روایت هـزار راه نرفته در توسعه فرهنگ هرمزگان

توسعه زیرساخت‌های فرهنگی

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای فرهنگی هرمزگان در دو دهه اخیر، توسعه زیرساخت‌های فرهنگی بوده است. احداث کتابخانه‌های عمومی، سالن‌های نمایش، موزه‌ها، و مراکز فرهنگی در استان، از جمله بندرعباس، قشم، میناب و بعضی مناطق باعث شده است که دسترسی مردم به امکانات فرهنگی بیشتر از قبل باشد همچنین، ایجاد پارک‌های موضوعی و فضاهای عمومی فرهنگی، به ویژه در بندرعباس، به عنوان مرکز، در راستای ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه صورت گرفته است .

توجه و احیای میراث فرهنگی و تاریخی

در طول دو دهه گذشته، به حفظ و احیای میراث فرهنگی و تاریخی هرمزگان هم توجه شده است. مرمت و بازسازی آثار تاریخی مانند قلعه پرتغالی‌ها در جزیره هرمز و قشم و ثبت جهانی جزیره قشم به عنوان نخستین ژئوپارک خاورمیانه در یونسکو و دیگر مکان‌ها از جمله اقدامات مهم در این زمینه بوده است. این اقدامات نه تنها به حفظ هویت فرهنگی هرمزگان کمک کرده است، بلکه باعث جذب گردشگران داخلی و خارجی به این استان شده است.

رشد و تقویت هویت قومی با فعالیت‌های هنری و فرهنگی

رشد فعالیت‌های هنری و فرهنگی در هرمزگان، یکی دیگر از دستاوردهای مهم دو دهه اخیر بوده است. برگزاری جشنواره‌های متعدد فرهنگی و هنری، و جشنواره‌های بین‌المللی (خلیج فارس، فیلم کودک و نوجوان ، موسیقی محلی و نواحی جنوب، ماهی‌گیری و جشنواره مردمی خواجه عطا)، باعث شده است که با حمایت و تشویق، هنرمندان هرمزگانی بتوانند آثار خود را در سطح ملی و بین‌المللی معرفی کنند و به عنوان فرصتی برای معرفی فرهنگ بومی منطقه به سایر نقاط کشور و جهان مضامین بومی، به غنای فرهنگی هرمزگان بیفزایند.

توسعه آموزش و پژوهش فرهنگی

در دو دهه گذشته، توجه به آموزش و پژوهش فرهنگی در هرمزگان افزایش یافته است. ایجاد مراکز آموزشی و پژوهشی در حوزه فرهنگ و هنر، از جمله دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و آموزشگاه‌های خصوصی و رسانه‌ای باعث شده است که جوانان هرمزگانی بتوانند در رشته‌های مرتبط با فرهنگ و هنر تحصیل کنند. همچنین، برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی در زمینه‌های مختلف فرهنگی، به افزایش آگاهی و مهارت‌های فرهنگی جامعه کمک کرده است.

جذب گردشگر فرهنگی

هرمزگان به دلیل جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی منحصر به فرد، همواره مورد توجه گردشگران بوده است. در سال‌های اخیر، برنامه‌ریزی‌های هدفمند برای جذب گردشگران فرهنگی از طریق تبلیغات و بازاریابی انجام شده است. این اقدامات به افزایش تعداد بازدیدکنندگان از جاذبه‌های تاریخی و باستانی استان کمک کرده است.

استفاده از فناوری‌های نوین

با گسترش فناوری‌های دیجیتال، امکان ثبت، حفظ و معرفی فرهنگ بومی هرمزگان از طریق پلتفرم‌های آنلاین فراهم شده است. ایجاد موزه‌های مجازی، تولید محتوای دیجیتال و استفاده از شبکه‌های اجتماعی توانسته به گسترش فرهنگ منطقه کمک کند.

توجه به جوانان و اندیشه‌های نسل جدید

جوانان به عنوان آینده‌سازان جامعه، نقش کلیدی در توسعه فرهنگی دارند. ایجاد برنامه‌های آموزشی و فرهنگی ویژه جوانان توانسته به تقویت هویت فرهنگی آن‌ها و جلوگیری از نفوذ فرهنگ‌های بیگانه کمک کند.

