اقتصادی
ملموس‌ترین برداشت از توسعه این است که مردم بتوانند خوب زندگی کنند، از بودن در کنار هم لذت ببرند و شرایط به‌گونه‌ای باشد که زیست‌پذیری در آن جامعه تضمین شده باشد. بنابراین زمانی می‌توان گفت توسعه محقق شده که همگان بتوانند از مواهب الگوی اجرا شده و حاکم بر زندگی خود بهره‌مند گردند. بر این اساس، اگر در جامعه‌ای نظام حاکم اقدام به پیاده‌سازی و اجرای مجموعه پروژه‌های عمرانی نماید که افراد ساکن در آن بخش از سرزمین از مواهب آن بهره‌مند نشوند، باید اذعان نمود که توسعه بطور کامل و یا قابل‌قبول روی نداده است؛ گویی قرار بوده صرفا بستری برای رشد مناطق دیگر انجام گیرد، و نه منطقه موردنظر.
به‌این‌ترتیب، توسعه اگرچه نویدبخش پیشرفت و رفاه است، اما زمانی که نامتوازن و ناپایدار باشد، می‌تواند پیامدهای زیان‌باری برای جامعه و محیط‌زیست به‌همراه داشته باشد. استان هرمزگان، به‌عنوان یکی از مناطق استراتژیک ایران با دارا بودن بنادر مهم، منابع طبیعی، غنی و گسترده و موقعیت جغرافیایی خاص و دسترسی به آب‌های آزاد، در سال‌های اخیر شاهد رشد صنعتی و اقتصادی قابل توجهی بوده است. اما این رشد، به جای آنکه بستری برای بهبود کیفیت زندگی مردم محلی فراهم کند، عمدتاً در مسیر توسعه‌ای ناهماهنگ و شکننده قرار گرفته است. حال، سوال اساسی این است که چرا رویای توسعه هرمزگان در گرداب ناکارآمدی و شکنندگی حکمرانی قرار گرفته و سبب چیست که درِ توسعه هرمزگان همچنان بر پاشنه‌ی درست نمی‌چرخد؟ چرا توسعه هرمزگان غالبا ساخت‌وسازی و فیزیکالیستی بوده و توجه به مسائل اجتماعی ناشی از توسعه از سخنرانی‌ها، وعظ، خطابه و روزنامه‌ها به صحن و حیاط جامعه محلی کشیده نمی‌شود و در آن مرحله باقی مانده است؟ رویکرد نویسنده این است که توسعه این استان با چالش‌های عمیقی مواجه است؛ به‌گونه‌ای که روند پیشرفت آن را لرزان و شکننده کرده است. در این گزارش، تمرکز اصلی بر چالش‌های مدیریتی، برنامه‌ریزی، اجرایی و حکمرانی است که به‌عنوان ریشه‌های اصلی توسعه ناپایدار هرمزگان شناخته می‌شوند. این چالش‌ها نه‌تنها باعث شده‌اند ظرفیت‌های استان به‌درستی مورد استفاده قرار نگیرند، بلکه شکاف بین برنامه‌ها و اجرا را نیز عمیق‌تر کرده‌اند.
توسعه ناموزون و شکاف‌های منطقه‌ای؛ تکرار اشتباه در چند دهه
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های توسعه در هرمزگان، عدم توازن بین مناطق شهری و روستایی است. رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های کلان عمدتاً در بندرعباس و بنادر صنعتی مانند شهید رجایی متمرکز شده‌اند، در حالی که بسیاری از شهرها و روستاهای استان با مشکلات زیرساختی جدی مواجه‌اند.
این عدم توازن، منجر به مهاجرت گسترده از مناطق روستایی به شهرها شده که نتیجه آن، گسترش حاشیه‌نشینی و افزایش فقر شهری است. همچنین، توسعه صنعتی در برخی مناطق مانند بندرعباس و جاسک، بدون درنظر گرفتن نیازهای اجتماعی و محیط‌زیستی، به توسعه ناسازگار منجر شده است. درحالی‌که صنایع عظیم در حال رشد هستند، بیکاری و نابرابری اقتصادی همچنان از مشکلات جدی مردم منطقه محسوب می‌شود. بطور مثال، توسعه غرب بندرعباس در محدوده بندر شهید رجایی، پالایشگاه‌ها، پتروپالایشگاه‌ها، صنایع آلاینده مانند فولاد و آلومینیوم و نیروگاه‌ها بصورت یک کلونی صنعتی در حال شکل‌گیری کامل است و این میزان توسعه در مناطق دیگر استان بصورت متوازن برنامه‌ریزی نشده است. در نمونه دیگر، عدم برنامه‌ریزی و توسعه جزایر کوچک به غیر از قشم و کیش (و تا حدودی هرمز و لاوان)، مثالی دیگر از برنامه ناموزون است.
