مراسم نیمه شعبان (آرگیز گردونی )

صبح ساحل ، اجتماعی - یکی از مراسم در خور توجه در هرمزگان مراسم آرگیز کردونی Argeezkardonee(الک اندازی ) است که  درنیمه شعبان به مناسبت ولادت امام دوازدهم شیعیان برگزار می شود . ( این ماه را مردم با این باور که خیلی زود و با شتاب می گذرد ماه دو دو می نامند .در گذشته مردم خانه ها و کوچه ها را آب و جارو ومکان های مقدس مثل مسجدها و حسینیه ها را تمیز و چراغانی می کردند و در مناطقی که بازار بود آذین می بستند . از چند روز پیش برای مردمی که به خانه ها مراجعه می کردند بویژه کودکان هدایایی در نظر می گرفتند. مادران هم برای بچه ها کیسه هایی کوچک از پارچه می دوختند و به گردنشان می آویختند . تا هدایایی که می گیرند در آن بریزند .مراسم از عصرچهاردهم شعبان با جشن و سرور آغاز می شد و تا پاسی از شب ادامه می یافت . در این شب دسته های مختلف نوازندگان محلی به بازارها و خیابان ها می آمدند و مایه شادی مردم می شدند .به ویژه گروه نوازندگان سیاهپوست با اجرای موسیقی های آیینی مثل لیوا شور و نشاط زیادی می آفریدند . در بعضی از مناطق هرمزگان شبهای سیزدهم ، چهاردهم و پانزدهم را جشن می گرفتند و بر این باور بودند که در شب نیمه شعبان خداوند تقدیر هر کس را رقم می زند .کودکان به همراه بزرگترها در حالیکه کیسه به گردن داشتند به در خانه ها می رفتند و با گفتن ( آرگیز کردونی ماهادین ) هدیه ما را بدهید از صاحب خانه هدیه می گرفتند این هدیه ها شامل : نقل ، کلوچه ، شکلات ، آب نبات ، نخود و کشمش ، باقلا و نخود پخته و شربت و شرینی بود. گاه صاحب خانه سکه ای پول نیز هدیه می داد. زن هایی که علاقه مند به دریافت هدیه بودند اما نمی خواستند شناخته شوند . در حالیکه صورت خود را می پوشاندند ، الکی به دست گرفته  و آنرا به صاحب خانه می دادند . او هم که از ویژگی مراسم با خبر بود. هدیه را درون الک گذارده به صاحبش بر می گرداند . علت نامگذاری مراسم نیز وجود همین الک است که در هرمزگان به آن آرگیز یا هارگیز (آرد بیز ) گویند ، در گذشته زن ها از دیوار خانه یا شکاف در آرگیز را می انداختند . از این رو مراسم به آرگیز کردونی (الک اندازی ) موسوم شده است ، در بعضی از خانواده ها بخشی از هدایا را در میان ارزاق خانه می گذاشتند بااین باور که سبب برکت رزق و روزی آنها می شود . کسانی که نتوانسته بودند در شب به همه خانه ها سر بزنند فردا یعنی روز پانزدهم مراجعه کرده هدیه خود را می گرفتند . امروز این مراسم اگر چه در بعضی از نقاط هرمزگان برگزار می شود ولی متاسفانه شکوه گذشته را ندارد این مراسم در شهر میناب و بعضی از محله های بندرعباس بیشتر مورد توجه است. شبیه این مراسم در دیگر شهرها هم در روزگار گذشته و هم امروز وجود داشته و دارد که به آنها اشاره شود.کودکان مها بادی  در شب نیمه شعبان بعد از صرف شام دسته دسته رهسپار کوچه ها می شوند و در خانه ها را می زنند و می خوانند : برات بر شما مبارک باد مردم و اهالی محل از یک روز قبل تنقلاتی برایشان آماده کرده و در این شب به آنها هدیه می دهند . 1در بوشهر این مراسم در شب پانزدهم ماه رمضان برگزار می شود . و به آن گلی گشو یا گره گشا می گویند .کودکان پس از افطار کیسه ای کوچک به گردن می اندازند و با تکرار مداوم آهنگ « گلی گشو ، سرت بشو » به در منازل می روند . اغلب خانواده ها دو روز پیش از برگزاری مراسم مقداری گندم خیس کرده و در روز چهاردهم تفت می دهند تا در موقع آمدن گروه گره گشو به آنها بدهند . کودکان از در هر خانه ای که با دست پر بر می گردند آواز « خونه گچی پر همه چی » سر می دهند و اگر چیزی به آنها داده نشده با خنده ای گله آمیز و کودکانه آوای « خونه گدا هیچش ندا» سر می دهند . 