وجود دستاوردهای قابل توجه در حوزه فرهنگی استان همچنان با چالش‌های متعددی روبرو است که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق است. برخی از این چالش‌ها و راه‌های نرفته عبارتند از:

نابرابری در توزیع امکانات فرهنگی و مشکلات زیرساختی

یکی از مهم‌ترین چالش‌های فرهنگی هرمزگان، نابرابری در توزیع امکانات فرهنگی در شهرها و روستاها است. در حالی که شهرهایی مانند بندرعباس و قشم از امکانات فرهنگی نسبتاً خوبی برخوردار هستند، بسیاری از روستاها و شهرهای کوچک هرمزگان بخصوص شهرهای غربی و شرقی و دیگر جزایر (بنادر سیریک جاسک، بشاگرد، کنگ، لنگه، پارسیان و بستک با آن همه عقبه تاریخی و معماری) از کمبود زیرساخت‌های فرهنگی رنج می‌برند. این نابرابری باعث شده است که دسترسی به امکانات فرهنگی برای مردم این مناطق بسیار محدود باشد.

کم توجهی به فرهنگ بومی

با وجود تنوع فرهنگی بالا در هرمزگان، هنوز توجه کافی به فرهنگ بومی و محلی این استان نشده است. بسیاری از آداب و رسوم، گویش‌ها، هنرهای بومی و حتی موسیقی محلی هرمزگان در معرض فراموشی است که برای حفظ و احیای این میراث ، نیاز به برنامه‌ریزی و حمایت بیشتر از سوی نهادهای فرهنگی است.

ضعف در جذب گردشگر فرهنگی

هرمزگان با داشتن بیشترین سهم از سواحل خلیج فارس و جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی متعدد، پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر فرهنگی در سطح ملی و کشورهای حوزه خلیج‌فارس را بخوبی دارا است اما با این وجود ضعف در تبلیغات و معرفی این جاذبه‌ها در سطح ملی و بین‌المللی، باعث شده است که تعداد گردشگران فرهنگی این استان محدود باشد.

کمبود بودجه و منابع مالی

یکی دیگر از چالش‌های بسیار مهم فرهنگی هرمزگان، کمبود بودجه و منابع مالی برای اجرای پروژه‌های فرهنگی است. بسیاری از برنامه‌ها و پروژه‌های فرهنگی به دلیل کمبود بودجه یا ناتمام مانده‌اند یا با کیفیت بسیار پایین اجرا می شوند. برای رفع این مشکل، نیاز به تخصیص بودجه بیشتر و جذب سرمایه‌گذار خصوصی داخلی و خارجی در حوزه فرهنگی است که اگر درست مدیریت شود برگشت هزینه های آن با توجه به ورود کردشگران قطعا سود آور خواهد بود.

ضعف در مدیریت و برنامه‌ریزی

متاسفانه در بسیاری موارد، عدم وجود برنامه‌ریزی بلندمدت عدم استفاده از کارشناسان و افراد مجرب در سیاست گذاری‌ها، دخالت بخش دولتی و نهادهای موازی و امنیتی و مذهبی در جزئی‌ترین موارد، حتی در جشنواره مردم نهاد که کاملا خودجوش بوده با وجود مجوزهای لازم باعث شده پروژه‌های فرهنگی به صورت مقطعی و بدون پیوستگی اجرا نشوند. این موضوع باعث کاهش اثربخشی این پروژه‌ها می شود.

تأثیرات منفی جهانی‌سازی

جهانی‌سازی و گسترش فرهنگ‌های بیگانه، به ویژه از طریق رسانه‌های دیجیتال، تأثیرات منفی بر فرهنگ بومی هرمزگان داشته است و به دلیل عملکرد مدیریتی ضعیف دستگاهای فرهنگی و مسئولین استانی جوانان به تدریج از فرهنگ محلی فاصله گرفته‌ که این موضوع نیاز به برنامه‌ریزی دقیق برای مقابله با آن است.