فشار زیست‌محیطی و چالش‌های اکولوژیک، یک عادت شوم
یکی از مهم‌ترین آثار توسعه ناموزون در هرمزگان، تخریب محیط‌زیست و افزایش آلودگی‌هاست. صنایع نفتی، پتروشیمی و بنادر بزرگ، منجر به آلودگی گسترده هوا و آب شده‌اند. تخلیه پسماندهای صنعتی به دریا، آسیب‌های جدی به اکوسیستم‌های دریایی وارد کرده و زندگی بسیاری از صیادان را به خطر انداخته است. بطور مثال، جنگل‌های حرّا، که از مهم‌ترین ذخایر زیستی منطقه محسوب می‌شوند، در سال‌های اخیر به دلیل گسترش پروژه‌های عمرانی و صنعتی، در معرض تخریب قرار گرفته‌اند. همچنین، بحران آب که نتیجه برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و مصرف بی‌رویه صنایع است، معضل دیگری است که آینده استان را تهدید می‌کند.
چالش‌های معیشتی و اجتماعی با ندیدن جوامع محلی و نیازهای انسانی
باوجود توسعه صنعتی، سطح رفاه عمومی در بسیاری از مناطق هرمزگان رشد قابل توجهی نداشته است. یکی از چالش‌های مهم، ضعف در زیرساخت‌های آموزشی و بهداشتی است. بسیاری از مناطق استان هنوز از کمبود مدارس استاندارد، بیمارستان‌ها و مراکز خدماتی رنج می‌برند. علاوه بر این، اقتصاد محلی همچنان تحت تأثیر توسعه ناموزون قرار دارد. بسیاری از مشاغل سنتی، به‌ویژه صیادی، به دلیل ورود کشتی‌های صنعتی و تخریب منابع دریایی، دچار بحران شده‌اند. همچنین، جوانان بومی در بسیاری از موارد، به دلیل سیاست‌های نامناسب استخدامی، در صنایع بزرگ مشغول به کار نمی‌شوند و شاهد ورود نیروی کار غیربومی به بازار کار استان هستند.
نبود چشم‌انداز بلندمدت و یکپارچه
یکی از اصلی‌ترین دلایل توسعه لرزان هرمزگان، ضعف در برنامه‌ریزی است. برنامه‌های توسعه‌ای استان اغلب فاقد چشم‌انداز بلندمدت و یکپارچه هستند. بسیاری از طرح‌ها بدون توجه به شرایط خاص جغرافیایی، اقلیمی و فرهنگی هرمزگان طراحی شده‌اند و همین امر باعث شده تا این برنامه‌ها نتوانند به اهداف خود دست یابند. برنامه‌های توسعه‌ای اغلب به‌صورت متمرکز و بدون درنظرگرفتن نیازهای محلی طراحی می‌شوند. برای مثال، پروژه‌های توسعه‌ای در جزایر قشم و کیش اغلب بر گردشگری لوکس متمرکز شده‌اند، در حالی که مناطق روستایی و محروم استان مانند شهرستان‌های بشاگرد و سیریک از کمترین امکانات رفاهی و زیرساختی برخوردار هستند. این نابرابری در برنامه‌ریزی، توسعه متوازن را مختل کرده است. از سوی دیگر، بسیاری از پروژه‌ها با اهداف کوتاه‌مدت و بدون توجه به پایداری بلندمدت اجرا می‌شوند.