2در کرمان این مراسم در ماه رمضان و با نام الله رمضونی برگزار می شود . مراسمی با عنوان کلید زنی در شبهای ماه مبارک (رمضان ) برگزار می شود که زنی داخل یک سینی (در سیرجان به جای سینی از الک استفاده می شود که به آن کمو می گویند ) آینه ، سرمه دان و یک جلد کلام الله مجید قرار داده ، به منازل اهل محل می رود و در حالیکه صورت خود را با چادر پوشانده با کلید به سینی ( یا در خانه ) می زند صاحب خانه پس از گشودن در آینه داخل سینی را بر می دارد و چهره خود را می نگرد . سپس مقداری شیرینی ، قند یا پول داخل سینی قرار می دهد . در این ماه از شب سوم تا پایان  ماه مراسمی با عنوان الله رمضونی نیز برگزار می شود . که در آن گروهی از جوانان به منازل محل رفته و سروده ای می خوانند : ( رمضون اومده خوش نومش کنید      گو و گوساله به قربونش کنید . گو و گوساله که دستت نرسید           خروس یکساله قربونش کنید .تو که خیر دادی با ناز و نیاز               پیش پیغمبر باشی سرفراز ..)پس از اتمام سرود خوانی صاحب خانه مبلغی پول به سرپرست گروه می دهد .3در خوزستان این مراسم با عنوان گرگیعان در ماه رمضان در شب میلاد حضرت امام حسن (ع) برگزار می شود . در این مراسم کودکان پس از افطار در قالب  دسته های چند نفره در محله های مختلف به راه می افتند و با فریاد گرگیعان در خانه ها را زده و از صاحب خانه شیرینی طلب می کنند . 4در کشور قطر نیز در ماه رمضان چنین مراسمی دیده می شود . در روز چهاردهم ماه مبارک رمضان بچه ها در قطر لباس های محلی می پوشند و از خانه ها بیرون می آیند آنها خانه به خانه می روند . و از صاحب خانه ها مقداری شیرینی یا آجیل می گیرند . صاحب خانه ها هم این خوراکی ها را داخل کیسه ای پارچه ای که از گردن کودکان آویزان است می ریزند و با خوشرویی آنها را راهی می کنند. 5مراسم آرگیز کردونی هرمزگان دربعضی از شهرها در آداب نوروزی دیده می شود . و بیشتر در چهارشنبه سوری اتفاق می افتد . از جمله در شاهرود . یکی از سرگرمی های شیرین کودکان این است که شب های آخر ماه اسفند دسته جمعی در کوچه ها راه می افتندو به در خانه ها می روند و با صدای بلند ترانه  می خوانند و از صاحب خانه چیزی می طلبند . 6در آذربایجان در مراسم شب آخر سال شال اندازان  شال های خود را از بام خانه ها آویزان می کنند در حالیکه خودشان پنهان اند اهالی خانه بدان پندار که ارواحی را پذیرایی می کنند که نادیدنی هستند از آجیل و چیزهای دیگر چون تخم مرغ رنگ آمیزی شده و سکه در گوشه شال ها بسته و شال اندازان در هیات فروهرها شال ها را بالا می کشند.کردها هم در چنین شبی هدایایی به نام ارمغان نوروزی به شال گردان ها می دهند . هر خانواده ای در آن شب کشمش و سنجد و گردو و خرما و بادام و پسته و برگه هلو و پول خرد و تخم مرغ و جوراب پشمی آماده می کنند تا به شال گردانها بدهند . 7در شیراز قدیم در عید نوروز عروسکی می ساختند به نام لبدی از پارچه به اندازه کودک یکساله و صورتش را رنگ آمیزی می کردند . و شب چهارشنبه آخر سال به د رخانه ها می رفتند و چیزی طلب می کردند . 8در ارومیه شب چهارشنبه سوری بر بام خانه ها می روند و کجاوه ای را زینت کرده بر آن طاق کشیده و آینه بندی کرده با طنابی از بام به سطح خانه فرود می آورند و می گویند بکش که حق مرادت را بدهد کسی که در خانه است مکلف است که در آن کجاوه شیرینی و آجیل و میوه خشک بریزد سپس آن را بالا می کشند . و به خانه دیگری می روند . اگر هم نتوانند از بام بالا بروند پشت در خانه پنهان می شوند که کسی نبیند و کجاوه را به طریقی به پشت اتاق برساند تا چیزی در یافت کند . 