برای رفع چالش‌های فرهنگی هرمزگان و حرکت در مسیر توسعه پایدار فرهنگی، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:

توزیع عادلانه امکانات فرهنگی در مناطق محروم

برای کاهش نابرابری در توزیع امکانات فرهنگی، لازم است که برنامه‌ریزی دقیقی برای توسعه زیرساخت‌های فرهنگی در روستاها و شهرهای کوچک بخصوص شهرهای منتهی به شرق و غرب هرمزگان انجام شود. ایجاد کتابخانه‌ها، سالن‌های نمایش، و مراکز فرهنگی در مناطق محروم، می‌تواند به کاهش شکاف فرهنگی و افزایش مشارکت مردم در توسعه استان کمک کند.

حفظ و احیای فرهنگ بومی به همراه توسعه صنایع خلاق با تقویت مشارکت مردمی

توسعه فرهنگی بدون مشارکت مردم ممکن نیست و برای حفظ و احیای فرهنگ بومی هرمزگان، نیاز به حمایت بیشتر از هنرمندان و فعالان فرهنگی و بخصوص زنان بومی است. برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های محلی، ثبت و مستندسازی آداب و رسوم بومی و آموزش فرهنگ بومی به نسل جوان، تقویت و رشد صنایع دستی و هنرهای تجسمی بومی به‌عنوان میراث‌های ناملموس بعنوان سرمایه‌گذاری می‌تواند علاوه به بر یک منبع درآمدی و اشتغال برای مردم منطقه به حفظ این میراث فرهنگی نیز کمک کند.

توسعه گردشگری فرهنگی

برای جذب و ورود گردشگران فرهنگی به هرمزگان و رفع این مشکل، نیاز به برنامه‌ریزی جامع در حوزه گردشگری فرهنگی و افزایش همکاری بین نهادهای دولتی و بخش خصوصی و تبلیغات و معرفی جاذبه‌های فرهنگی این استان در سطح ملی و بین‌المللی است. همچنین، ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای اسکان و پذیرایی از گردشگران و آموزش راهنمایان تورهای فرهنگی، بخصوص تقویت بوم گردی ( مثل خانه های روستایی بوم گردی قشم و هرمز) می‌تواند به توسعه گردشگری در هرمزگان کمک کند.

افزایش بودجه فرهنگی

برای اجرای پروژه‌های فرهنگی در هرمزگان، نیاز به تخصیص بودجه بیشتر و جذب سرمایه‌گذاری در این حوزه است. همکاری بین نهادهای دولتی، بخش خصوصی و سازمان‌های غیردولتی می‌تواند به تامین منابع مالی مورد نیاز برای توسعه فرهنگی هرمزگان کمک کند.

استفاده از فناوری‌های نوین

گسترش فناوری‌های دیجیتال، امکان ثبت، حفظ و معرفی فرهنگ بومی هرمزگان از طریق پلتفرم‌های آنلاین می تواند شتاب بیشتری به این حوزه دهد. ایجاد موزه‌های مجازی، تولید محتوای دیجیتال و استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به گسترش فرهنگ منطقه کمک کند.

حفاظت از محیط زیست و احیای مناطق حفاظت شده

هرمزگان دارای محیط‌زیست منحصر به فردی است که با فرهنگ بومی منطقه گره خورده است. برنامه‌ریزی برای حفاظت از محیط‌زیست و فرهنگ به صورت همزمان، می‌تواند به توسعه پایدار فرهنگی منجر شود.

استان هرمزگان در دو دهه گذشته گام‌های بلندی در مسیر توسعه فرهنگی برداشته است. با این حال، هنوز راه‌های نرفته بسیاری پیش روی این استان قرار دارد که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق است. با رفع چالش‌های موجود و اجرای راهکارهای پیشنهادی، می‌توان به آینده‌ای روشن برای توسعه فرهنگی هرمزگان امیدوار بود. توسعه فرهنگی نه تنها به حفظ هویت و میراث فرهنگی این استان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان موتور اصلی محرکه رشد اقتصادی و اجتماعی هرمزگان نیز عمل کند.

نویسنده: امیررضا فخری - کنشگر فرهنگی