چالش‌های مدیریتی در ناکارآمدی و فقدان تخصص
مدیریت ناکارآمد و فقدان تخصص در سطوح مختلف، یکی دیگر از عوامل اصلی توسعه لرزان هرمزگان است. بسیاری از مدیران و مسئولان محلی فاقد دانش و تجربه کافی برای اجرای پروژه‌های بزرگ هستند. این ناکارآمدی باعث شده تا منابع به‌درستی تخصیص نیابند و پروژه‌ها با تأخیر یا شکست مواجه شوند. چالش دیگر، فقدان هماهنگی بین دستگاه‌ها و عدم هماهنگی بین ذینفعان توسعه است. نبود هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی، باعث موازی‌کاری و تداخل در وظایف شده است. برای نمونه، در پروژه‌های توسعه گردشگری در جزیره هرمز، ناهماهنگی، تعارض منافع و بی‌برنامگی در سازمان‌های مختلف مانند اداره‌های محیط‌زیست، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، بنادر و دریانوردی، بخشداری، شهرداری و دیگر ستادها و بنیادهای حاکمیتی، گاه بدون هماهنگی عمل می‌کنند، که این امر باعث اختلال در اجرای پروژه‌ها می‌شود.
مشکلات اجرایی مسبب شکاف بین برنامه و عمل
حتی زمانی که برنامه‌های توسعه‌ای به‌درستی طراحی می‌شوند، مشکلات اجرایی مانع از تحقق آن‌ها می‌شوند. این مشکلات شامل نبود نظارت کافی، تأخیر در اجرا و عدم مشارکت مردم محلی است. بسیاری از پروژه‌ها بدون نظارت دقیق و مستمر اجرا می‌شوند. به عنوان مثال، پروژه‌های ساخت سدهای کوچک در مناطق روستایی هرمزگان اغلب بدون نظارت کافی اجرا می‌شوند و پس از مدتی به دلیل مشکلات فنی یا کمبود بودجه رها می‌شوند.
مسئله دیگر، تأخیر در اجرا است. تأخیر در اجرای پروژه‌ها به دلیل نبود بودجه کافی، تغییرات مکرر در برنامه‌ها و ناکارآمدی پیمانکاران، یکی از چالش‌های اصلی است. برای نمونه، پروژه‌های توسعه بندر شهید رجایی، منطقه ویژه کشتی‌سازی و فراساحل ایران و منطقه ویژه صنایع معدنی و فلزی به دلیل نوسانات بودجه‌ای و تغییرات مکرر در برنامه‌ریزی، با تأخیرهای طولانی‌مدت مواجه شده‌اند. همچنین، بسیاری از پروژه‌ها بدون مشارکت مردم محلی طراحی و اجرا می‌شوند. به‌عنوان مثال، پروژه‌های توسعه گردشگری در جزیره قشم گاه بدون درنظرگرفتن نیازها و خواسته‌های جامعه محلی و تهیه پیوست‌های ارزیابی اجتماعی-فرهنگی اجرا می‌شوند، که این امر باعث نارضایتی و کاهش اثربخشی پروژه‌ها شده است.
چالش‌های حکمرانی؛ فساد و نبود شفافیت
فساد اداری و نبود شفافیت در فرآیندهای تصمیم‌گیری و اجرا، یکی از بزرگ‌ترین موانع توسعه در هرمزگان است. این چالش‌ها باعث شده‌اند منابع عمومی به‌درستی تخصیص نیابند و پروژه‌ها نتوانند به اهداف خود دست یابند. باعث تاسف است که بیان شود فساد در تخصیص منابع مالی و انسانی، باعث شده تا بسیاری از پروژه‌ها با کیفیت پایین اجرا شوند یا نیمه‌کاره رها شوند. همچنین، نبود شفافیت در فرآیندهای تصمیم‌گیری و اجرا، اعتماد عمومی را کاهش داده و مشارکت مردم را محدود کرده است. برای مثال، در برخی پروژه‌های بزرگ مانند توسعه بندر شهید رجایی، اطلاعات مربوط به تخصیص بودجه و پیشرفت پروژه به‌ندرت در دسترس عموم قرار می‌گیرد.
نبود پاسخگویی و ارزیابی عملکرد؛ خواسته‌ای ساده ولیکن نشدنی
یکی دیگر از چالش‌های اصلی، نبود سیستم‌های پاسخگویی و ارزیابی عملکرد است. بسیاری از مدیران و مسئولان محلی در قبال عملکرد خود پاسخگو نیستند و این مسئله باعث شده تا اشتباهات تکرار شوند و پروژه‌ها نتوانند به اهداف خود دست یابند. بسیاری از پروژه‌ها بدون ارزیابی مستمر اجرا می‌شوند. به‌عنوان مثال، پروژه‌های توسعه کشاورزی در مناطق روستایی هرمزگان اغلب بدون ارزیابی دقیق از نتایج اجرا می‌شوند، که این امر باعث شده تا مشکلات به‌موقع شناسایی نشوند. همچنین، نبود سیستم‌های پاسخگویی، باعث شده تا مدیران و مسئولان در قبال عملکرد خود پاسخگو نباشند. این مسئله اعتماد عمومی و مشارکت مردم را کاهش داده است.