9این مراسم ریشه در آیین های کهن ایران دارد . دکتر زرین کوب در آداب نوروزی می نویسد :رسم دیگر آن است که زنان و کودکان در آغاز رسیدن نوروز با سر و روی بسته و با تغییر شکل د رحالیکه یک ظرف خالی در دست دارند در پشت درهای بسته خانه های کوچه به وسیله قاشق چوبی یا مسی به در می کوبند و آنقدر پشت در باقی می مانند تا صاحب خانه در را باز کند و چیزی به آنها بدهد . 10استاد مهرداد بهار نیز اشاره ای گذرا به این موضوع دارد و می نویسد : یکی دو روز قبل از عید ( شب چهارشنبه سوری ) با چهره پوشیده  در خانه ها را می زنند و هدیه می گیرند . 11با اندک توجهی به ویژگی برگزاری این مراسم دیرینگی آن بخوبی آشکار می شود . از جمله آذین بستن بازارها که رسمی بازمانده از روزگار حضور زردشتیان در هرمزگان است . مقدسی آذین بستن بازارها را آیینی از مجوسان می داند ومی نویسد : مجوسان در آن جا (شیراز) بی نشانه راه می روند .آداب گبران به کار برده می شود...بازار آذین بندی می شود . 12استاد مطهری نیز به نقل از مقدسی به این موضوع اشاره می کند .د رجشن های زردتشتیان در آن وقت همه بازارهای شهر را آذین می بستند 13در کتاب تمدن اسلامی هم آمده است :اما مجوس در عراق و خصوصا جنوب ایران زیاد بودند و در اعیاد مجوسان بازارها هم آذین بندی می شود .14دلاواله سیاح ایتالیایی که در زمان شاه عباس صفوی به ایران آمده است می نویسد : در شانزدهم ژوئیه برابر پانزدهم ماه شعبان مسلمانان یکی از اعیاد بزرگ خود را جشن گرفتند آنان این شب راشب برات به معنای شب پذیرش یا آمرزش می نامند . مراسم این جشن در دادن صدقه و نیایش به درگاه  خداوند و خیرات های مخصوص و عمدتا در دعا برای آمرزش روح در گذشتگان خلاصه می شود . 15نکته قابل تامل دیگر در این مراسم استفاده از الک است . که در باور مردم نشانه برکت بخشی است و این باور در میان ملل دیگر نیز می توان سراغ گرفت .الک نماد سخاوت پنهان خدایان است . هزار دانه را دور می ریزد تا بهترین دانه ها حفظ شود . در ریگ ودا کتاب مقدس هندوان نیز اشاره به نوشابه ای شده است که چون رود جاری از الک آسمانی برای خدایان و دریا قربانی می شود . 16شاید راز استفاده از الک این باشد که هدایا پالایش شده و به دور از هر ناخالصی به هدیه گیرنده برسد درهر صورت این مراسم نشان از دیر پایی آیینی دارد که در بسیاری از سرزمین ها به فراموشی سپرده شده ولی در هرمزگان همچنان هر ساله برگزار می شود . ماخذ1-ص 7 فرهنگ مردم ایران شماره 12 بهار 862-ص 84 دو هفته نامه شبکه هنر شماره 803-ص 14 روزنامه همشهری شماره 60184-ص 14 روزنامه همشهری شماره 60235-ص 11 روزنامه جام جم 26/4/926-ص 41 تاریخ ادبیات کودکان  ج 1 – محمد هادی محمدی – زهره نایینی 7-ص 242 -243 گاه شماری و جشن های ایران باستان – هاشم رضی 8-ص 112 فرهنگ مردم ایران شماره 119-ص 258 گاه شماری 10-ص 422 نقش بر آب  - عبدالحسین زرین کوب 11-ص 358 از اسطوره تا تاریخ – مهرداد بهار 12-ص 26 کتاب ماه – تاریخ و جغرافیا شماره 3113-ص 106 خدمات متقابل اسلام و ایران ج 1 مرتضی مطهری 14-ص 53 تمدن اسلامی در قرن چهارم ج 1 آدام متز ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو 15-ص 232 فرهنگ نمادها ج 1 –ژان شوالیه – الن گربران ف ترجمه سودابه فضایلی16-ص989 سفرنامه پیترو دلاواله ج 2