دارد و لی مزایای آن در کاربرد فضای سبز بسیار زیادتر است چرا که نیاز آبی کمی هم دارد ضمن اینکه نمی توان همه گیاهان بومی جنوب را در شهرها استفاده کرد در فضای سبز ما نیاز به تنوع گونه های گیاهی داریم و باید از گونه های غیر بومی که با محیط سازگار هستند استفاده کنیم. در بندرعباس درختان بومی زیبایی مانند کهور ایرانی ، کنار ، کرت محلی ، جک و درختان غیربومی سازگار مانند چریش ، گل ابریشم ، چنال و درمان عقرب برای استفاده در فضای سبز مناسب هستند.