در دنیای امروز که پیچیدگی روابط، زیست بشر، کنش در عرصهی اجتماعی و غیره بالا گرفته، متعاقبا نیاز به پی بردن به چگونگی و چرایی این پیچیدگیها نیز گسترش یافته است. امروزه دیگر داشتن اندک دانش جامعهشناسی برای هر کدام از ما یک امر حیاتی است، در غیر این صورت در موجی از بدفهمی و عدم درک وقایع گرفتار میشویم. اما آیا عموم مردم که عمدهی زمان و انرژی خود را صرف داشتن تخصص در دیگر حیطهها کردهاند، میتوانند سهمی در علوم جامعهشناختی داشته باشند؟ آیا کتابها و منابع تخصصی جامعهشناسی میتواند برای همهی ما قابل درک باشد؟ قاعدتا هر دانشی متخصصان خاص خود را دارد و همهی ما قادر نیستیم از چند و چون این دانش عظیم به طور کامل و تخصصی اگاه شویم، اما قطعا میتوانیم با تهیه منابعی به زبان ساده به خود در فهم و فراگیری مبانی اولیه و سادهی این دانش کاربردی کمک کنیم. دو کتاب پیش رو که در حیطهی کتابهای "دانش عمومی" نشر بیدگل قرار دارند، میتوانند به ما در برداشتن گامهای اولیه برای فراگیری دانش اجتماعی یاری برسانند.
افسانهی فردگرایی: نیروهای اجتماعی چگونه زندگی ما را شکل میدهند
فرض کنید در یک
بحران و وضعیت بیآبی در یک فاجعه طبیعی، شخصی صاحب منبع آبیست و حاضر به شریک شدن منبع آبش با دیگران نیست! آیا آن شخص کار اشتباهی میکند؟ ناراحت کننده است؟ عشاق فردگرایی و آزادی، چرا ناراحت میشوند؟ منبع آب خودش است و دوست ندارد به شما آب بدهد و شما هم در عین حفظ احترام به آزادیهای فردی و حق مالکیت خصوصی، میتوانید با مرگ خودتان و عزیزانتان کنار بیایید! این مثال ساده و دم دستی را پیتر ال. کالرو استاد جامعهشناسی در دانشگاه وسترن اورگان برای مواجههی مستقیم و بیپرده با فردگرایی به کار میبرد. او سالها است که در حیطهی هویت فردی در جوامع مدرن تحقیق میکند و کتابهای بسیاری را نیز منتشر کرده است. این نویسنده در کتاب "افسانهی فردگرایی: نیروهای اجتماعی چگونه زندگی ما را شکل میدهند" توانسته است با زبان ساده و همهفهمی از بحران پیشروندهیی به نام فردگرایی صحبت کند. پیتر ال. کالرو در ابتدای کتاب مینویسد: «صدها سال است که آدمیان با پرسش شخص بودن دست به گریبان هستند. آیا زنان، بردگان و سیاهپوستان با مردان سفیدپوست برابرند و شخص به حساب میآیند؟ مرزی که میمونها را از آدمیان جدا میکند کجاست؟ برای تعریف فرد از چه معیارهایی باید استفاده کرد؟ از نظر بیشتر ما اینها پرسشهایی سادهاند که پاسخهایی بدیهی دارند. شاید حتی پرسشهایی پیشپاافتاده به نظر برسند که ارزش صرف وقت و انرژی را ندارند. اما در واقع، مسئلهی شخص بودن یکی از مهمترین مسائل تاریخ تمدن بشری است. اینکه فرد یا شخص را چگونه تعریف میکنیم پیامدهای وسیعی برای نحوهی زیست ما به همراه میآورد«. در این کتاب، نگاه متفاوتی به فرد و جهان اجتماعی اطراف او میشود. نویسنده تصور رایج از جهان خصوصی، شخصیت، فرد و رفتار شخصی را به چالش کشیده و معتقد است که حتی شخصیترین رفتار و انگیزهی ما هم پیشزمینهیی اجتماعی دارد. از نظر جامعهشناسان فرد و جامعه دو روی یک سکهاند و نمیتوان آنها را از هم جدا کرد. این بدان معناست که، برای مثال، والدین، خواهران و برادران، همکاران، دوستان و همکالسیهای ما نهتنها افرادی اثرگذار و مهم هستند، بلکه در حقیقت بخشی از هویت ما هم بهحساب میآیند. این درهمآمیختگی امر فردی و امر اجتماعی در مورد گروهها و نهادهای بزرگتر از قبیل کلیساها، کسبوکارها، مدرسهها، محلهها و غیره هم صادق است. بهعبارتدیگر، هویت فردی ما، خود، ساختهی اجتماع است و پیوسته به وسیلهی مناسبات اجتماعی کوچک و بزرگ تداوم مییابد. تمام مساله بر سر این است که باید نقش اجتماع و جامعه را در فردیترین و شخصیترین زوایای زندگی خود ببینیم، چرا که بدون درک این نقش مهم به بیراهه افتاده و در مسیرهایی قرار میگیریم که هر روز بیشتر از دیروز ما را از جامعه جدا کرده و در گوشهیی از توهم فردگرایی قرار میدهد. پیتر ال. کارلو توانسته با زبانی که عموم مردم قادر به درک آن هستند، مفهوم مهمی را در حیطهی علوم اجتماعی بررسی کند.