راهکارهایی برای بهبود مدیریت، برنامه‌ریزی، اجرا و حکمرانی
برای غلبه بر چالش‌های مدیریتی، برنامه‌ریزی، اجرایی و حکمرانی در هرمزگان، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
1.اصلاح نظام حکمرانی و برنامه‌ریزی توسعه‌ای: تدوین یک برنامه جامع توسعه‌ای با مشارکت جامعه محلی، تقویت شفافیت و نظارت بر پروژه‌های اقتصادی و صنعتی و توجه به عدالت اجتماعی در توزیع منابع و فرصت‌های اقتصادی
2.تدوین برنامه‌های بلندمدت و یکپارچه: طراحی برنامه‌های توسعه‌ای با توجه به شرایط خاص هرمزگان و با مشارکت مردم محلی
3.توسعه انسانی محور: سرمایه‌گذاری در آموزش و مهارت‌آموزی برای جوانان بومی، ارتقای خدمات بهداشتی و رفاهی در مناطق محروم و حمایت از اشتغال‌زایی محلی از طریق توسعه صنایع کوچک و متوسط
4.تقویت مدیریت محلی: آموزش و توانمندسازی مدیران محلی برای بهبود کارایی و اثربخشی پروژه‌ها
5.افزایش نظارت و شفافیت: ایجاد سیستم‌های نظارتی مستمر و شفاف برای جلوگیری از فساد و بهبود کیفیت اجرای پروژه‌ها
6.مشارکت مردم محلی: جلب مشارکت مردم در طراحی و اجرای پروژه‌ها برای افزایش همخوانی با نیازهای واقعی جامعه
7.ارزیابی مستمر عملکرد: ایجاد سیستم‌های ارزیابی مستمر برای شناسایی به‌موقع مشکلات و بهبود عملکرد پروژه‌ها
8.تقویت پاسخگویی: ایجاد سیستم‌های پاسخگویی برای افزایش مسئولیت‌پذیری مدیران و مسئولان محلی
براساس مطالب فوق، توسعه لرزان و شکننده هرمزگان، نتیجه چالش‌های عمیق در مدیریت، برنامه‌ریزی، اجرا و حکمرانی است. برای دستیابی به توسعه پایدار، نیازمند تحول در شیوه‌های مدیریتی، افزایش شفافیت، مشارکت مردمی و ارزیابی مستمر عملکرد هستیم.
هرمزگان با ظرفیت‌های بی‌نظیر خود، می‌تواند به یکی از قطب‌های پیشرو در کشور تبدیل شود، اما این امر تنها با بهبود حکمرانی و مدیریت ممکن خواهد بود.
نویسنده:مهدی استادی جعفری
تگ ها:
اخبار مرتبط
لغو کلیه ترددهای مسافری دریایی در مسیر بندرعباس به هرمز و قشم
تخصیص ۱.۵میلیارددلار برای ذخایر استراتژیک کالای اساسی در۱۴۰۴
هر گرم طلای ۱۸ عیار، ۸ میلیون و ۱۰۹ هزار تومان شد
نرخ تورم سالانه ۳۲.۵ درصد اعلام شد
تعرفه واردات تلفن همراه در سال جدید ابلاغ شد
پربازدیدترین ها
مجموعه سازه گستر گامبرون
شرایط جدیدی برای دریافت کارت اعتباری سهام عدالت اعلام شده که براساس آن شش گروه از سهامداران نمی‌توانند کارت اعتباری بگیرند.
مدیر فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمان منطقه آزاد قشم از الکترونیکی شدن مراحل ثبت نام و تمدید کارت شهروندی قشم با هدف کاهش مراجعات حضوری برای کنترل بهتر و مقابله با شیوع ویروس کرونا در جزیره خبر داد.
نرخ کرایه حمل خودرو در مسیر پل - لافت برای سفر به جزیره قشم افزایش یافت.
با آغاز سال ۲۰۲۱ میلادی خدمات پیام‌رسان واتساپ برای میلیون‌ها کاربری که از تلفن‌های همراه قدیمی استفاده می‌کنند، متوقف خود خواهد شد.
جدیدترین اخبار