![](https://sobhesahel.com/upload/1720503100767.jpg)
پوپولیسم چیست؟
پوپولیسم یا عوامگرایی، آموزه و روشی سیاسی در طرفداری یا طرفدار نشان دادن خود از حقوق و علایق مردم عامه در برابر گروه نخبه است. عوامگرایی خواست مردم را عین حق و اخلاق میداند و بر آن است که میان مردم و حکومت رابطهی مستقیمی وجود داشته باشد. همچنین با ایمانی ساده فضایل مردم را در برابر منش فاسد هر گروهی که موقعیت سیاسی و منزلت اجتماعی برتر داشته باشد قرار میدهد و میستاید.
اما سوال اینجاست که آیا "مردم" یک جمعیت عمومی همگن با منافع، اگاهی و شناخت مشترک هستند؟ به قطع خیر. هر جامعهیی از طبقات مختلفی تشکیل شده که هر طبقه دارای منافع، دانش طبقاتی و شناختی است که در واقع در تقابل با منافع و آگاهیهای طبقات دیگر قرار میگیرد. یان ورنر مولر استاد علوم سیاسی دانشگاه پرینستون که پروژۀ تاریخ اندیشههای سیاسی این دانشگاه را هدایت میکند، در
کتاب "پوپولیسم چیست" به پرسشهایی در محور این مفهوم مهم پاسخ داده است. در ابتدا مولر تلاش میکند نشانههایی از اینکه پوپولیسم به چه چیزهایی نسبت داده میشود به دست دهد: برخی معتقد هستند پوپولیسم با سیاستهای غیرمسئولانه تعریف خواهد شد، عدهیی دیگر میگویند پوپولیسم مربوط به یک طبقهی خاص است و گروهی هم راه شناخت این مقوله را بررسی گروهها و احزابی میدانند که خودشان را پوپولیست معرفی میکنند. با معرفی این دیدگاه، نویسنده متذکر میشود که هیچکدام ازاینها الزاما ما را به شناخت و درک پوپولیسم نخواهد رساند. نویسنده پوپولیسم را یک"تصوراخلاقگرایانه" از سیاست میداند که مدعی وجود انسانهایی اخلاقی، درستکار و متحد است که پوپولیستها در حال نمایندگی آنها هستند. کتاب از دو طریق به ما در شناخت پوپولیسم کمک میکند، در گام اول نخستین شرط لازم اما ناکافی پوپولیست بودن را "نخبه ستیزی" میداند و در گام بعدی نشانهی مهمتر آن را "کثرت ستیزی" معرفی میکند، به این معنا که پوپولیستها فقط و فقط خودشان را نمایندهی تمام مردم میدانند. مولر در این کتاب، طیب رجب اردوغان را در یکی از سخنرانیهایش مثال میزند که خطاب به مخالفانش میگوید: «ما مردم هستیم، شما که هستید؟!» نگفته واضح است که این ادعا، ادعایی نه تجربی و از سرآگاهی که ادعایی اخلاقی و ارزشی است. پوپولیسم یک وجه بر قدرت دارد و یک وجه در قدرت! تا بر قدرت است منتقد است و نمایندۀ راستین تمام خواستهای سرکوب شدۀ مردمان واقعی و زجردیده؛ و تا به قدرت برسد عامل سرکوب همه چیز و همه کسانی خواهد شد که علیه خواستههای اصیل مردمان واقعی که تنها پوپولیستها توان درکش را دارند، بخواهد اقدامی بکند. پوپولیسم با نفی کثرتگرایی و استفاده از احساسات مردمی به قدرت میرسد و بعد آرام آرام ذات توتالیتاریستی خودش را بروز داده و در نهایت ظهور یک رژیم توتالیتر را رقم میزند.
بیشک در عرصهی علوم اجتماعی کتابهای بینظیری وجود دارد، که دانش و آگاهی ما از جامعه و اجتماع را عمق میبخشد. شاید امروز بیش از انکه به کتابهای خودیاری و ورانشناسی نیاز داشته باشیم به هیمن کتابهایی نیاز داریم که مطالبشان در محور جامعهشناسی میچرخد. بنابراین، خواندن کتابهایی در این حوزهها الزام زندگی در عصر نوین امروزی است.